Konspekt:
Gimnastyka oddechowe: definicja, wskazania, przeciwwskazania.
Zasady wykonywania ćwiczeń oddechowych.
Sprzęt stosowany do ćwiczeń oddechowych.
Wykonanie zabiegu poprzez aparat Triflo.
Wykonanie zabiegu poprzez aparat Spiroflo.
Wykonanie zabiegu poprzez aparat Magic Ball.
Ćwiczenia bierne i czynne oraz wskazania i przeciwwskazania.
Ćwiczenia bierne kończyn górnych, dolnych, szyi oraz głowy.
Ćwiczenia czynne kończyn górnych, dolnych, szyi oraz głowy.
Ćwiczenia oddechowe ( gimnastyka oddechowa) - jest to kontrolowany wdech i wydech oraz przedłużone maksymalnie wydechy. Mają one charakter leczniczy ( stosowane w przewlekłych chorobach układu oddechowego), zapobiegawczy ( stosowane u pacjentów po zabiegach operacyjnych, urazach, udarach mózgu. Jego celem jest niedopuszczanie do powstania zaburzeń układu oddechowego) oraz rozluźniająco - uspokajający ( stosowane w czasie wykonywania ćwiczeń leczniczych). Celem gimnastyki jest poprawa czynności układu oddechowego poprzez: utrzymanie prawidłowej wentylacji płuc lub jej poprawienie, zwiększenie ruchomości klatki piersiowej i przepony, zwiększenie siły mięśni oddechowych, pobudzanie do efektywnego kaszlu oraz zapobieganie powikłaniom.
Przeciwwskazania:
- ostra niewydolność oddechowa
- niewydolność krążeniowa
- krwotok płucny i stan po krwotoku
- inne, ustalone przez lekarza na przykład: wysięk w opłucnej.
Niebezpieczeństwa:
- hiperwentylacja zwiększenie przepływu objętości gazów wentylujących płuca w krótkim czasie. Objawy: zawroty głowy, szum w uszach, spadek ciśnienia tętniczego krwi, przyśpieszanie tętna.
Zasady wykonywania ćwiczeń oddechowych:
Przyjęcie przez pacjenta optymalnej pozycji podczas ćwiczeń ( na plecach, brzuchu lub siedzącej), dostosowanej do rodzaju ćwiczenia.
Zależnie od potrzeby, stosowanie dodatkowo pozycji drenażowych, oklepywania klatki piersiowej i masażu wibracyjnego, które ułatwiają odksztuszanie zalegającej wydzieliny, poprawiają drożność oskrzeli.
Nauka ćwiczeń oddechowych przed ich wykonywaniem.
Nauka prawidłowego oddychania.
Należy dążyć do maksymalnego wydłużenia czasu wydechu, aż do uczucia braku powietrza.
Podczas ćwiczeń należy stosować urządzenia pomocnicze, specjalistyczne jak i nieprofesjonalne.
Liczba powtórzeń ćwiczeń nie powinna przekraczać 3-4 w jednej serii.
Nie należy zbyt intensywnie wykonywać ćwiczeń, gdyż może to prowadzić do hiperwentylacji, której następstwem może być zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu.
Ćwiczenia najkorzystniej wykonywać przed śniadaniem, kolacją lub dwie godziny po niej. Powinny one odbywać się minimum 3 razy dziennie - częstotliwość może być zwiększona nawet 3 krotnie, co 1-2 godz. przez 5-10 minut.
Jeżeli są takie wskazania to przed ćwiczeniami podajemy pacjentowi leki, na przykład: przeciwbólowe i należy odczekać 15-20 minut.
Podanie szklanki gorącego napoju przez wykonaniem ćwiczenia ułatwi upłynnienie wydzieliny.
Każdorazowo przygotować salę chorych do ćwiczeń oddechowych ( wywietrzenie Sali, nawilżenie powietrza). Najlepsze wyniki można osiągnąć w pomieszczeniu o temperaturze 18-20º C, przy wilgotności 50-7-%.
Pacjent powinien być ubrany w luźny strój, niekrępujących ruchów, z przewiewnej tkaniny.
Przed ćwiczeniami powinna być przeprowadzona ocena sprawności układu oddechowego i badanie fizykalne pacjenta w celu dostosowania zakresu i intensywności ćwiczeń.
Do prawidłowego wykonywania ćwiczeń istotna jest współpraca między pielęgniarką a pacjentem.
Ćwiczenia oddechowe zaczynają się od rozluźnienia mięśni i odprężenia fizycznego i psychicznego.
