Błażej Marzoch, gr. IV

Judaizm

Informacje ogólne

Judaizm (mozaizm, wyznanie mojżeszowe, religia Żydów) to jedna z trzech wielkich religii objawionych. Jest też pierwszą religią abrahamową. Jej wyznawcy znajdują się na całym świecie. Według izraelskiego Centralnego Biura Statystycznego w 2005 roku populacja Żydów wynosiła 13 090 tys., z czego 5 314 tys. zamieszkiwało Izrael (co stanowi 41%), a 5 275 tys. Stany Zjednoczone (40%).

Judaizm opiera się na 2 podstawowych założeniach:

1) na monoteizmie etycznym, czyli wierze w jedynego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, który oczekuje od ludzi moralnego postępowania,

2) na przekonaniu o posłannictwie Żydów z racji przymierza, które Bóg zawarł z nimi, jako narodem przez Siebie wybranym na świadka.

Historia

Rozwój judaizmu wiąże się ściśle z historią narodu żydowskiego, jego powstanie jest opisane w świętej księdze judaizmu — Biblii hebrajskiej (w chrześcijaństwie zw. Starym Testamentem). Wg niej początki judaizmu sięgają patriarchy Abrahama, który pierwszy głosił wiarę w jedynego Boga.

Na historię i tożsamość tej religii składają się też inne wydarzenia: wyjście z  „niewoli egipskiej”, 40-letnia wędrówka po pustyni do Kanaanu, czyli obiecanej przez Boga „ziemi Izraela” oraz przede wszystkim objawienie na górze Synaj, in. zawarcie przymierza z Bogiem i wręczenie Mojżeszowi tablic z Dekalogiem.

Historycznie judaizm dzieli się na judaizm biblijny i judaizm rabiniczny (talmudyczny).

1. Judaizm biblijny rozwinął się od ok. X w. p.n.e., gdy powstało królestwo Dawida, którego syn Salomon wzniósł świątynię w świętym mieście Jerozolimie, w niej umieszczono Arkę Przymierza.

Zniszczenie Świątyni przez Babilończyków i niewola babilońska (VI w. p.n.e.) nie spowodowały upadku judaizmu, ale jego przekształcenie się w religię, praktykowaną niezależnie od terytorium, na którym żyli jej wyznawcy (obrzezanie, odpoczynek siódmego dnia tygodnia, czyli szabat, przestrzeganie przepisów pokarmowych i czystości rytualnej) Po powrocie z niewoli została zbud. Druga Świątynia, a judaizm, jako religia oparta na Prawie, stał się podstawą życia kraju.

2. Początek judaizmu rabinicznego datuje się na 70 r. n.e., gdy zburzenie Drugiej Świątyni Jerozolimskiej spowodowało rozproszenie Żydów (in. diaspora żydowska, czyli galut). Rabini, znawcy i nauczyciele Tory, ustalili kanon Biblii hebrajskiej i zasady funkcjonowania judaizmu bez Świątyni.

Judaizm rabiniczny nazywa się również talmudycznym, gdyż nauki rabinów, w formie komentarza do Miszny i do Biblii zawarto w Talmudzie, który spisano w V-VII w. Z wielu prądów w judaizmie początku naszej ery przetrwał właściwie tylko judaizm rabiniczny, stając się podstawą wszystkich późniejszych kierunków w judaizmie.

Formy judaizmu

Aby omówić formy judaizmu, należy najpierw wspomnieć o 2 głównych nurtach rozwijających się w średniowieczu.

a) Ruch sefardyjski występował w środowiskach żydowskich w basenie Morza Śródziemnego, które podlegały wpływom cywilizacji arab.-muzułm. Centrum tego nurtu to muzułmańska Hiszpania (Sefardyjczycy to inaczej Spaniolowie, Hiszpanie). Sefardowie posługiwali się językiem ladino wywodzącym się ze średniowiecznego hiszpańskiego.

b) Ruch aszkenazyjskim związany jest z kolei z cywilizacją łacińsko-chrześcijańską i terenami Francji oraz Niemiec. Stamtąd Aszkenazyjczycy [hebr. Aszkenazim] to w XVI w. przesunęło się na obszary Polski, gdzie powstały największe skupiska Żydów. Dany nurt wykształcił język jidisz (jüdisch-deutsch). Cecha charakterystyczna to długie czarne płaszcze.

Jak wspomnieliśmy wiodące kierunki judaizmu wywodzą się z tradycji talmudycznej. Oto kilka z nich.

1. Nurt mistyczny rozwinął się w filozofię kabalistyczną. Kabała [hebr. qabbālā `tradycja'] to teozoficzny nurt w judaizmie, oparty na neoplatońskiej teorii emanacji i elementach doktryn gnostyckich; kabaliści doszukiwali się ezoterycznego sensu Biblii, głosili wiarę w magiczną siłę liter tekstu biblijnego. Czas kabały to XII-XIV w.

