Zadania i funkcje Narodowego Banku Polskiego
29 sierpnia 1997 roku Sejm RP uchwalił nową ustawę o Narodowym Banku Polskim oraz ustawę - Prawo Bankowe ( opublikowane w DZ.U. Nr 140, poz. 938 i 939). Obie te ustawy określają obecny kształt całego systemu bankowego oraz strukturę i zakres funkcji polskiego banku centralnego. Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowym celem działalności NBP jest, zgodnie z ustawą, utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza. Cel ten jest osiągany poprzez:
kształtowanie i realizację polityki pieniężnej,
tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego,
regulowanie zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce.
Organizacja Narodowego Banku Polskiego
Podstawowymi organami Narodowego Banku Polskiego są Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego. Rada Polityki Pieniężnej jest nowym organem NBP, powołanym na mocy Ustawy o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9 członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat oraz przewodniczący, którym jest prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności. Zarząd kieruje działalnością NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady, uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP oraz realizacja zadań z zakresu polityki kursowej.
Funkcje banku centralnego
W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:
centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych oraz realizuje ich zlecenia.
bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc rolę banku banków sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowania płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową, albo w formie kredytu redyskontowego albo kredytu lombardowego.
Instrumenty banku centralnego w procesie realizacji polityki pieniężnej
Stopy procentowe
Zasadniczym instrumentem polityki pieniężnej w systemie bezpośredniego celu inflacyjnego jest kształtowanie stóp procentowych na rynku pieniężnym. Bank centralny działa w warunkach płynnego kursu walutowego, tzn. nie posiada żadnego celu w postaci poziomu kursu złotego do innych walut, jak również nie ma żadnych formalnych zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. NBP ma jednak prawo do interwencji, o ile uzna, że jest to niezbędne dla realizacji celu inflacyjnego.
Odpowiednio wpływając na poziom nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego NBP dąży do osiągnięcia poziomu stóp procentowych w gospodarce spójnego z realizacją założonego celu inflacyjnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, wpływając na decyzje gospodarstw domowych dotyczące oszczędności i konsumpcji oraz na decyzje przedsiębiorstw o inwestycjach.
W celu odpowiedniego kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych bank centralny wykorzystuje szereg instrumentów stosowanych w płaszczyźnie operacyjnej: operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje kredytowo-depozytowe. NBP może także wykorzystywać instrumenty o charakterze nadzwyczajnym, jak np. emisja bonów wartościowych sprzedawanych bezpośrednio dla ludności.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku są najważniejszym instrumentem umożliwiającym bankowi centralnemu eliminowanie wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym i utrzymywanie ich na poziomie pożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej. Operacje otwartego rynku pozwalają na elastyczne, szybkie i precyzyjne reagowanie na zmiany płynności w systemie bankowym, dopasowując podaż środków na rachunkach banków w banku centralnym do zgłaszanego popytu, a przez to wpływając na poziom stóp procentowych.