Do ćwiczeń oddechowych stosujemy sprzęt profesjonalny to jest: aparat Triflo, aparat Spiroflo, dwie butelki połączone do przedmuchiwania wody, butelka z wodą i drenem, aparat z piłeczką styropianową Magic Ball, woreczek z piaskiem (3-4 kg) oraz sprzęt nieprofesjonalny na przykład: waciki, nitki, piórko, gwizdek, świeca, pasy półcienne długości 2 m , szerokości 15-20 cm. Woreczki z piaskiem, aparat z piłeczką czy pasy półcienne są używane jako obciążenie wspomagające wydech podczas oddychania przeponowego. W fazie wydechu pacjent samodzielnie kontroluje siłę ucisku, zaciska pasy w okolicy podżebra. W sytuacji braku sprzętu profesjonalnego ćwiczenia możemy wykonać za pomocą piórka, płomienia świecy czy zwykłej butelki napełnionej wodą ze słomką. Ćwiczenia polegają na długim jednostajnym wydmuchiwaniu powietrza przez usta. Przybory znajdują się w odległości około 15 cm w linii prostej od wysokości wydmuchu pacjenta. Odległość zwiększa się codziennie o 8-10 cm aż do 100 cm. Ćwiczenia wykonuje się przez 3 minuty.
Aparat Triflo celem jest zwiększenie siły wdechu, ilości powietrza jaka dociera do płuc. Miarą osiągania celów jest ilość kulek podnoszonych w aparacie (1 kulka 600cm³, 2 900 cm³).
Struktura czynności: higieniczne mycie rąk, przygotowanie mikroklimatu pomieszczenia,
przygotowanie zestawu: wysterylizowany aparat Triflo oraz 2 ustniki, chusteczki higienicznie labo płatki ligniny, ustawienie aparatu na stoliku, na wysokości oczu pacjenta, założenie ustnika w osłonie, zabezpieczenie pozycji siedzącej pacjenta przy stoliku z aparatem, ustawienie aparatu na wysokości oczu pacjenta, pomiar ciśnienia tętniczego oraz tętna pacjenta.
Wykonanie zabiegu:
- wykonanie 2-3 oddechów torem przeponowym
- odbezpieczenie osłony ustnika
- wykonanie wdechy głębokiego i szybkiego ( kulki powinny unieść się do góry)
- zaobserwowanie i odnotowanie wyników
- wykonanie wdechu na zewnątrz poza ustnik
- przeprowadzenie 3 kolejnych prób
- przerwa relaksacyjna (10-15 minut)
- powtórzenie ćwiczenia 3krotnie
- higieniczne umycie rąk
- udokumentowanie wykonania ćwiczeń (ilość wydechów, ile cm³ zawierał każdy wdech, reakcja pacjenta na ćwiczenie- tętno, ciśnienie tętnicze).
Aparat Spiroflo
Struktura czynności: higieniczne umycie rąk, przygotowanie mikroklimatu, przygotowanie zestawu: wysterylizowany aparat Spiroflo, dwa jałowe ustniki, chusteczki higieniczne albo płatki ligniny, napełnienie wodą jednej z butelek w zestawie do poziomu 900 ml, zabarwienie wody w aparacie barwnikami spożywczymi (co ułatwi zaobserwowanie efektów ćwiczeń),
założenie na wyloty butelek przewodów z ustnikami, poinformowanie pacjenta o celu, zasadach i przebiegu ćwiczeń, zaproponowanie pacjentowi dogodnej pozycji, wykonanie pomiaru tętna i ciśnienia tętniczego.
Wykonanie zabiegu:
- usuwanie przykrycia z ustnika
- wykonanie przez pacjenta głębokiego wdechu
- obejmowanie wargami ustnika połączonego z butelką napełnioną wodą
- przedmuchiwanie stopniowe, miarowe wody do pustej butelki np. po 100 ml
- założenie osłony ustnika (zanieczyszczenia)
- wykonanie u pacjenta pomiarów tętna i ciśnienia tętniczego
- usuwanie osłony z ustnika butelki z wodą
- poproszenie pacjenta o wykonanie jednego normalnego wydechu do aparatu
- pomiar ilości płynu przedmuchanego, zapisanie wyniku
- poproszenie pacjenta o wykonanie głębokiego wdechu i wydechu do aparatu
- pomiar ilości płynu przedmuchanego, zapisanie wyniku
- pomiar ilości wydechów potrzebnych do przemieszczania wody, odnotowanie wyników
- wykonanie pomiaru tętna i ciśnienia tętniczego pacjenta
- ułożenie pacjenta w pozycji półwysokiej
- zapewnienie mu wygody - ułożenie poduszek
- podanie pacjentowi płynów do picia
- rozmontowanie aparatu, wylanie wody
- wstawienie aparatu do płynu myjącego-dezynfekującego
- higieniczne mycie rąk
- udokumentowanie godziny ćwiczeń oraz pomiarów
Aparat Magic Ball
Struktura czynności: higieniczne mycie rąk, przygotowanie sali do ćwiczeń, zabezpieczenie sprzętów, wyjaśnienie celu i przebiegu ćwiczeń, pokaz wykonania ćwiczenia.
