4. Koncepcja kształcenia wielostronnego W. Okonia (omówić pojęcie wielostronności, cztery strategie i związane z nimi modele lekcji oraz formy działalności nauczyciela i uczniów)

• Wielostronność kształcenia wyraża się w stosowaniu różnorodnych form pracy uczniów i domaga się szerokiego wprowadzenia pracy grupowej do procesów uczenia się przez przyswajanie, odkrywanie, przeżywanie i działanie.

• Kształcenie wielostronne, według Okonia, to kształcenie, które poprzez rozbudzenie i rozwinięcie zdolności poznawczych, motywacji i życia uczuciowego oraz zdolności do twórczej działalności praktycznej wpływa na rozwój harmonijnie ukształtowanej osobowości wychowanków.

• Okoń w koncepcji kształcenia wielostronnego wyróżnia 4 strategie uczenia się:

Strategia A (asocjacyjna), Strategia P (poszukująca), Strategia E (eksponująca), Strategia O (operacyjna)

Drogi uczenia się	Strategia	Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
Uczenie się przez przyswajanie (asocjacje)	A	Asocjacja, podawanie lub udostępnianie	Przyswajanie gotowej wiedzy
Uczenie się przez odkrywanie (problemowe)	P	Kierowanie procesem rozwiązywania problemów	Rozwiązywanie zagadnień, dokonywanie odkryć zdobywanie wiedzy
Uczenie się przez przeżywanie (emocje)	E	Eksponowanie wartości moralnych, estetycznych	Poznawanie wartości, ich przeżywanie, dokonywanie oceny
Uczenie się przez działanie (operacje)	O	Organizowanie działalności praktycznej	Działania przeobrażające rzeczywistość

• MODEL LEKCJI PODAJĄCEJ (WEDŁUG STRATEGII A)

Fazy lekcji podającej:

I. Wprowadzenie: 1. Czynności organizacyjne 2. Uświadomienie celów i zadań lekcji

II. Rozwinięcie: 3. Podanie nowych treści 4. Zrozumienie 5. Opracowanie i zebranie

III. Zakończenie: 6. Powtórzenie, utrwalenie 7. Omówienie zadania domowego 8. Zastosowanie

Kiedy polonista powinien korzystać z modelu lekcji podającej?

• Kiedy wprowadza słuchaczy w rozległą dziedzinę wiedzy i musi dostarczyć z jej zakresu podstawowych terminów i pojęć (najczęściej w szkole wyższej, czasami w gimnazjum i liceum)

• Kiedy chce uczniów nauczyć pewnych sprawności koniecznych do pracy umysłowej i do samokształcenia, np. korzystania z wykładu

• Kiedy chce zaprezentować przekaz wzorcowy, np. eksplikację tekstu literackiego

• MODEL LEKCJI POSZUKUJĄCEJ (WEDŁUG STRATEGII P)

• Ten model zakłada rozbudzanie ciekawości i dociekliwości uczniów, wspomaganie ich w dostrzeganiu problemów i umiejętności stawiania pytań, poszukiwania odpowiedzi i rozwiązań

• Za prekursora nauczania poszukującego uważa się Deweya.

Model lekcji poszukującej: (w nauczaniu problemowym uczeń nie otrzymuje gotowych wiadomości, ale występuje w roli badacza i odkrywcy na lekcji)

I.Wprowadzenie: 1. Czynności organizacyjne 2. Stworzenie sytuacji problemowej 3. Sformułowanie problemu

II. Rozwinięcie: 4. Formułowanie hipotez rozwiązania problemu 5. Prezentacja i weryfikacja hipotez 6. Rozwiązanie problemu - wybór najlepszych rozwiązań.

III. Zakończenie:7. Usystematyzowanie, utrwalenie 8. Zastosowanie

• MODEL LEKCJI EKSPONUJĄCEJ (WEDŁUG STRATEGII E)

I. Wprowadzenie:1. Czynności organizacyjne 2. Przygotowanie do odbioru utworu 3. Eksponowanie utworu.(np. projekcja filmowa, nagrania płytowe, przeźrocza)

II. Rozwinięcie: 4. Analiza i interpretacja utworu 5. Podsumowanie, korekta błędnych odczytań, zwrócenie uwagi na indywidualność przeżyć i zakres zrozumienia.

