ROZWÓJ MORALNY
Piaget: rozumienie przez dzieci reguł gry i innych pojęć moralnych rozwijają się tak samo jak pojęcia poznawcze i afektywne.
Uczucia moralne są związane z tym, co konieczne, a nie po prostu pożądane lub preferowane.
Normy moralne oraz cechy rozumowania moralnego występują właściwie w stadium operacji konkretnych.
Piaget wyróżnia trzy cechy norm moralnych:
Można je uogólniać na sytuacje identyczne, a także na wszystkie analogiczne sytuacje
Wykraczają poza sytuację oraz warunki, które je wywołały
Związane są z poczuciem autonomii
OKRES SENSOMOTORYCZNY: brak dowodów na rozumienie przez dziecko reguł gry i pojęć takich jak oszukiwanie, kłamstwo, sprawiedliwość.
OKRES PRZEDOPERACYJNY (2-7): nie został spełniony żaden z trzech warunków podanych przez Piageta.
Normy obowiązują tylko w szczególnych warunkach np.: według dziecka złe jest okłamywanie rodziców i dorosłych, ale kolegów to nie dotyczy.
Nakazy są związane z reprezentacjami określonych sytuacji - analogiczne do konfiguracji percepcyjnych, np.: powiązanie nakazu z osobą, która go wydała lub myślenie dziecka, że kłamstwo „nie jest takie brzydkie”, jeśli okłamywana osoba nie będzie tego świadoma.
Brak autonomii: podporządkowanie „dobre”/”złe” jest definiowane jako podporządkowanie lub jego brak otrzymanym nakazom.
Rozumowanie moralne = prenormatywne
POJĘCIA REGUŁ U DZIECI: Piaget badając to zagadnienie zadawał pytania dzieciom dotyczące reguł gry dziecięcej ( gra w kule, społeczna o złożonym systemie reguł). Przebadał 20 chłopców i dziewczynek w wieku 4-13 lat. Cel: rozstrzygnięcie, czy reguły są przyjmowane z zewnątrz, czy są sprawiedliwe i czy są zmienne. Eksperymentator pełnił jednocześnie rolę obserwatora i uczestnika gry.
Na podstawie tego badania P. wyróżnił cztery fazy poznawania reguł:
FAZA RUCHOWA: dziecko jest nieświadome reguł, do okresu przedoperacyjnego gra w kule samo z sobą, nie wykazuje żadnej aktywności społecznej; manipuluje nim wedle własnych chęci i nawyków; kule służą głównie do poszerzenie wiedzy fizycznej; źródłem zadowolenia jest samo poruszanie się i manipulowanie przedmiotami.
FAZA EGOCENTRYCZNA (2-5): dziecko zaczyna uświadamiać sobie istnienie reguł i wykazuję chęć zabawy ze starszymi dziećmi, ale jego egocentryzm powoduje, że raczej bawi się samo ze sobą naśladując grę starszych, nie dbając o znalezienie partnera. Gdy gra z innymi nie stara się wygrać.
Analogia do monologów zbiorowych. Brak interakcji społecznych i prawdziwej współpracy.
Uważają, że reguły są stałe i przestrzegają ich jednostronnie.
Brak autonomii w myśleniu.
7-8 lat: rozpoczyna się współdziałanie w zabawie, lepsze rozumienie reguł, celem zabawy jest zwycięstwo.
Pojęcia przypadku i niezręczności
Młodsze dzieci nie mają jeszcze ukształtowanego pojęcia intencjonalności - kierują się regułą „oko za oko, ząb za ząb”.
dopóki dzieci nie wytworzą pojęcia intencjonalności, nie można im wytłumaczyć, że to co zostało zrobione przez przypadek lub na skutek niezręczności, nie zasługuje na karę.
Piaget przeprowadzał wywiady z dziećmi; przedstawiał im opowiadania i prosił dzieci o porównanie dwóch sytuacji i zdecydowanie, który bohater zachował się gorzej. Z badań wynika, że dzieci w wieku 7-8 lat opierają swoje sądy na konkretnych , ilościowych rezultatach zachowań (Jaś stłukł więcej filiżanek i to się liczy) nie uwzględniając motywów działania.
8-9 lat (stadium operacji konkretnych) - następuje redukcja myślenia egocentrycznego, dziecko staje się zdolne do rozpatrywania zdarzeń z punktu widzenia innej osoby; zaczynają zdawać sobie sprawę z wewnętrznych stanów innych osób oraz że doznania innych mogą się różnić od ich własnych. Motywy i intencje są tak samo ważne jak rezultaty zachowań.