Wykonanie zabiegu:
- wykonanie 3 swobodnych oddechów przez pacjenta
- wykonanie wdechu
- przyłożenie aparatu do ust i dokonanie powolnego wydechu w tempie „3,4,5” tak aby piłeczka utrzymywała się na równomiernym poziomie nad aparatem i nie opadała
- powtórzenie 3krotnie czynności zawartych w 2i 3 punkcie
- zdemontowanie aparatu do ćwiczeń
- mycie i dezynfekcja aparatu
- higieniczne mycie rąk
- udokumentowanie ćwiczenia
Gdy aparat nie jest dostępny można go zastąpić innymi przedmiotami na przykład: zapaloną świecą, butelką wypełnioną wodą i słomką, piórkiem, bibułką.
Ćwiczenia uruchamiające
Ćwiczenia bierne są czynnościami wchodzącymi w zakres funkcji rehabilitacyjnej pielęgniarki. Polegają na zginaniu, prostowaniu, przywodzeniu, obwodzeniu, rotacji kończyn w stawach. Cel : utrzymanie pełnego zakresu ruchów w stawie, zapobieganie powstawaniu przykurczy torebkowych, więzadłowych w stawach, zapobieganie zaburzeniom odżywiania chrząstek stawowych, utrzymanie właściwej długości i elastyczności mięśni, poprawa ukrwienia, metabolizm tkanek przez ułatwianie odpływu kończyn-krwi żylnej i limfy, pobudzenie obwodowego układu nerwowego, poprawienie samopoczucia pacjenta, wspomaganie usamodzielnienia się chorego, zmniejszanie spastyczności mięśni, zapobieganie odleżynom. Wskazania: zmiany w przebiegu chorób układu nerwowego i mięśniowego, uszkodzenia kostno-stawowe, w pierwszym okresie oraz nieutrwalone ograniczenia ruchu w stawach. Przeciwwskazania: utrwalone ograniczenia ruchów w stawie, niestabilne złamania, zmiany zapalne w obrębi stawów, rany, procesy zakrzepowe, stan bezpośrednio po urazie kręgosłupa, ból podczas wykonywania ćwiczeń, wysoka temperatura ciała pacjenta.
Ćwiczenia bierne kończyn górnych
Struktura czynności:
- higieniczne mycie rąk
- zapoznanie się z zaleconymi zakresami ruchów w stawach pacjenta
- zaplanowanie rodzaju, kolejności ćwiczeń i czasu ich wykonania
- przywiezienie pacjenta do Sali ćwiczeń lub przygotowanie łóżka
- wietrzenie pomieszczenia
- ustawienie parawanu
- przygotowanie sprzętu
- zapoznanie pacjenta z celem, przebiegiem ćwiczeń i uzyskanie zgody
- podanie choremu środków przeciwbólowych 30 minut przed ćwiczeniami
- zastosowanie zabiegów z wykorzystaniem ciepła
- ubranie chorego w wygodny strój do ćwiczeń
- ułożenie pacjenta w pozycji do ćwiczeń
- odsłonięcie lub zdjęcie odzieży z ćwiczonego odcinka ciała.