Operacje otwartego rynku to interwencje na rynku pieniężnym, dokonywane przez bank centralny z własnej inicjatywy i na zasadach rynkowych. W tak szerokim zakresie pojęcia "operacji otwartego rynku" mieści się zarówno warunkowa, jak i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych, a także emisje papierów wartościowych, dokonywane przez bank centralny na własny rachunek. W wyniku warunkowego bądź też bezwarunkowego zakupu papierów wartościowych przez bank centralny system bankowy zostaje - odpowiednio - na pewien okres lub też trwale zasilony w środki. W wyniku warunkowej, bądź bezwarunkowej sprzedaży papierów wartościowych lub też w wyniku emisji i sprzedaży własnych papierów wartościowych, bank centralny absorbuje na pewien okres lub w sposób trwały środki z systemu bankowego. Dla zachowania rynkowego charakteru tego instrumentu, wszystkie operacje na otwartym rynku są co do zasady przeprowadzane w drodze przetargu, co wyklucza uznaniową selekcję partnerów i ich ofert. Przedmiotem przetargu jest albo wyłącznie wielkość oferowanej kwoty, lub wielkość oferowanej kwoty oraz cena, wyznaczająca oprocentowanie transakcji. Przy pierwszym typie, tj. "przetargu kwotowym" (fixed-rate tender), banki składają oferty przy określonej przez bank centralny, jednolitej stopie procentowej, po jakiej uzyskają one lub zdeponują środki. Stopa ta, nazywana zwyczajowo stopą repo (niezależnie od rodzaju transakcji), jest niezwykle silnie oddziałującym parametrem rynku pieniężnego, co oznacza, że wykorzystanie tego typu przetargu może być szczególnie przydatne w okresach wzmożonej niestabilności rynku, bądź gdy widoczny staje się rozwój stóp procentowych w kierunku niepożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej. W przypadku drugiego typu, "przetargu procentowego" (variable-rate tender), oferty banków muszą zawierać dodatkowo kwotowaną przez nie cenę, która determinuje stopę procentową, po jakiej następuje użyczenie środków. Różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami przetargów nie zawsze musi być szczególnie istotna, jako że przy przetargu typu procentowego, bank centralny i tak wyznacza pewien poziom stopy procentowej w wyniku zaakceptowania danej ceny maksymalnej (przy operacjach zasilających) lub minimalnej (przy operacjach absorbujących środki z rynku). Zazwyczaj poziom ten nie ulega zmianie przez dłuższy okres, co oznacza, że pomimo braku formalnego ogłoszenia, uczestnicy rynku wiedzą na jakich warunkach będą mogli uzyskać środki z banku centralnego, lub zdeponować swoje nadwyżki. Przy przetargu typu procentowego stosuje się obecnie najczęściej tzw. metodę "amerykańską" redukcji ofert, choć możliwe jest także wykorzystanie tzw. metody "holenderskiej". Podstawowa różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami akceptacji ofert polega na tym, że w przypadku zastosowania metody amerykańskiej każdy oferent, którego oferta została zaakceptowana, uzyskuje oprocentowanie zgodne ze swoim własnym kwotowaniem. Natomiast w przypadku wykorzystania metody holenderskiej, zasilenie lub absorpcja środków następuje według jednolitej stopy procentowej, zazwyczaj stanowiącej średnią ważoną z kwotowań dla przyjętych ofert. W obu metodach możliwe są ponadto daleko idące modyfikacje. Metodą wykorzystywaną najczęściej jest jednak metoda amerykańska, gdyż pozwala ona w najlepszy sposób uwzględniać oczekiwania rynku, nie zaburzając przy tym reguł konkurencji.
Najprostszą formą operacji otwartego rynku są operacje bezwarunkowe, w trakcie których bank centralny kupuje od banków (outright purchase, outright buy) lub sprzedaje bankom (outright sale) papiery wartościowe - najczęściej są to papiery skarbowe. Nieco bardziej złożoną konstrukcję mają operacje warunkowego zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych. Operacje warunkowego zakupu (repurchase agreement - w skr. repo) polegają na tym, że bank centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych, zobowiązując je do ich odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie. Zatem, operacje warunkowego zakupu - repo - są odpowiednikiem kredytów udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym, których zabezpieczeniem jest czasowe przewłaszczenie określonych papierów wartościowych. Banki zwracają pożyczone środki w momencie, w którym odkupują od banku centralnego sprzedane mu wcześniej papiery wartościowe. Oprocentowanie kredytów udzielanych przez bank centralny w wyniku przeprowadzenia operacji repo wynika z różnicy pomiędzy cenami zakupu i późniejszej odsprzedaży papierów wartościowych, stanowiących przedmiot transakcji. Okres, na jaki bank centralny zwiększa płynność banków, jest równy okresowi, na jaki dokonywana jest operacja repo. Operacje warunkowej sprzedaży (reverse repurchase agreement - w skr. reverse repo) polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie. Operacje te są zatem odpowiednikiem oprocentowanych lokat przyjmowanych przez bank centralny, a przewłaszczenie papierów wartościowych stanowi gwarancję zwrotu pozyskanych od banków środków. Oprocentowanie tych lokat wynika z różnicy cen sprzedaży i późniejszego odkupu papierów wartościowych stanowiących przedmiot transakcji, natomiast okres na jaki jest dokonywana operacja reverse repo jest równy okresowi zaabsorbowania środków z systemu bankowego. Warunkowe operacje typu repo są podstawowym instrumentem realizacji polityki pieniężnej EBC.