Dzieci a kłamstwo
- poniżej 7-8 roku życia dzieci uważają kłamstwo za „brzydkie słowo” oraz traktują również nieumyślne błędy jako kłamstwa.
- 6-7 do 10 lat: kłamstwo to coś co nie jest prawdą, każde fałszywe stwierdzenie bez względu na intencje to kłamstwo. Młodsze dzieci kłamstwo traktują jako niedociągnięcie moralne, a w późniejszym wieku (10-11) definiują jako zamierzony fałsz (uwzględniają intencje).
Dlaczego nie należy kłamać?
-„by nie zostać ukaranym”; „jakby Pan Bóg za to nie karał to można by było karać” kara stanowi kryterium decydujące o tym czy kłamstwo jest dopuszczalne, czy nie. ( poniżej 7 r.ż.)
- powyżej 9 r.ż.: oddzielają pojęcie kary od kłamstwa; uważają, że kłamstwo jest złe nawet gdy pozostaje bezkarne.
- w wieku 10-12 lat głównym kryterium kłamstwa stają się intencje; mówienie prawdy jest konieczne do społecznego współdziałania.
Przesunięcie od moralności przymusu ku moralności współdziałania!!
Kara i sprawiedliwość
Sankcja ekspiacyjna - silna kara wymierzona dzieciom przez rodziców lub inne autorytatywne osoby za złamanie reguły. Zauważalna u małych dzieci.
Kara ta ma charakter arbitralny- nie ma związku między treścią sankcji a przewinieniem. Np. chłopiec za nie posprzątanie pokoju ma zakaz wyjścia do kina.
Sankcja przez odwzajemnienie - uznawana przez starsze dzieci; polega na uświadomieniu dziecku, że łamanie zasad niszczy więź społeczną i elementarną umowę społeczną o współdziałaniu. Powiązana jest z treścią pogwałconej reguły np. chłopcu, który nie posprzątał pokoju zostaną zabrane przedmioty, które miał uporządkować.
Kara ta jest „naturalną konsekwencją łamania reguł i przypuszczalnie pomaga zwrócić uwagę dzieci na konsekwencje ich własnych działań.
- młodsze dzieci zwykle uważają najbardziej przykrą karę za najbardziej sprawiedliwą.
PODSUMOWUJĄC OKRES PRZEDOPERACYJNY
Dzieci zaczynają zdawać sobie sprawę z tego, że pewne rzeczy należy robić nawet wtedy, kiedy nie ma się na to ochoty
Uświadamiają sobie reguły, traktując je najpierw jako stałe, niezmienne, ustanowione przez autorytety
Brak pojęcia intencjonalności
Sprawiedliwość równa się karze
8 lat- rozumienie, że kłamstwo jest złe w każdej sytuacji; okłamywanie kolegi jest sprawą poważniejszą.
OKRES OPERACJI KONKRETNYCH
Reguły
Około 7-8 r.ż. pojawia się współdziałanie w sensie społecznym. Dzieci zaczynają pojmować, że reguły mogą być zmienne, jeżeli wszyscy uczestnicy wyrażą na to zgodę. Celem gry jest wygranie.
Przypadek i niezręczność
Dzieci od około 8-9 r.ż. zaczynają rozumieć intencje innych osób i biorą je pod uwagę przy formułowaniu sądów.
Nie da się dziecka nauczyć rozumienia intencji, posługując się metodami werbalnymi; każde dziecko musi samo wyinterpretować pojęcie z aktywnych interakcji z innymi.
Kłamstwo
Kłamstwo to coś co nie jest prawdą; w wieku 10-11 lat zaczynają brać pod uwagę intencje, gdy mają osądzić czy coś jest kłamstwem. Młodsze dzieci nawet gdyby chciały, nie potrafią formułować sądów na temat kłamstwa w taki sposób jak to robią dorośli; aby dojść do takiego etapu konieczne jest wejście w środkową fazę operacji konkretnych.
Sprawiedliwość
Częściej uważają, że bardziej właściwe karanie jest przez odwzajemnienie niż przez ekspiację.
Rozwój uczuć normatywnych, woli i autonomii rozumowania w stadium operacji konkretnych wpływa na życie uczuciowe i moralne dziecka.
STADIUM OPERACJI FORMALNYCH
- najwyższy poziom, gdy uczuciowość i operacje formalne są już w pełni rozwinięte