Dostosowanie systemu pieniężnego w Polsce do standardów europejskich
Przystosowanie polskiego systemu pieniężnego do integracji Polski z Unią Europejską jest zagadnieniem złożonym, które może być rozwiązywane tylko stopniowo, w podziale na pewne etapy działań. Wynika to przede wszystkim stąd, że systemy pieniężne krajów członkowskich Unii Europejskiej nie mają utrwalonych form, do których - jako ustalonych wzorców - polski system pieniężny mógłby systematycznie się zbliżać. Systemy pieniężne krajów Unii przechodzą i będą przechodziły dwojakiego rodzaju zmiany:
ewolucyjne doskonalenie narodowych systemów pieniężnych poszczególnych krajów, które opiera się na dyrektywach i rekomendacjach Rady Unii Europejskiej, dotyczących bardzo wielu dziedzin i zagadnień funkcjonowania pieniądza, banków i niebankowych instytucji finansowych;
rewolucyjne przekształcenie narodowych systemów pieniężnych w jednolity europejski system pieniężny, który powstanie w wyniku doprowadzenia do unii monetarnej, przewidzianej w traktacie z Maastricht.
Przewiduje się, że nowa jednostka monetarna (euro) stanie się pieniądzem europejskim od l stycznia 1999 r., ale okres przejściowy od początku wprowadzania 1 nowej jednostki pieniężnej do zakończenia całego procesu ma potrwać do 2002 r: ustalenia nie oznaczają jednak, że .już sprecyzowano do końca zasady funkcjonowania wspólnego pieniądza. Znane są one obecnie tylko w ogólnym zarysie. raporcie komisji Jacquesa Delorsa dochodzenie do unii monetarnej podzielono na trzy etapy.
W pierwszym z nich tworzony jest wspólny obszar finansowy w następstwie liberalizacji obrotu kapitałowego, Usługami bankowymi i ubezpieczeniowymi, papierami wartościowymi oraz zacieśnienia współpracy w dziedzinie stabilizacji kursów walutowych. W drugim etapie ma nastąpić analiza konwergencji (zbieżności) polityki gospodarczej, pieniężnej i walutowej, zwłaszcza zaś stabilizacji cen i zadłużenia publicznego w poszczególnych krajach dla stwierdzenia, czy powstały warunki do dokonania unii monetarnej i wprowadzenia wspólnego pieniądza wewnątrz Unii. Gdy te warunki powstaną, ma nastąpić przejście do trzeciego etapu przez wprowadzenie wspólnego pieniądza, przeniesienie kompetencji do kształtowania polityki pieniężnej przez narodowe banki centralne na Europejski System Banków Centralnych, integracja rezerw walutowych w tym systemie i powierzenie mu polityki kształtowania kursu wspólnego pieniądza w stosunku do walut krajów trzecich.
W traktacie z Maastricht ustalono ogólne kryteria konwergencji, zgodnie z którymi kraje przystępujące do unii monetarnej muszą ograniczyć rozmiary rocznych deficytów sektora publicznego (co jest pojęciem nieco szerszym od deficytu budżetowego) do wielkości nie przekraczającej 3% produktu krajowego brutto, zredukować skumulowany dług publiczny do wielkości nie przekraczającej 60% PKB, wreszcie zredukować stopę inflacji do poziomu nie wyższego niż 1,5 punktu procentowego ponad średnią stopę inflacji dwóch krajów Wspólnoty o najniższej inflacji. Postanowieniem traktatu z Maastricht powołano też Europejski Instytut Walutowy z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, który ma przygotować warunki do realizacji unii monetarnej. Europejski Instytut Walutowy .jest niezależną organizacją, wyposażoną w osobowość prawną. Jest on kierowany przez radę, złożoną z prezesów banków centralnych krajów wspólnoty i przez prezesa rady, powoływanego przez Radę Europejską na wniosek Instytutu. Do głównych zadań Instytutu należy działanie na rzecz intensyfikacji współpracy między bankami centralnym, koordynacja ich polityki walutowej dla stabilizacji kursów, prowadzenie konsultacji w sprawach stabilizacji rynków finansowych. Europejski Instytut Walutowy zastąpił Komitet Prezesów Banków Centralnych i przejął zadania Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej. Instytut .jest organizacją autonomiczną; członkowie jego rady i inni współpracownicy nie mogą otrzymywać dyrektyw czy poleceń ani od władz narodowych, ani od organów Wspólnoty. Instytut podejmuje decyzje wiążące kraje członkowskie oraz wydaje opinie i zalecenia, które nie mają mocy wiążącej.
