Kierunek: Finanse i Bankowość
Temat: Podmioty działalności gospodarczej. Pojęcia i klasyfikacja.
Wstęp
Gospodarka rynkowa jest systemem bardzo złożonym. Składa się on z milionów różnych podmiotów, jak gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa wytwarzające towary lub świadczące usługi, instytucje finansowe, administracja państwowa i władze lokalne.
Podmiotem nazywamy określoną formę organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.
Wszystkie podmioty, które wymienię powiązane są ze sobą za pośrednictwem rynku. Rynek jest formą więzi między producentami, między producentami i gospodarstwami domowymi, a różnymi instytucjami finansowymi, między instytucjami finansowymi a bankiem centralnym, między wszystkimi podmiotami a władzami centralnymi oraz władzami lokalnymi. Więzi te urzeczywistniają się za pośrednictwem cen rynkowych, płac, kredytów, procentów, papierów wartościowych, podatków, opłat skarbowych, itd. Gospodarka rynkowa rozwinęła dużą różnorodność form podmiotów działalności gospodarczej działających według określonych praw ekonomicznych i prawnych. W poniższej pracy postaram się omówić następujące podmioty: gospodarstwa domowe, gospodarstwa rolne, przedsiębiorstwa, banki komercyjne, bank centralny, giełdę i instytucje państwowe .
Gospodarstwa domowe.
Gospodarstwo domowe jest dowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy.
Warunkiem istnienia gospodarstwa domowego jako podmiotu gospodarczego jest praca zarobkowa przynajmniej jednego z jego członków lub inne źródło dochodów. Członkowie rodzin sprzedają na rynku pracy swoje usługi, traktowane przez przedsiębiorstwa jako ich osobowe czynniki produkcji i w zamian za świadczone usługi, odpowiednio do posiadanych kwalifikacji i zajmowanego stanowiska, otrzymują określone dochody. Dochody te w olbrzymiej większości są wydawane na konsumpcję, tzn. na zakup żywności, odzieży, opłacenie rachunków, itd. Pewna część dochodów rodziny jest oszczędzana w banku w celu dokonania poważniejszych zakupów w przyszłości (np. domu, samochodu ), zabezpieczenia się przed trudnymi do przewidzenia wypadkami losowymi.
W przypadku większej nadwyżki dochodów nad bieżącymi wydatkami część lub całość tej nadwyżki może być inwestowana w papiery wartościowe w formie obligacji państwowych, zakup ziemi, nieruchomości.
W teorii ekonomii przyjmuje się założenie, że każde gospodarstwo domowe dąży do takiego wydatkowania swoich dochodów, które zapewnia rodzinie maksymalne zadowolenie lub maksymalną użyteczność płynącą z nabytych dóbr. Wynika to stąd, że dochody rodziny są ograniczone w stosunku do jej potrzeb. Niezbędna jest więc racjonalizacja wydatków taka, aby nie odbiła się ujemnie na płynności finansowej rodziny.
Gospodarstwa domowe kierują się w swych decyzjach wysokością płac, cen, producentów, rent, podatków oraz tradycją, nawykami i upodobaniami, które nazywamy indywidualnymi preferencjami konsumenta.
Gospodarstwa rolne.
Gospodarstwo rolne łączy w sobie cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego. Znaczna część jego produkcji jest w nim przeznaczana na własne, konsumpcyjne potrzeby. Wytwarzana zaś nadwyżka produkcji jest sprzedawana na rynku w celu uzyskania niezbędnej ilości gotówki umożliwiającej uregulowanie zobowiązań fiskalnych oraz umożliwiającej nabycie dóbr produkcyjnych do prowadzenia i rozwijania gospodarstwa rolnego, a także nabycie dóbr konsumpcyjnych nie wytwarzanych w danym gospodarstwie. Im bardziej jest rozwinięta gospodarka rynkowa, tym większą część stanowi produkcja o wyspecjalizowanym profilu.
Podstawowym czynnikiem produkcji jest ziemia. To powoduje, że bardziej wydłużona jest reakcja producenta rolnego na sygnały płynące z rynku, ponieważ istnieje tutaj silny wpływ warunków przyrodniczo - biologicznych wydłużających cykl produkcyjny. W małych gospodarstwach rolnych istotną rolę odgrywa tradycja w sposobach uprawiania ziemi.
Gospodarstwa rolne wywierają istotny wpływ na podaż produktów rolnych i artykułów żywnościowych oraz na popyt na dobra konsumpcyjne. Odgrywają one ważną rolę w gromadzeniu oszczędności, a także w kształtowaniu wpływów podatkowych do budżetu państwa.
Przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwem nazywamy podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Zatrudnia ono różne czynniki produkcji (pracę, kapitał, ziemię) w celu wytwarzania określonych dóbr lub świadczenia określonych usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym bądź władzy centralnej lub władzy lokalnej.
Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest wypracowanie zysku. Kierownictwo przedsiębiorstwa stara się dokonać możliwie najtrafniejszego wyboru dotyczącego wielkości i struktury produkcji oraz technicznych metod wytwarzania. Pragnie z jednej strony możliwie najlepiej dostosować podaż swojej produkcji do wymagań rynku, z drugiej zaś wytworzyć tę produkcję przy możliwie najniższych kosztach wytwarzania.
Motyw zysku odgrywa decydującą rolę w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw. Mniejszą rolę, bądź też w ogóle może nie istnieć w wielkich spółkach akcyjnych, czy przedsiębiorstwach publicznych. Dynamiczny rozwój przedsiębiorstw spowodował konieczność rozdzielenia zarządzania od własności kapitału. W ten sposób powstały spółki akcyjne.
Spółki akcyjne
Spółki akcyjne zwane korporacjami we współczesnej gospodarce rynkowej odgrywają decydującą rolę. Warunkiem powstania spółki akcyjnej jest posiadanie określonego statutem kapitału założycielskiego, który umożliwia wypuszczenie określonej liczby akcji o ustalonych statutowo wartościach nominalnych. Sprzedaż tych akcji prowadzi do znacznego powiększenia sumy kapitału założycielskiego, co stwarza możliwości prowadzenia działalności inwestycyjnej na znacznie większą skalę w porównaniu z możliwościami kapitału indywidualnego. Nabywcy akcji nazywają się akcjonariuszami, którzy uzyskują prawo do udziału w walnym zgromadzeniu, wybierania władz spółki, decydowania o podziale zysku oraz uczestnictwa w zyskach spółki w postaci dywidendy, bądź jej stratach.
W spółce akcyjnej występują dwie kategorie akcji: uprzywilejowane i zwykłe.
Spółka akcyjna jest spółką kapitałową, co oznacza, że akcjonariusze odpowiadają za zobowiązania firmy do wysokości swoich akcji, a nie całym swoim majątkiem jak w przypadku przedsiębiorstw jednoosobowych. Wielkie spółki zwane są korporacjami. Rozwój tej formy działalności gospodarczej doprowadził do takich zjawisk gospodarczych jak fuzje i powstanie monopoli i holdingów.
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są równie powszechne jak spółki akcyjne. Mają podobną strukturę władz i sposób ich wybierania oraz brak odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Różni je natomiast niewielki na ogół zasób kapitału, ograniczona liczba udziałowców oraz znacznie większa trudność w sprzedaży swoich udziałów, która wymaga zgody pozostałych wspólników.
Wśród spółek należy również wymienić spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo - akcyjne, które różnią się od pozostałych umocowaniem prawnym, zasadami współpracy i odpowiedzialności wspólników.
Ważnym elementem w gospodarce rynkowej są przedsiębiorstwa państwowe. Funkcjonują one przede wszystkim w komunikacji, łączności, energetyce, a więc w dziedzinach o strategicznym znaczeniu dla państwa, a także w przemyśle motoryzacyjnym i wydobywczym. Władze i struktura są zbliżone do spółek akcyjnych, jednak głównym decydentem w sprawach funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa, włącznie z obsadą stanowisk kierowniczych, jest odpowiednia instytucja państwowa.
W sferze gospodarki mieszkaniowej i w produkcji rolnej bardzo mocno rozwinęły się przedsiębiorstwa spółdzielcze. Najwyższą władzą jest walne zgromadzenie członków spółdzielni, a każdy członek dysponuje tylko jednym głosem. Członkami spółdzielni są osoby aprobujące status spółdzielni i płacące na jej rzecz składki. Z wygospodarowanych zysków spółdzielnia prowadzi działalność socjalną, kulturalną i oświatową dla swoich członków.
Banki
Bankiem nazywamy przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo różnego rodzaju operacjami finansowymi. Główną rolą banku jest gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych przedsiębiorstw i instytucji oraz oszczędności ludności, udzielanie kredytów na cele produkcyjne i konsumpcyjne, udzielanie poręczeń i gwarancji bankowych.
Istnieje bardzo wiele różnych banków. Tworzą one system bankowy, w którym najważniejszą rolę odgrywają banki komercyjne i bank centralny.
Banki komercyjne
Banki komercyjne są zorganizowane na wzór spółki akcyjnej. Zajmują się one różnymi czynnościami bankowymi: prowadzą rachunki bieżące, rozliczenia bezgotówkowe, przyjmują wkłady terminowe, udzielają kredytów. Banki komercyjne prowadzą również wiele czynności pośredniczących. Na zlecenie klientów skupują lub sprzedają akcje i obligacje, administrują kapitałami pieniężnymi należącymi do instytucji społecznych, fundacji, uniwersytetów, zajmują się także zakupem i sprzedażą dewiz. Mogą być także poważnymi inwestorami na rynku kapitałowym i produkcyjnym. Występują jako współudziałowcy przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych, budowlanych, itp. Banki komercyjne mogą przejmować część lub całość akcji w przypadku niemożności wywiązania się przedsiębiorstwa z zaciągniętego kredytu i należnych procentów.