III. Zakończenie: 6. Końcowa ekspozycja tekstu lub jego fragmentu 7. Zadanie pracy domowej (np. inspirowana lekturą omawianego tekstu).

• MODEL LEKCJI ĆWICZENIOWEJ (WEDŁUG STRATEGII O)

• Strategia „O” w dydaktyce zachodniej określana jest jako „nauczanie bezpośrednie”

• Posługiwanie się pokazem i ćwiczeniami praktycznymi.

I. Wprowadzenie: 1. Czynności organizacyjne 2. Sprawdzenie pracy domowej 3. Powtórzenie materiału.

II. Rozwinięcie: 4. Uświadomienie uczniom zadania i podanie tematu 5. Wprowadzenie nowego materiału, omówienie zasad i reguł 6. Pokaz czynności z objaśnieniem 7. Próbne ćwiczenia uczniów 8. Korekta i dodatkowe objaśnienia 9. Ćwiczenia wdrażające 10. Kontrola i korekta wykonywanych ćwiczeń.

III. Zakończenie: 11. Podsumowanie tematu, omówienie uzyskanych rezultatów 12. Zadanie pracy domowej i jej objaśnienie.

Pytania i polecenia dydaktyczne; warunki skuteczności pytania, rodzaje pytań, struktura pytania i polecenia dydaktycznego

• Zadanie: temat, zagadnienie dane uczniowi do wykonania, nieodłączny składnik każdej lekcji, tworzący jej strukturą, składnik obudowy metodycznej podręcznika

• Rodzaje zadań: (w zależności od metody prowadzenia lekcji)

• polecenia, formułowane głównie w związku z metodą zajęć praktycznych

• pytania formułowane głównie w związku z metodami poszukującymi.

• Pytania ze względu na swą strukturę dzielą się na pytania o uzupełnienie i pytania o rozstrzygnięcie, a ze względu na stopień ważności i trudności na pytania proste i problemy

• Forma polecenia

• W zadaniu poleceniu jest podany wynik czynności, której wykonania zadanie wymaga: np. Przekształćcie zdania złożone na zdania pojedyncze

• polecenie najczęściej ma postać zdania rozkazującego z orzeczeniem wyrażonym czasownikiem w 2os. lm. (częściej) lub z lp. (rzadziej), w zależności od tego czy adresatem jest uczeń czy cała klasa bądź zespół

• zadaniu poleceniu wypowiadanemu ustnie można nadać łagodniejszą formę dzięki użyciu:

• trybu przypuszczającego- Wyjaśnilibyście teraz jaką funkcję pełni w wierszu uosobienie

• wyrazu modalnego może- Teraz może przeczytajcie ostatni akapit.

• Formy grzecznościowej proszę- Proszę napisać teraz streszczenie tego opowiadania

• Polecenie będące tematem lekcji- nie jest raczej nigdy formułowane w postaci zdania rozkazującego, lecz w postaci zdania oznajmującego z czasownikiem w 1. osobie l.mn. np. Redagujemy teksty w różnych stylach

• Polecenie będące tematem pracy domowej może mieć różnorodną formę: zdania rozkazującego w 2 os. lp. Scharakteryzuj wybraną postać literacką; lub zdania oznajmującego w 1 os lp. Scharakteryzuję wybraną postać literacką.

• Wymagania zawarte w poleceniach najczęściej dotyczą praktycznych czynności ucznia opartych na umiejętnościach : przekształcanie tekstu, podanie określonego słownictwa, ułożenie tekstu, przepisanie tekstu i uzupełnienie luk, wyodrębnienie językowych, stylistycznych lub treściowych fragmentów tekstu

• Funkcja dydaktyczna polecenia:
  Wymagają od ucznia wykonania ćwiczenia; stąd są wielokrotnie w ciągu nauki szkolnej powtarzane w tej samej formie np. Przeczytaj…, Określ…, Napisz..