Na początku realizacji trzeciego etapu unii monetarnej, czyli najpóźniej l stycznia 1999 r, musi podjąć działalność Europejski Bank Centralny (EBC) i Europejski System Banków Centralnych (ESBC), obejmujący obok EBC narodowe banki centralne krajów przystępujących do unii monetarnej. Podstawowym zadaniem ESBC ma być zapewnienie stabilizacji cen i zapobieganie inflacji. Ma on więc określać i realizować politykę pieniężną Wspólnoty i realizować jej politykę walutową, wykorzystując zintegrowane rezerwy walutowe krajów członkowskich ma także zapewnić niezakłócony przebieg rozliczeń na całym obszarze zintegrowanej Europy.
Głównym ogniwem ESBC ma być Europejski Bank Centralny, wyposażony
w osobowość prawną i autonomię, kierowany przez radę i zarząd, Jego kapitał wy-niesie
5 mld ECU, wniesionych przez banki centralne krajów członkowskich we-dług ustalonego klucza. Banki centralne wniosą też do EBC rezerwy dewizowe na kwotę 50 mld ECU.
EBC będzie mógł ustalać wysokość obowiązkowych rezerw płynności, które banki komercyjne będą utrzymywać na rachunkach w EBC i krajowych bankach centralnych, oraz będzie prowadzić operacje otwartego rynku i inne operacje na rynkach finansowych. Europejski System Banków Centralnych nie będzie mógł natomiast finansować deficytów budżetowych krajów Wspólnoty.
Z chwilą powołania ESBC, kraje członkowskie Unii będą musiały dostosować przepisy prawa bankowego i statuty banków centralnych do postanowień traktatu o unii gospodarczej i monetarnej oraz statutów ESEC i EEC. Narodowe banki centralne jako integralne składniki ESBC będą zobowiązane do prowadzenia działalności według wytycznych EBC. Tworzenie unii monetarnej jest ogromnie skomplikowanym przedsięwzięciem i kraje członkowskie UE już obecnie podejmują w wielkiej skali działania przygotowawcze do wprowadzenia jednolitego europejskiego pieniądza. Sprawozdanie z obrad "Okrągłego stołu w sprawie euro" (Table rond e sur l'Euro), które były zorganizowane w dniach 22-24 stycznia 1996 r. w Brukseli pod przewodnictwem Jacquesa Santera, przewodniczącego Komisji Europejskiej i Yves- Thibault de Silguy, Komisarza Europejskiego, zawiera wiele wskazań dla organów wspólnoty i dla rządów krajów członkowskich. Na wstępie ogólnych konkluzji płynących z dyskusji przy okrągłym stole stwierdza się, że "proces zaznajamiania dotyczący przejścia do jednolitego pieniądza powinien rozpocząć się bezzwłocznie, z uwzględnieniem scenariusza (jego) wprowadzenia, zatwierdzonego przez Radę Europejską w Madrycie i ogłoszonego kalendarza”.
Z licznych konkluzji, które są zawarte w omawianym dokumencie, warto zacytować następujące:
,,4. Na płaszczyźnie Wspólnoty, Komisja w porozumieniu z zainteresowanymi partnerami (Rada, Parlament, Europejski Instytut Monetarny, kraje członkowskie, specjaliści) powinna przygotować propozycje ustawodawcze (dyrektywy Rady) ustalające ramy prawne wykorzystywania euro. Prace do tych propozycji powinny być zakończone najpóźniej do końca 1996 r. Te teksty powinny obejmować w szczególności:
prawnie wiążące zrównanie euro i narodowych jednostek monetarnych wchodzących do unii przed wprowadzeniem do obiegu monet i biletów wyrażonych w euro;
ciągłość umów zawartych w pieniądzu narodowym lub w ECU".
Konkluzje adresowane do władz państwowych krajów Wspólnoty zawierają m.in. takie sformułowania: „Władze państwowe powinny starannie przygotować swoje plany, aby zminimalizować koszty, czas trwania i złożoność operacji zmiany jednostki pieniężnej dla jej użytkowników. (Wymaga to):
stworzenia w każdym kraju członkowskim narodowego centrum pilotażu, skupiającego główne organizacje objęte proces cm zmiany jednostki pieniężnej (administracja państwowa, bank centralny, organizacje przedsiębiorców, konsumentów itp.) i będącego w stanie właściwie informować reprezentowane przez siebie kręgi społeczeństwa;
przyjęcia przez każdy zainteresowany kraj planu reformy, zgodnego z kalendarzem zatwierdzonym przez Radę Europejską w Madrycie i pozwalającego na praktyczne wykorzystywanie euro w transakcjach najpóźniej w momencie wprowadzenia do obiegu nowych fizycznych środków płatniczych (monet i biletów bankowych);
uruchomienie pogłębionej współpracy europejskiej w dziedzinie informacji przez stworzenie specjalnej grupy łączącej zainteresowane instytucje Wspólnoty (Parlament Europejski, Europejski Instytut Monetarny, Rada, Komisja) i zainteresowane kraje członkowskie”.