Wykonanie zabiegu:
- ułożenie kończyny górnej na płasko wzdłuż ciała pacjenta - pozycja wyjściowa
- unieruchomienie kończyny górnej, przytrzymanie kończyny górnej w nadgarstku
- wykonanie ruchów zginania i prostowania palców 15-20 powtórzeń
- wykonanie ruchów odwodzenia i składania w pięść
- powrót do pozycji wyjściowej
- unieruchomienie kończyny w stawie łokciowym, przytrzymanie kończyny górnej powyżej nadgarstka, drugą dłonią uchwycenie dłoni pacjenta
- wykonanie ruchów zginania, prostowania, odwodzenia w stawie nadgarstkowym
- powrót do pozycji wyjściowej
- unieruchomienie kończyny w stawie ramiennym, przytrzymanie jedną dłonią kończyny górnej pacjenta za ramię, drugą dłonią uchwycenie za przedramię pacjenta
- wykonywanie ruchów zginania, prostowania, nawracania, odwracania, okrężnych w stawie łokciowym
- powrót do pozycji wyjściowej
- stabilizowanie stawu ramiennego, ułożenie lewej dłoni powyżej stawu ramiennego, a prawą uchwycenie dłoni pacjenta
- wykonanie ruchów zginania, prostowania, okrężnych, odwodzenia, przywodzenia, unoszenia, opuszczania w stawie ramiennym
- powrót do pozycji wyjściowej
- ubranie pacjenta
- ułożenie pacjenta w pozycji relaksacyjnej
- sprawdzenie wygody pacjenta
- podanie płynów do picia
- odstawienie parawanu
- uporządkowanie sprzętu potrzebnego do ćwiczeń
- higieniczne mycie rąk
- udokumentowanie wykonanych ćwiczeń
Ćwiczenia bierne kończyn dolnych
Wykonanie zabiegu:
- ułożenie pacjenta w pozycji wyjściowej (na płasko)
- unieruchomienie kończyny w stawie skokowym, przytrzymanie jednej stopy dłonią, a drugą wykonanie czynności
- wykonanie ruchów zginania i prostowania w stawach śródstopno - paliczkowych
- powrót do pozycji wyjściowej
- unieruchomienie kończyny w stawie kolanowym, jedna dłoń pielęgniarki spoczywa na goleni pacjenta, a druga na śródstopiu
- wykonywanie ruchów zginania, prostowania, odwracania, nawracania w stawie skokowym
- powrót do pozycji wyjściowej
- stabilizowanie stawu biodrowego - pielęgniarka układa dłoń powyżej stawu biodrowego pacjenta, drugą dłonią chwyta za kostkę ćwiczonej kończyny dolnej
- wykonywanie ruchów zginania i prostowania kończyny zgiętej w stawie kolanowym
- powrót do pozycji wyjściowej
- stabilizowanie stawu biodrowego
- wykonanie ruchów odwodzenia i przywodzenia, kulistych w stawie biodrowym
- powrót do pozycji wyjściowej
- ułożenie pacjenta w pozycji wyjściowej, na brzuchu
- wykonanie ruchów prostowania, zginania, skręcania na zewnątrz i wewnątrz w stawie kolanowym
- powrót do pozycji wyjściowej
- stabilizowanie stawu biodrowego, ułożenie jednej dłoni na udzie pacjenta, drugiej na podudziu
- wykonanie przeprostu w stawie biodrowym
- powrót do pozycji wyjściowej
- ubranie pacjenta
Ćwiczenia bierne szyi i głowy
Wykonanie zabiegu:
- pozycja wyjściowa do ćwiczeń - wysoka na plecach
- zginanie głowy do przodu i prostowanie
- powrót do pozycji wyjściowej
- odchylenie głowy do tyłu i prostowanie
- powrót do pozycji wyjściowej
- zwracanie twarzy naprzemiennie po łuku w prawą i lewą stronę
- powrót do pozycji wyjściowej
- przyginanie głowy do barku prawego, a następnie do lewego
- powrót do pozycji wyjściowej
Ćwiczenia czynne wykonywane są przez samego pacjenta pod kontrolą pielęgniarki lub rehabilitanta-terapeuty. Od stopnia sprawności ćwiczonych mięśni stosuje się następujące ćwiczenia czynne:
w odciążeniu, polega na samodzielnym wykonaniu ruchów w stawach przy odciążeniu ćwiczonego odcinka ciała. Uzyskuje się odciążenie poprzez podwieszenie ćwiczonej kończyny, zanurzenie pacjenta w wodzie.
wolne, polegają na wykonaniu ruchów w stawach z pokonywaniem tylko ciężaru ćwiczonego odcinka ciała.
z oporem, polega na pokonaniu siły zewnętrznej przeciwdziałającej wykonywanemu ruchowi.