W przypadku istnienia permanentnych nadwyżek płynności, dogodnym instrumentem ich absorpcji może być emisja papierów wartościowych przez bank centralny. Nabywając te papiery banki redukują środki na rachunkach w banku centralnym do pożądanej wielkości. Rentowność tych transakcji wyznacza przy tym minimalny poziom stóp procentowych rynku międzybankowego o terminie zbliżonym do terminu zapadalności oferowanych przez bank centralny papierów wartościowych. Rolę taką pełni także emisja 28-dniowych bonów pieniężnych NBP, których rentowność oddziałuje bezpośrednio na jednomiesięczne stopy procentowe rynku międzybankowego. Stopa określająca minimalne oprocentowanie absorbujących płynność krótkookresowych operacji otwartego rynku jest tzw. stopą referencyjną, informującą o bieżącym kierunku polityki pieniężnej.
Rezerwa obowiązkowa
Rezerwę obowiązkową stanowią środki pieniężne, które banki są zobowiązane utrzymać na rachunkach w banku centralnym (lub też w postaci innych, ściśle określonych aktywów, jak np. gotówka w kasach banków) w wysokości nie niższej niż określony odsetek (stopa rezerwy) bilansowych zwrotnych zobowiązań (bieżących i terminowych) banków wobec sektora niefinansowego. Mimo administracyjnego charakteru, rezerwa obowiązkowa uznawana jest za rodzaj instrumentu rynkowego, gdyż stopy rezerwy są najczęściej jednolite dla wszystkich banków, a nakładane zobowiązanie nie dotyczy bezpośrednio sfery stosunków między bankami i ich klientami. Wysokość rezerwy obowiązkowej wyliczana jest na podstawie zastosowania obowiązujących stóp rezerwy do stanu zobowiązań we wszystkich lub tylko wybranych dniach okresu naliczania. Naliczony w ten sposób minimalny stan środków powinien zostać utrzymany w określonym okresie (okres utrzymywania) permanentnie lub średnio.