Grupa robocza "Okrągłego stołu", zajmująca się problematyką przygotowań sektora bankowego, instytucji finansowych i przedsiębiorstw do wprowadzenia wspólnego pieniądza europejskiego, sformułowała m.in. takie konkluzje: "Najpilniejszym zadaniem, które wprowadzenie euro narzuca przedsiębiorstwom na płaszczyźnie informacji jest doprowadzenie do tego, żeby personel zajmujący kluczowe stanowiska był w pełni poinformowany o operacji, ażeby mógł programować i realizować potrzebne działania techniczne". "Stosunki finansowe między pracownikami i pracodawcami będą wymagały dialogu, który musi być włączony do kampanii informowania. Muszą być dostarczone jasne informacje na temat konwersji zarobków, emerytur itd. Byłoby pożądane wprowadzenie kalkulacji przeliczeniowych na odpowiednie dokumenty, np. listy płac, z dużym wyprzedzeniem w stosunku do momentu wprowadzenia nowego pieniądza”.
W konkluzjach grupy roboczej, zajmującej się problematyką przygotowania konsumentów do reformy monetarnej stwierdzono m.in., że "Kwestie najpilniejsze dotyczą rozłożenia kosztów przejścia na wspólny pieniądz, stabilności cen, trwałości kontraktów, przyszłości oszczędności, warunków wymiany pieniądza, podwójnego ogłaszania cen i udziału konsumentów w decyzjach, które generalnie dotyczą wprowadzenia euro”.
Wobec permanentnego doskonalenia systemów pieniężnych istniejących w krajach członkowskich Unii Europejskiej, zadanie doprowadzenia polskiego systemu pieniężnego do zgodności ze standardami obowiązującymi te kraje musi mieć charakter ciągły i być realizowane tak długo, jak długo będzie trwało ewolucyjne doskonalenie narodowych systemów pieniężnych w zjednoczonej Europie. Można przyjąć, że proces ich doskonalenia zgodnie ze wspólnie ustalonymi dyrektywami zostanie przerwany dopiero wtedy, gdy zostaną ustalone wymagania dotyczące przystąpienia do unii monetarnej i techniczne metody zastępowania narodowych systemów pieniężnych przez jednolity europejski system pieniężny. W tym momencie będzie też określony wzorzec, który będzie musiał osiągnąć polski system pieniężny na progu integracji z Unią Europejską i jej unią monetarną. Możliwy jest jednak i taki wariant procesu integracyjnego, w którym przystąpienie Polski do Unii Europejskiej nie będzie połączone z przystąpieniem do unii monetarnej, z uwagi na niespełnienie kryteriów kwalifikacyjnych, przewidzianych w traktacie z Maastricht. Trudności ze spełnieniem tych kryteriów mają nie tylko kraje, aspirujące do członkostwa w Unii Europejskiej, ale także niektóre kraje, będące już obecnie jej członkami. Stąd przewiduje się, że nie wszystkie kraje Unii od samego początku staną się członkami unii monetarnej, chociaż na ogół unika się wymieniania tych krajów, które prawdo-podobnie wejdą do unii monetarnej z opóźnieniem.
Niezależnie od tego, czy europejska unia monetarna powstanie na drodze jednorazowego czy też stopniowego wstępowania do niej krajów Wspólnoty, można przewidywać, że przygotowania polskiego systemu pieniężnego do integracji z krajami Unii Europejskiej będzie obejmowało dwa etapy działania:
etap osiągania standardów, obowiązujących narodowe systemy pieniężne krajów członkowskich UE, standardów ciągle doskonalonych, co powoduje, iż ten etap będzie obejmował nie tylko nadrobienie dystansu obecnie dzielącego system polski od systemów krajów członkowskich UE, ale także dalsze równo-ległe z tymi krajami doskonalenie naszego narodowego systemu pieniężnego według nowych dyrektyw i rekomendacji, które będą wydawały organy Unii Europejskiej w przyszłości;
etap przygotowania się do wejścia do europejskiej unii monetarnej i realizacji działań związanych z wchodzeniem do unii monetarnej.