2. Z kabały wyrosły nietrwałe sekty oraz ruch odnowy rel. chasydyzm. Zapoczątkował go w XVIII w. Izrael ben Elizera z Międzybóża (przyd. Baal Szem Tow). Po hebrajsku chasid oznacza `pobożny'. Ruch rozpowszechnił się w Polsce, na Litwie, Ukrainie, na Węgrzech i w Rumunii gł. wśród ubogich warstw ludności żydowskiej. Podstawę doktryny stanowi tu tradycyjny judaizm połączony z kabałą.

Chasydyzm, zwalczany pocz. przez judaizm ortodoksyjny, uległ zespoleniu z nim w epoce haskali (Oświecenie Żydowskie) z inicjatywy Mojżesza Mendelssohna.

3. Judaizm reformowany należy do bardziej współczesnych nurtów. Odrzuca znaczną większość przepisów rytualnych (np. przepisy pokarmowe). Był bardzo żywy przed 1939, kiedy to rozwinął się w demokracjach zachodnich, w okresie obalania dyskryminacji religijnej. Żydzi reformowani odznaczają się dużym nacjonalizmem na rzecz kraju, gdzie żyją.

4. Przeciwstawny wobec tego ruchu jest syjonizm, którego celem było utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie oraz zahamowanie procesów asymilacyjnych mniejszości żydowskich w poszczególnych krajach. Twórcą i ideologiem był Theodor Herzl żyjący na przełomie XIX i XX wieku. Współczesny syjonizm animuje utrzymywanie jedności i więzi z Izraelem całego narodu żydowskiego żyjącego w galucie.

5. Wyróżnia się też judaizm konserwatywny, który powstał po odrzuceniu zbyt radykalnych reform religijnych. Modyfikuje on niektóre przykazania rytualne (np. dopuszcza udanie się samochodem do synagogi w szabat), jest za równouprawnieniem kobiet (pozwala im pełnić funkcję rabina), jednocześnie nie neguje ważności języka hebr. dla liturgii (i w ogóle dla judaizmu) oraz roli Ziemi Obiecanej. Stara się dostosować praktykę prawa do współczesnego świata, nie porzucając jednak przez to swojej surowości.

6. Istnieje jeszcze judaizm ortodoksyjny, związany z syjonizmem. Dąży do zmienienia Izraela w państwo teokratyczne i do ścisłego uzgodnienia prawa państwowego z Torą.

Z judaizmem wiąże się więcej ruchów religijnych. Kończąc przedstawię jeszcze trzy marginalne i niezwiązane z tradycją talmudyczną.

1. Karaimi (Karaici) etnicznie dzielą się na 2 grupy: Karaimi pochodzenia tureckiego (tzw. Europejscy), którzy w XX w. ulegli rozproszeniu; i Karaimi semickiej gałęzi skupieni początkowo w Kairze, a od 50 lat emigrującydo Izraela. Cechy karaizmu to: odrzucenie ustnej tradycji rabinackiej (Talmud), surowa interpretacja biblijnego prawa, odmienne obyczaje (nabiał i mięso w potrawach, brak obrzędu bar micwah, zdejmowanie butów przed wejściem do synagogi), nie uznają rabinów (mają swoich chachamów). Michel Malherbe nazywa ich „protestantami judaizmu”.

2. Nazwę Samarytanie znamy z ewangelicznej przypowieści o miłosiernym Samarytaninie. Obecnie stanowią oni kilkusetosobową mniejszość, a żyją głównie w pobliżu palestyńskiego Nablus (świątynna góra Garizim).

Ich oddzielenie się od Izraelitów sięga czasów Mojżesza. Samarytanie uważają się za wyłącznych strażników Prawa, za księgi święte uznają tylko Pięcioksiąg i Ks. Jozuego, odrzucając nie tylko Talmud, ale i proroków. Rygorystycznie przestrzegają praw szabatu i religijnych zwyczajów związanych z pożywieniem. Mówią między sobą w starym dialekcie aramejskim, ale najczęściej używają języka arabskiego

3. Czarni Hebrajczycy (The African Hebrew Israelites of Jerusalem or Black Hebrews) to ruch religijny założony przez afroamerykaina Ben Cartera, pochodzącego z Chicago. W 1966 roku miał on otrzymać wizję od anioła Gabriela, w której ten kazał mu poprowadzić jego lud do ziemi obiecanej i ustanowić tam długo oczekiwane królestwo Boże. Ben Carter - Mesjasz doprowadził do tego, że półtoratysięczna grupa jego zwolenników osiedliła się w Izraelu. Dziś ich populacja sięga tam 2000 osób.

Czarni Hebrajczycy nie mają zbyt ortodoksyjnej koncepcji mesjanizjmu, praktykują poligamię, wyznają ścisły wegetarianizm i nie spożywają alkoholu. Przestrzegają jednak szabatu i najważniejszych świąt żydowskich.