Rezerwa obowiązkowa pełniła w przeszłości co najmniej kilka funkcji. Była instrumentem ostrożnościowym, zabezpieczającym wypłacalność banków wobec ich klientów, jak i rodzajem podatku, pozwalającym na generowanie zysku przez bank centralny. Funkcje te nie mają obecnie większego znaczenia, jako że konkurencja między bankami funkcjonującymi w różnych krajach wymusiła znaczące redukcje stóp rezerwy oraz systemowe rekompensaty kosztów ponoszonych przez banki z tytułu jej utrzymywania. Banki obciążone wyższą stopą rezerwy mogą przeznaczyć mniejszą część przyjmowanych depozytów na udzielane kredyty. Aby zrekompensować ten ubytek zmuszone są do utrzymania większej różnicy między oprocentowaniem kredytów i depozytów, a więc oferują niższe oprocentowanie depozytów lub wyższe kredytów niż konkurenci obciążeni niższą rezerwą obowiązkową. Z tego powodu część banków centralnych nie tylko znacząco obniżyła w ostatnich latach stopy rezerwy, ale wręcz zrezygnowała z tego instrumentu. Jednym ze sposobów eliminacji obciążeń systemu bankowego z tytułu wykorzystywania rezerwy obowiązkowej jest jej oprocentowanie na poziomie rynkowym. Rozwiązanie takie przyjął np. EBC - stopa rezerwy wynosi 2% a środki utrzymywane do wysokości rezerwy wymaganej są oprocentowane na poziomie oprocentowania głównych operacji refinansujących. Oznacza to, że pożyczenie w EBC środków na utrzymanie rezerwy obowiązkowej jest w zasadzie neutralne dla wyniku finansowego banków. Dzięki stosowaniu tego instrumentu bank centralny kreuje jednak popyt na pieniądz banku centralnego, zmuszając banki do pożyczania środków po wyznaczonej przez siebie cenie. Pozwala to na wzmocnienie kontroli banku centralnego nad rynkowymi stopami procentowymi. Uśredniona rezerwa obowiązkowa pomaga także stabilizować te stopy na pożądanym przez bank centralny poziomie. Jest tak dlatego, że banki maksymalizując zysk dążą do utrzymania stanu środków na swoich rachunkach w banku centralnym na optymalnym poziomie - nie mniej niż wynosi rezerwa wymagana (gdyż nieutrzymanie rezerwy łączy się na ogół z dolegliwymi sankcjami ze strony banku centralnego) i nie więcej, gdyż nieoprocentowane środki generują stratę alternatywną (mogłyby zostać zainwestowane w aktywa przynoszące dochód). Dlatego banki są bardzo wrażliwe na niewielkie zmiany płynności, co powoduje znaczne wahania stóp procentowych. Uśrednienie rezerwy oznacza, że wymagany poziom środków powinien zostać utrzymany średnio w okresie, a nie każdego dnia, co redukuje znacząco presję na stopy procentowe w okresie utrzymywania. Stabilizująca funkcja rezerwy obowiązkowej ma istotne znaczenie, gdyż wspomaga działania banku centralnego zmierzające do utrzymania rynkowych stóp procentowych na poziomie spójnym z realizowaną polityką pieniężną. Banki centralne pozbawione tego instrumentu są z reguły zmuszone są do bardzo częstych interwencji w ramach operacji otwartego rynku, celem eliminacji niewielkich nawet wahań płynności. Dlatego też, np. Bank Anglii interweniuje na rynku pieniężnym kilka razy w ciągu dnia, podczas gdy Eurosystem - poza całkowicie wyjątkowymi sytuacjami - prowadzi regularne, cotygodniowe operacje według z góry ustalonego kalendarza.
Stopa rezerwy obowiązkowej w Polsce została istotnie obniżona w 1999 r. Wynosi ona obecnie 5% dla wszystkich rodzajów depozytów, podczas gdy wcześniej stopy rezerwy były zróżnicowane, a obciążenie banków z tego tytułu ponad dwukrotnie wyższe. Efektywna stopa rezerwy jest obecnie jeszcze niższa i wynosi ok. 4,5%, gdyż banki nadal mogą utrzymywać do 10% rezerwy wymaganej w postaci gotówki w kasach. Tak skonstruowany system rezerwy obowiązkowej zapewnia łagodzenie większości zaburzeń płynności w systemie bankowym. Wyjątkiem jest z reguły ostatni dzień okresu utrzymywania, gdyż banki wykazują zazwyczaj nadwyżkę lub niedobór średnich stanów środków utrzymywanych na rachunkach bieżących w banku centralnym. Łagodzeniu wahań jednodniowych stóp procentowych mogą wówczas służyć krótkoterminowe operacje otwartego rynku bądź transakcje kredytowo-depozytowe.
Operacje kredytowo-depozytowe
Poza operacjami otwartego rynku i rezerwą obowiązkową, podstawową kategorią instrumentów polityki pieniężnej stosowanych przez banki centralne są transakcje kredytowo-depozytowe (ang. - standing facilities). Są to transakcje zawierane z bankiem centralnym bezpośrednio z inicjatywy banków, jednakże w ramach limitów i na warunkach oferowanych przez bank centralny.