• Forma pytania:

• Zadanie - pytanie- ma najczęściej postać zdania pytającego- zarówno jako składnik struktury lekcji, tematu bądź pracy domowej. Zawarta jest w nim częściowa informacja którą uczeń ma uzupełnić, albo wątpliwość, którą ma rozstrzygnąć.

• Pytania o uzupełnienie- zaczynają się od zaimków- kto?, co?, który?, jaki?, gdzie?, kiedy?, dlaczego? Np. Co jest tematem bajek?

• Pytania o rozstrzygnięcie zaczynają się od wyrazu modalnego czy? Np. Czy marzenie Dedala i Ikara zostało spełnione? Uczeń na podstawie obserwacji, analizy bądź wnioskowania rozstrzyga wątpliwości, opowiada się za jedną z możliwości, odpowiednio uzasadniając swoją opinię.

• Pytanie proste- ma nieduży stopień ważności, dotyczy sprawy jednostkowej. Mały stopień trudności sprawia, że odpowiedź jest łatwiejsza. W danych pytania brakuje tylko jednego elementu , który ma się znaleźć w odpowiedzi. Odpowiedź nie wymaga skomplikowanego myślenia, uczeń znajduje dostatecznie wiele danych w samym pytaniu lub też we własnej wiedzy. Uczeń może odpowiedzieć od razu bądź po krótkim czasie. Np. Po co autor zastosował wyrazy bliskoznaczne?

• Problem- ma duży stopień ważności, dotyczy wielu spraw, w skład problemu wchodzi wiele pytań szczegółowych. Odpowiedź na problem jest jednocześnie odpowiedzią na te pytania. Odpowiedź jest trudna. W danych problemu brakuje wielu elementów - ich znalezienie wymaga wielu skomplikowanych operacji myślowych (tj. tworzenie pomysłów i hipotez, analiza, synteza). Każda czynność rozwiązywania problemu jest czynnością twórczą, czynnością badacza. Odpowiedź na problem wymaga czasu potrzebnego na obserwację, analizę, tworzenie pomysłów, weryfikację. Np. Co decyduje o bogactwie języka utworu?

• Wymagania zawarte w pytaniach dotyczą w większości czynności opartych na zdolnościach rozumowania, na przykład: rozumienia tekstu, wyjaśniania celu i sposobu działania, wyjaśniania przyczyn i skutków, opisywania właściwości i cech, wyodrębniania związków i zależności, oceniania, uzasadniania, przewidywania czegoś, wyobrażania sobie czegoś

• Funkcja dydaktyczna pytań

• Pytania proste wymagają od ucznia wykrycia i sformułowania w odpowiedzi wiedzy, na podstawie obserwacji i analizy materiału , za pomocą nieskomplikowanego rozumowania, poszerzają wiedzę i poszerzają zdolności myślenia

• Problem wymaga skomplikowanych operacji myślowych; jego funkcją jest poszerzenie wiedzy, rozwijanie samodzielności i aktywności myślowej.

• Warunki skuteczności pytań:

• Zadanie musi być sformułowane jednoznacznie, konkretnie, zwięźle, jasno i poprawnie. W przeciwnym razie wprowadzony zostanie chaos a komunikat nie zostanie zrozumiany przez uczniów

• Zadanie, aby spełniało swoją funkcję poszerzania wiedzy musi prowokować do dłuższej odpowiedzi

• Z pytaniem lub poleceniem należy zwracać się do całej klasy jako do odbiorcy, zmuszając w ten sposób wszystkich uczniów do uwagi. W momencie gdy nauczyciel wyznaczy osobę, która ma udzielić odpowiedzi pozostali uczniowie nie będą zastanawiali się nad poruszanymi kwestiami

• W chwili zadawania pytań w klasie musi panować cisza, nauczyciel powinien stać przed uczniami co mobilizuje ich do uwagi i odpowiedzi.

• Nauczyciel zna odpowiedzi na zadawane przez siebie pytania co może być przyczyną pewnej nienaturalności. Nauczyciel powinien wykazywać zainteresowanie odpowiedziami uczniów, dziękować za odpowiedź i w odpowiedni sposób ją komentować.

---