Rozwόj samowiedzy w ontogenezie, Kozielecki, r.9

9.1. Koncepcja rozwoju wiedzy o sobie

Dziecko najpierw poznaje świat, a pόźniej dopiero siebie.

Koncepcja lustrzanego odbiacia („ozwierciedlonego ja”, Cooley, Mead, Sullivan) → obraz własnej osoby kształtuje się bezpośrednio pod wpływem uogόlnionych opinii wyrażanych o człowieku przez osoby znaczące. Brak tutaj roli własnej aktywności w formułowaniu oceny, informacji własnej i autorfleksji.

Badania Miyamoto i Dornbuscha (1956) → ocena siebie w zakresie 4 wymiarόw: inteligencji, wiary w siebie, urody i atrakcyjności towarzyskiej → istnieje ścisły związek między samoocenami a opiniami formułowanymi przez innych (najsilniejsza korelacja z opinią całej grupy → potwierdza uogόlnioną ocenę Meada).

Koncepcje wieloczynnikowe

Trzy głόwne czynniki odgrywające rolę w kształtowaniu obrazu (by Kozielecki):

• informacje społeczne (oddziaływania rodziny, szkoły i środkόw masowego przekazu)

• informacje osobiste (informacje zwrtone o spontanicznej/zamierzonej aktywności, obserwacja sukcesόw niepowodzeń + autorefleksja)

• informacje biologiczne (dojrzewanie biologiczne + informacje płynące z organizmu).

W wieku przedszkolnych samooceny są kopią opini osόb znaczących. Młodzież dorastająca największą wagę przypisuje informacjom osobistym, zdobytym w procesie samoobserwacji i autorefleksji oraz danym biologicznym.

9.2. Trzy kluczowe stadia rozwoju samowiedzy

Żebrowska wyrόżniła okresy:

• okres niemowlęcy (1rok)

• okres poniemowlęcy (1-3)

• okres przedszkolny (3-7)

• okres wczesnoszkolny (7-11, 12)

• okres dorastania (11-12, 17-18)

• okres młodzieńczy (18-24)

Stadia rozwoju samowiedzy Kozieleckiego:

1. stadium wiedzy elementarnej (do3-4) → kształtuje się samoświadomość i odrębność psychofizyczna + elementarne sądy izolowane, dotyczące wyglądu zewnętrznego, życzeń i zachowań

2. stadium samowiedzy zrόżnicowanej (4-11,12) → pierwsze samooceny i standardy osobiste, zrόżnicowana samoocena, ale sądy osobiste są rozproszone, przypominające struktury wiązkowe, zaczynają odgrywać pewną rolę w regulacji zachowania

3. stadium samowiedzy dojrzałej (12-24) → przejście od samowiedzy dziecka do samowiedzy człowieka dorosłego, dzięki nowej sytuacji społecznej i myśleniu abstrakcyjnemu → obraz własnej osoby jako struktura hierarchiczna; sądy ooisowe, samooceny, stanardy + reguły komunikacji i generowania; samowiedza czyna pełnić ważne funkcje regulacyjne, np. wybόr planόw życiowych.

Granice między stadiami są płynne jednak wiee autorόw wskazuje na dwa momenty przełomowe:

• 3-4 lata → zdanie sobie sparwy z odrębności psychicznej i zrozumienie, że można swoimi działaniami dokonywać zmian w otoczeniu i na zachowanie innych, traktuje innych jak osoby

• ok. 12 r. → przejście od samowiedzy dziecka do samowiedzy dorosłego, kiedy to młodzież odkrywa swoją osobowość i swoje miejsce wśrόd ludzi

9.3. Samowiedza elementarna wiek od 0 do 3-4 lat

odkrycie odrębności fizycznej

• dzięki bodźcom wewnętrznym takim jak głόd, bόl, zimno itp. → reakcja ogόlnego pobudzenia → bardziej specyficznne zachowanie

• frustracja stwarza dodatkową szansę samopoznania

• znaczenie ma także aktywnoś własne i czynności manipulacyjne → pojęcie stałości przedmiotu (8-9m)

• 4 etapy rozpoznawania siebie w lustrze wg Dixona (1957):

1. dziecko nie reaguje na swoje odbicie w lustrze, mimo, że natychmiastowo rozpoznaje odbicie matki

2. interesuje się swoim odbiciem, ale reaguje na nie jak na kolegę

3. faza zdziwienia „kto zachowuje się tak jak ja?”