Bibliografia:

1. Michel Malherbe, Religie ludzkości, wyd. Znak, Kraków 1995

2. http://encyklopedia.pwn.pl/ judaizm

3. http://pl.wikipedia.org/wiki/ judaizm

2. http://www1.cbs.gov.il/reader/ Statistical Abstract of Israel 2006 No. 57

Pięcioksiąg, pierwsze 5 ksiąg Starego Testamentu: Księga Rodzaju (Genesis), Księga Wyjścia (Exodus), Księga Kapłańska (Leviticus), Księga Liczb (Numeri), Księga Powtórzonego Prawa (Deuteronomium); Żydzi obejmowali je wspólną nazwą Tora.

Talmud, zbiór tradycyjnego prawa judaizmu pocz. przekazywanego ustnie, komentującego i przystosowującego Stary Testament do zmieniających się czasów; zawiera komentarze rabinów z III w. p.n.e.-VI w. n.e.; składa się z Miszny (stanowi pierwszą część Talmudu.)i Gemary (uzupełniających Misznę); oprac. w 2 wersjach: palestyńskiej. zw. Talmudem jerozolimskim (spisana ostatecznie w IV w.) i babilońskim, znacznie obszerniejszej, zw. Talmudem babilońskim (ostateczna redakcja prawdopodobnie w VII w.), który stał się, obok Biblii hebr., podstawą judaizmu.

midrasz [hebr. dārāš `badać', `dociekać'], w judaizmie metoda interpretacji, komentowania tekstu bibl. za pomocą objaśnień, sentencji i przypowieści, wykorzystująca także tradycję ustną; m. są dziełem rabinów i powstały gł. między II a IV w., pocz. przekazywane ustnie, do XI w. zostały spisane.

galut [hebr., `wygnanie', `rozproszenie', `diaspora', `niewola'], wygnanie, przymusowe (z użyciem przemocy) wypędzenie Żydów z kraju i ich pobyt na obczyźnie; trad. literatura żydowska wyróżnia 4 g.: egip., babiloński, gr. i ostatni rzym. (od zburzenia świątyni w Jerozolimie 70 r. n.e. do czasów obecnych); g. zakończy się w myśl tradycji bibl. z nadejściem Mesjasza.

Machabeusze, Hasmoneusze, ród kapłański w Judzie; po uniezależnieniu się od Seleucydów (powstanie M. 165-140 p.n.e.) dynastia panująca w Judzie (140-37 r.); wyzwolili większość terenów Judy i umocnili państwo; waśnie dynastyczne i walka stronnictw (faryzeuszów z saduceuszami) przyspieszyły upadek państwa (63 r. p.n.e. przeszło pod władzę Rzymu).

saduceusze [hebr.], II w. p.n.e.-70 r. n.e., żydowskie stronnictwo rel.-polit. skupiające przedstawicieli warstw wyższych (zwł. arystokracji świątynnej); pod względem kult. — filohelleniści; za księgę świętą i kanoniczną uznawali tylko Pięcioksiąg; przeciwnicy faryzeuszy i wczesnego chrześcijaństwa. Nie uznawali zmartwychwstania, ustnego prawa oraz istnienia aniołów.

faryzeusze [hebr. peruszim `oddzieleni'], stronnictwo rel.-polit. w Judei (II w. p.n.e.-I w. n.e.), opozycyjne wobec saduceuszy; oprócz Biblii uznawali tradycję ustną, kładli nacisk na przepisy rytualne; przeciwnicy hellenizacji; po 70 r. n.e. mieli dominujący wpływ na rodzący się judaizm rabiniczny.

esseńczycy [aram., `pobożni'], żyd. ugrupowanie rel., które istniało w Palestynie ok. 150 p.n.e.-ok. 70 r. n.e. w opozycji do Świątyni Jerozolimskiej; przestrzegali skrupulatnie czystości rytualnej i celibatu; uważa się, że do społeczności e. należała gmina z Kumran.

zeloci [gr. zēlōt
s `gorliwy zwolennik'], żydowscy bojownicy o niezależność narodu od władzy rzymskiej w czasach Jezusa (powstanie 66-70 r. n.e., zakończone zburzeniem Jerozolimy); nie bali się narażać własnego życia, nie oszczędzali też życia wrogów.\

Sadyk (z hebr. צדיק saddik = 'sprawiedliwy') - charyzmatyczny przywódca odłamu judaizmu - chasydyzmu. Stanowił dla wspólnoty wzór pobożności, pokory i sprawiedliwości. Cadykowie byli otaczani powszechną czcią, ze względu na przypisywaną im zdolność czynienia cudów i uzdrawiania. Także po śmierci ich groby przyciągają licznych pielgrzymów. Na świecie istnieje wiele dynastii cadyków, żyjących w żydowskiej diasporze.

haskala [hebr., `oświecenie'], ruch oświec. wśród Żydów, zapoczątkowany w końcu XVIII w. w Niemczech przez M. Mendelssohna; rozszerzył się następnie na inne kraje eur., m.in. na Polskę i Litwę; zainicjował żydowski ruch asymilacyjny.

---