Oba te etapy mogą być - i powinny być - w znacznej części realizowane równolegle, gdyż oznaczają one nie tyle działania następujące po sobie w czasie, ile działania podejmowane w różnych obszarach. Chociaż większa część działań drugiego etapu może być podjęta dopiero w przyszłości, przykładowe powołania na bardzo obszerny dokument z obrad "Okrągłego stołu" mają dowieść, jak stosunkowo wcześnie i jak starannie przygotowują się kraje członkowskie Unii Europejskiej do reformy pieniężnej o bezprecedensowej skali i charakterze. Można oczywiście twierdzić, że Polska, która nie zostanie pełnoprawnym członkiem Unii prze? końcem stulecia (a zapewne później) ma jeszcze wiele czasu dla podejmowania podobnych działań. Wydaje się jednak, że z działaniami przygotowawczymi, polegającymi obecnie na gromadzeniu informacji i studiowaniu doświadczeń krajów Wspólnoty, nie należy zwlekać, gdy z przyłączenie się do europejskiej unii monetarnej będzie bardzo trudnym procesem, który musi być przygotowany bardzo starannie i z dużym wyprzedzeniem w czasie. Już obecnie należy rozpocząć kampanię informacyjną, adresowaną do instytucji finansowych, kół gospodarczych i całego społeczeństwa, mającą na celu objaśnienie nie tylko motywów przystępowania naszego kraju do Unii Europejskiej, spodziewanych korzyści politycznych i gospodarczych oraz kosztów integracji, ale także z informującą o założeniach unii monetarnej, do której Polska będzie musiała także przystąpić, i o wynikających stąd następstwach dla wszystkich instytucji i obywateli krą. W obradach "Okrągłego stołu" w Brukseli znalazły się m.in. następujące sformułowania co do założeń kampanii informacyjnej adresowanej do społeczeństw krajów Unii:
„wyjaśnić obywatelom przyczyny, dla których zmierzamy do unii monetarnej i podkreślić liczne korzyści praktyczne, które wniesie ona do codziennego życia, jak też względy polityczne, które leżą u podstaw tej zmiany;
rozwiać liczne obawy społeczeństwa, zwłaszcza co do zdolności euro do utrzymania siły nabywczej pieniądza zainwestowanego na długi okres i emerytur;
kłaść nacisk na takt, że unia monetarna będzie stymulowała wzrost gospodarczy: z obniżeniem stóp procentowych wzrosną inwestycje, co powinno prowadzić w rezultacie do poprawy wzrostu produkcji i zatrudnienia;
podkreślać, że pieniądz krajowy nie ginie, ale po prostu ewoluuje do poziomu europejskiego”.
W tym opracowaniu nie można jeszcze sformułować konkretnych wniosków co do całokształtu przygotowań, jakie będą musiały być podjęte w celu wprowadzenia polskiego systemu pieniężnego do europejskiej unii monetarnej. Powyższe uwagi i powołania na sprawozdanie z obrad "Okrągłego stołu w sprawie euro" w Brukseli miały jedynie wskazać na to, że takie przygotowania będą konieczne, a zagadnienie jest bardzo złożone i program przygotowań musi być bardzo obszerny. Studia nad takim program cm trzeba podejmować .już obecnie opierając się na obserwacjach działań i doświadczeń krajów członkowskich Unii Europejskiej. Ta konkluzja odnosi się do wymienionego wyżej drugiego etapu czy obszaru przystosowań polskiego systemu pieniężnego do integracji z Unią Europejską i poza tę konkluzję obecnie wyjść nie można. W tym opracowaniu zajmiemy się natomiast obszerniej tymi działaniami, które obejmuje pierwszy z wyżej wymienionych etapów czy obszarów przystosowania polskiego systemu pieniężnego do integracji, a mianowicie etap osiągania standardów obowiązujących obecnie narodowe systemy pieniężne krajów członkowskich UE. Najważniejsze zagadnienia, które należy rozważyć z punktu widzenia dostosowania polskiego systemu pieniężnego do wzorców aktualnie obowiązujących w krajach członkowskich Unii można określić następująco:
charakter pieniądza i zasady jego kreacji,
struktura systemu bankowego, zasady i mechanizm kontroli podaży pieniądza,
wymienialność pieniądza,
metody kształtowania kursów walutowych,
stabilność siły nabywczej pieniądza.
Table ronde sur l'Euro, Bruxelles 22-24.1.1996. Luxemburg, Office des publications officielles des Communautes europeennes, s. 7.
Table ronde sur l'Euro, jw., s. 21
Tamże, s. 34
Tamże, s. 33
Tamże, s. 30
Tamże, s. 24
„... Unia monetarna obejmuje prawdopodobnie co najmniej 170, a nawet 250 milionów ludzi,
tzn. przestrzeń ekonomiczną porównywalną z przestrzenią Stanów Zjednoczonych”, Table ronde sur l'Euro, jw., s. 27 ( tłumaczenia z jęz. Francuskiego Z. F. ).
Tamże, s. 16
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
1