Instytucje finansowe, takie jak spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, banki spółdzielcze, komunalne kasy oszczędności zagospodarowały sektor osób średniozamożnych. Obsługują one drobne oszczędności najszerszych warstw ludności i udzielają pożyczek na prowadzenie drobnych przedsiębiorstw, na budownictwo mieszkaniowe, a także w ramach sprzedaży ratalnej na zakup samochodu, mebli, sprzętu agd - rtv.
Uzupełnieniem tego sektora są towarzystwa ubezpieczeniowe zajmujące się indywidualnym ubezpieczeniem na życie, ubezpieczeniem majątkowym, NNW, ubezpieczeniem grupowym pracowników zakładów pracy, itd.
Bank centralny
W całym systemie finansowym państwa odgrywa on główną rolę. Bank centralny pełni trzy podstawowe funkcje:
jest bankiem państwa, tzn. utrzymuje fundusze państwa, realizuje wydatki, udziela państwu pożyczek,
jest bankiem banków, gdyż utrzymuje rezerwy pieniężne banków, udziela kredytów bankom komercyjnym i może kreować pieniądz bezgotówkowy przy rozliczeniach między bankami,
jest bankiem emisyjnym, gdyż posiada monopol na emisję pieniądza papierowego i organizowania obiegu pieniężnego.
Główną funkcją banku centralnego jest regulowanie podaży pieniądza w obiegu i oddziaływanie na politykę kredytową banków komercyjnych w celu hamowania wzrostu cen i wpływania na przebieg koniunktury gospodarczej kraju.
Banki centralne w państwach wysoko rozwiniętych współdziałają z rządem przy zwalczaniu inflacji oraz recesji gospodarczej, nakręcaniu ożywienia i wysokiej koniunktury na rynku.
Giełda
Giełda jest instytucją tworzącą specjalny rynek, na którym spotykają się sprzedający i kupujący papiery wartościowe, gdzie obowiązują pewne reguły gry rynku kapitałowego. Obroty giełdowe mogą odbywać się jedynie określonymi papierami wartościowymi: obligacjami i akcjami.
Obligacja jest papierem wartościowym o stałym oprocentowaniu, stanowiącym formę kredytu udzielonego przez nabywcę jej emitentowi. Emitować akcje może skarb państwa, władze lokalne, przedsiębiorstwa państwowe i prywatne. Emitent jest zobowiązany do spłaty w określonym terminie wyszczególnionej kwoty i bieżącego regulowania odsetek w dłuższym lub krótszym okresie czasu.
Innym przedmiotem transakcji giełdowych jest obrót akcjami. Spółka akcyjna początkowo sprzedaje emitowane akcje za pośrednictwem banków jako prawo do udziału w kapitale oraz udziału w podziale zysku w formie dywidendy. Nabyte przez różne instytucje i osoby fizyczne akcje wchodzą następnie do obrotu na giełdzie. Tam są kupowane i sprzedawane za pośrednictwem maklerów giełdowych przez różne podmioty gospodarcze w celu osiągnięcia przez nie określonych zysków.
Instytucje państwowe
Ważnym podmiotem gospodarczym jest państwo reprezentowane przez rząd i różne wyspecjalizowane jego agendy-ministerstwa i urzędy.
Główna funkcja państwa ogranicza się do kwestii regulacji prawnej i ekonomicznej, mającej na celu ochronę interesów publicznych przed negatywnymi skutkami działania mechanizmu rynkowego, a w szczególności postępowaniem producentów i sprzedawców zajmujących pozycję monopolistyczną.
Państwo musi tworzyć różnego rodzaju zapory prawno-instytucjonalne, które tworzyłyby osłonę socjalną dla najuboższych warstw ludności, umożliwiałyby rozwiązywanie potencjalnych konfliktów na zasadzie kompromisu lub umowy społecznej oraz przyczyniałyby się do dynamicznego rozwoju gospodarczego kraju w warunkach niskiej inflacji i możliwie najmniejszego bezrobocia. Bez ingerencji państwa w wymienionych sferach życia społeczno - gospodarczego dochodziłoby do ostrych spięć i niepokojów społecznych.
Podsumowanie.
Działalność wszystkich w/w podmiotów działalności gospodarczej jest niezwykle ważna dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Zasadniczą sprawą jest, aby uregulowania prawne i fiskalne sprzyjały ich rozwojowi i zachowaniu odpowiednich proporcji udziału w rynku.
M. Nasiłowski „Podstawy mikro i makroekonomii”, str. 31
M. Nasiłowski „Podstawy mikro i makroekonomii”, str. 53,54
2