Cel ćwiczeń czynny: zwiększenie siły i masy mięśni osłabionych lub podtrzymanie istniejącej kondycji mięśni, podniesienie ogólnej sprawności pacjenta, zwiększenie wydajności i sprawności układu krążenia, oddechowego, trawiennego, nerwowego i układu ruchu. Wskazania: usprawnianie pacjentów leczonych na oddziale traumatycznych, ortopedycznych, geriatrycznych, neurologicznych, internistycznych, rehabilitacyjnych, w sanatoriach, uzdrowiskach. Przeciwwskazania: ostry stan zapalny stawu, okostnej lub mięśni żył, leczenie spoczynkowe.
Struktura czynności:
- higieniczne mycie rąk
- zapoznanie się z zaleconymi zakresami ruchów w stawach pacjenta
- zaplanowanie rodzaju, kolejności ćwiczeń i czasu ich wykonania
- przywiezienie pacjenta do Sali ćwiczeń lub przygotowanie łóżka
- wietrzenie pomieszczenia
- ustawienie parawanu
- przygotowanie sprzętu
- zapoznanie pacjenta z celem, przebiegiem ćwiczeń i uzyskanie zgody
- podanie choremu środków przeciwbólowych 30 minut przed ćwiczeniami
- ułożenie pacjenta w pozycji do ćwiczeń
- ubranie pacjenta w strój do ćwiczeń.
Ćwiczenia czynne szyi i głowy
Wykonanie zabiegu:
- pozycja wyjściowa do ćwiczeń - wysoka na plecach
- wykonanie ruchów zginania i prostowania głowy bez oporu lub z oporem, jaki stanowi własna ręka pielęgniarki ułożona na czole lub potylicy pacjenta (5-10 powtórzeń)
- powrót do pozycji wyjściowej
- wykonanie ruchów krążenia w prawo i w lewo bez oporu lub z oporem, jaki stanowi własna ręka pielęgniarki ułożona na policzku pacjenta przeciwległym do wykonywanego ruchu.
- powrót do pozycji wyjściowej
- ułożenie pacjenta w pozycji relaksacyjnej
- sprawdzenie wygody pacjenta
- podanie płynów do picia
- odstawienie parawanu
- uporządkowanie sprzętu potrzebnego do ćwiczeń
- higieniczne mycie rąk
- udokumentowanie wykonanych ćwiczeń
Ćwiczenia czynne kończyny górnej
Wykonanie zabiegu:
- pozycja wyjściowa - siedząca lub stojąca
- dotykanie opuszką każdego palca do kciuka
- powrót to pozycji wyjściowej
- uchwycenia palców złożonych w hak drugą dłonią i lekkie pociąganie w przeciwnym kierunku
- powrót to pozycji wyjściowej
- wykonanie ruchów zginania i prostowania oraz eliptycznego w stawie nadgarstkowym
- powrót do pozycji wyjściowej
- ułożenie dłoni pionowo jedna na drugiej na wysokości klatki piersiowej i z całej siły uciskanie na nie
- powrót do pozycji wyjściowej
- zginanie kończyn w stawie łokciowym i dotykanie dłonią do potylicy, a następnie przesuwanie przedramienia w kierunku kości krzyżowej
- powrót do pozycji wyjściowej
- unoszenie wyprostowanych kończyn górnych do góry, pierwszy ruch na wysokości klatki piersiowej, drugi ponad głowę (trzymanie w dłoniach woreczki z piaskiem)
- powrót do pozycji wyjściowej.
Ćwiczenia czynne kończyn dolnych
Wykonanie zabiegu:
- pozycja wyjściowa, siedząca z kończynami swobodnie opuszczonymi z łóżka lub stojąca z kończyną górną opartą o poręcz krzesła
- wykonanie obrotów stopą w stawie skokowym w stronę prawą i lewą (15-20 powtórzeń) wykonanie zginania stopy do dołu i ku górze
- powrót do pozycji wyjściowej
- unoszenie kończyny dolnej zgiętej w stawie kolanowym do góry, a następnie wyprostowanie jej tak, aby kończyna dolna znajdowała się w poziomie
- powrót do pozycji wyjściowej
- wykonanie przysiadów (15-20 powtórzeń)
- powrót do pozycji wyjściowej.
Bibliografia:
1. Podstawy pielęgniarstwa tom II, pod red. Ślusarskiej B., Zarzyckiej D., Zahradniczek K., wyd. Czelej, Lublin 2008.
2. Wprowadzenie do pielęgniarstwa podręcznik dla szkół medycznych, Zahradniczek K., wyd. PZWL, Warszawa 1995.
3. www.pzwl.pl/pdf.php?kid=854
4. http://www.idn.org.pl/gdansk/ptsr/ruch_asm/czynne.htm