W większości krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej, banki centralne wypełniają funkcję pożyczkodawcy ostatniej instancji (lender of last resort) poprzez stworzenie możliwości refinansowania z inicjatywy banków (standing credit facility). Jest to niezbędne dla zminimalizowania ryzyka utraty płynności systemu bankowego oraz zapewnienia wywiązania się przez banki z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej w banku centralnym. W wielu krajach, także w Polsce, instrumentem umożliwiającym dostęp do refinansowania w razie zagrożenia bieżącej płynności banku jest kredyt lombardowy, tj. krótkoterminowy kredyt udzielany przez bank centralny pod zastaw wybranych rodzajów papierów wartościowych. Jego pierwotną funkcją jest zabezpieczenie płynności systemu bankowego, jednak w zakresie polityki pieniężnej istnienie nielimitowanego kredytu lombardowego oznacza nałożenie na rynek międzybankowy górnego ograniczenia wahań rynkowych stóp procentowych (market ceiling). Oprocentowanie tego instrumentu wyznacza bowiem jednocześnie krańcowy koszt pozyskania pieniądza. Oferta udzielenia kredytu międzybankowego o oprocentowaniu wyższym od stopy lombardowej zostałaby zignorowana ze względu na możliwość tańszego kredytowania w banku centralnym, jakim jest zaciągnięcie kredytu lombardowego.
O ile ze względów bezpieczeństwa kredyt udzielany bankom komercyjnym musi być zabezpieczony, gdyż bank centralny nie powinien narażać się na ryzyko niewypłacalności kredytobiorcy, o tyle przyjęcie depozytu nie musi być zabezpieczone. Banki lokujące swoje środki na rachunkach w banku centralnym nie muszą bowiem obawiać się niewypłacalności partnera. Gdy do dyspozycji banków pozostaje możliwość ulokowania środków według stałej stopy procentowej, to tego typu instrument wyznacza dolną granicę wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym (market floor).
Korytarz stóp procentowych wyznaczonych przez oprocentowanie transakcji kredytowo-depozytowych jest wykorzystywany przez Eurosystem. NBP ma do dyspozycji jedynie kredyt lombardowy, przy czym w II kwartale 2000 r. dokonano istotnej zmiany w zakresie zasad udzielania bankom tego kredytu. Kwota kredytu nadal nie jest limitowana, jednak do jednego dnia skrócony został termin jego udzielania, za wyjątkiem sytuacji, gdy NBP uzna za celowe jego wydłużenie. Ponadto, każdorazowe wykorzystanie kredytu uwarunkowane jest koniecznością spłaty kredytu zaciągniętego poprzednio, co uniemożliwia jego spłatę środkami pochodzącymi z kolejnego kredytu. Nowe zasady obowiązują od 25 kwietnia 2000 r. i choć stanowią wyłącznie modyfikację technicznych uwarunkowań funkcjonowania instrumentarium polityki pieniężnej, to przyczyniają się do zwiększenia elastyczności reakcji banku centralnego na możliwe scenariusze rozwoju sytuacji na rynkach finansowych.
W instrumentarium NBP pozostaje nadal kredyt redyskontowy. Nie pełni on jednak istotnej roli w prowadzeniu polityki pieniężnej. Jego oprocentowanie jest ściśle związane z kształtowaniem się stopy kredytu lombardowego.