4. faza nieśmiałości, odnosi się z pewną rezerwą, czasem płacze a czasem całuje odbicie

• 12m - umie rozpoznawać swoje odbicie w lustrze

• Lewis i Brook (1975) → poczucie odrębności fizycznej kształtuje się dopiero koło 20m

• elementarne sądy opisowe dotyczące wyglądu zewnętrznego jako wynik szybkiego przyrostu słownika w wieku 2-3 lat (1000 słόw)

odkrycie odrębności psychicznej

• zmienia się charakter manipulacji, dziecko bada jak na nie wpływać oraz zabawy konstrukcyjne → kształtowanie poczucia sprawstwa i podmiotowości

• dziecko zaczyna się w swoim działaniu kierować prawdopodobieństwem sukcesu

• 3 rok → negatywizm dziecięcy → często mόwi: „ja nie chcę” → rozwόj indywidualności i preferencji osobistych i przeciwstawianie się woli innych, rowόj własnej podmiotowości → sądy dotyczące pragnień

• wcześniej odrόżnia siebie od dorosłych niż rόwieśnikόw

• podaje swoje imię i nazwisko → sądy dotyczące tożsamości

• Gesell uważa, że dziecko w wieku 2 lat identyfikuje się z własną płcią, ale Kohlberg uważa, że dopiero w wieku 6-7 lat

9.4. Samowiedza zrόżnicowana: wiek od 4 do 11-12 lat

• dziecko przedszkolne zaczyna formułować pierwsze standardy i samooceny dotyczące wyglądu zewnętrznego, charakteru i inteligencji, jednak dominują nadal sądy opisowe

• samowiedza oprόcz funkcji poznawczych zaczyna pełnić funkcje instrumentalne

• rolę odgrywają osoby znaczące rodzice i nauczyciele w tworzeniu samoopisόw i samooceny echoidalnej

• innym ważnym źrόdłem samowiedzy są kontakty interpersonalne z rόwieśnikami, w trakcie zabawy dziecko porόwnuje swόj wygląd i swoje osinięcia z innymi dziećmi, sądy te szczegόlnie w okresie przedszkolnym są konkretne i sytuacyjne → samooceny nie są w tym wypadku echoidalne, wymagają one znacznej aktywności i samodzielności dziecka

• Godlewska (1963) → z wiekiem z wiekiem zwiększa się ilość sądόw dotyczących wyglądu zewnętrznego, szczegόlnie w klasach I-III; w klasie I dzieci opisują zewnętrzne i najbardziej widoczne elementy takie jak włosy, oczy czy ubranie; w klasie III opis staje się znacznie subtelniejszy, dotyczą brwi, cery, wzrostu, rąk; w klasie V młodzież mόwi o budowie ciała i wadze, sądy stają się bardzo rόżnorodne i krytyczne; w wieku 8-9 lat następuje wzrost wiedzy na temat własnego charakteru i jest on znacznie szybszy niż wzrost wiedzy o wyglądzie, w szkole cechy charakteru nabierają znaczenia

• poczucie ciągłości osobistego doświadczenia jest fundamentem, na ktόrym kształtuje się tożsamość jednostki

standardy osobiste

• trudno odrόżnić w badaniach standardy osobiste od opini formułowanych przez osoby znaczące

• doniosłą rolę odgrywa tu rodzina oraz hierarchia wartości matki oraz ojca

• Thomes (1968) → badał dzieci wychowujące się bez ojca i z rodzin normalnych, wbrew przewidywaniom dzieci ( 9-11) miały podobne standardy, pragnienia i aspiracje → rozbicie rodziny nie miało wpływu na „ja idealne”

• standardy formułowane przez dzieci 4-11 są echoidalne, mało skrystalizowane i dotyczą konkretnych pragnień i mają małą stabilność

funkcje samowiedzy dziecka

• oprόcz funkcji poznawcześ sądy osobiste pełnią funkcję instrumentalną → służą osiągnięciu jakiegoś celu

• dzieci z większą samoakceptacją są mniej agresywne, bardziej aktywne, optymistyczne i efektywne w działaniu

• jednak przekonania o swoich zdolnościach uczenia się są z reguły silniej skorelowane z osiągnięciami szkolnymi niż samoakceptacja

9.5. Samowiedza dojrzała 12-24lat

• dojrzewanie płciowe + przejście od myślenia konkretnego do abstrakcyjnego + rozwόj społeczny

• okres dorastania zależy od tradycji kulturowych

• sądy o regułach generatywnych i publicznej komunikacji

• szybko wzrasta bogactwo sądόw dotyczących charakteru

• samooceny są bardziej ogόlne, krytyczne i formułowane poprzez autorefleksję

• reguły komunikacji pozwalają przystosować się do nowej sytuacji społecznej

• obraz własnej osoby po raz pierwszy stanowi całość, między sądami rόżnego rodzaju istnieją związki i relacje, tworzą one hierarchie

• autroportret jest rόwnież bardziej stabilny

• samowiedza młodzieży może pełnić wszystkie 4 funkcje: poznawczą, instrumentalną, motywacyjną i generatywną

• wraz z wiekiem samooceny i sądy osobiste stają się bardziej adekwatne (zależnoc ta jest bliska liniowej)

• na początku okresu dojrzewania kiedy samooceny echoidalne przechodzą do samoocen refleksyjnych zmiejsza się trafność obrazu własnej osoby → czyli funkcja U

---