Dla ograniczenia od dołu wahań stóp procentowych rynku międzybankowego właściwych depozytom o najkrótszym terminie zapadalności NBP może wprowadzić operacje depozytowe o stałej stopie procentowej. Stopa depozytowa stosowana w tych operacjach będzie wyznaczała cenę jaką bank centralny zaoferuje bankom za możliwość złożenia przez nie krótkookresowego depozytu. Depozyt ten, lokowany będzie w NBP z inicjatywy banków komercyjnych. Oprocentowanie tego instrumentu będzie kształtować się poniżej stopy referencyjnej NBP. Wprowadzenie tego instrumentu byłoby zgodne z długofalowym planem dostosowania instrumentarium NBP do systemu instrumentów EBC.
Zarządzanie rezerwami dewizowymi i zasady polityki kursowej.
Narodowy Bank Polski pełni funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej. Gromadzi on rezerwy dewizowe państwa oraz zarządza nimi w celu utrzymania odpowiedniej struktury walutowej oraz zapewnienia płynności płatniczej państwa. NBP dysponuje wartościami dewizowymi i dokonuje nimi obrotu, zarówno we własnym imieniu i na własny rachunek, jak i na rachunek innych podmiotów. Ma on uprawnienia do udzielania i zaciągania kredytów i pożyczek zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania poręczeń i gwarancji bankowych w obrotach z zagranicą. NBP pełni funkcje agenta finansowego rządu w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa.
Celem NBP jest utrzymanie takiej struktury walutowej rezerw, która spełniałaby następujące zadania:
zapewnienie płatności wynikających z zobowiązań międzynarodowych (obsługa zadłużenia zewnętrznego i utrzymanie płynności wymiany handlowej RP),
zapewnienie pokrycia zobowiązań wobec osób fizycznych utrzymujących lokaty walutowe w bankach krajowych, tzw. zadłużenia wewnętrznego,
zabezpieczenie płynności wewnętrznego rynku walutowego,
umożliwienie realizacji polityki kursowej złotego poprzez dokonywanie interwencji na krajowym rynku międzybankowym,
zapewnienie stabilnej wartości rezerw dewizowych,
zapewnienie odpowiedniego stopnia płynności i dochodowości rezerw dewizowych.
Od 16 maja 1995 r. do 11 kwietnia 2000 r. ustalanie kursu złotego oparte było na mechanizmie tzw. "crawling band". Kurs parytetowy złotego stanowiła wartość koszyka walut obcych, dewaluowana w tempie średniomiesięcznym. Kurs parytetowy złotego stanowił jednocześnie kurs referencyjny, wokół którego wyznaczane było pasmo dopuszczalnych wahań dla rynkowego kursu złotego. W konsekwencji wprowadzenia zmiany zasad ustalania kursów średnich 7 czerwca 1999 r., która zniosła obowiązkowe dla NBP zawieranie transakcji walutowych między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi w czasie trwania sesji fixingowej, NBP nie dokonywał od tego czasu transakcji z bankami na rynku walutowym.
Decyzja o likwidacji obowiązującego systemu kursowego parytetu centralnego złotego, mechanizmu pełzającej dewaluacji parytetu centralnego wobec koszyka walut oraz pasma dopuszczalnych wahań kursu rynkowego wokół kursu centralnego i wprowadzeniu w pełni płynnego kursu walutowego zapadła z dniem 11 kwietnia 2000 r. Od dnia 12 kwietnia, w obecnym systemie, kurs złotego kształtuje się swobodnie na rynku walutowym pod wpływem sił podaży i popytu, nie podlegając żadnym ograniczeniom.
Nadzór bankowy i regulacje ostrożnościowe.
Na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. został powołana Komisja Nadzoru Bankowego. Jej podstawowym zadaniem jest określanie zasad działania banków w celu zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w nich depozytów pieniężnych oraz sprawowanie nadzoru nad bankami w zakresie przestrzegania ustaw i przepisów prawa bankowego. Komisja Nadzoru Bankowego posiada uprawnienia dotyczące ustalania planów naprawczych banków, zawieszania kierownictwa oraz wyznaczania zarządu komisarycznego. Organem wykonawczym Komisji jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, który od 1 stycznia 1998 r. został wyodrębniony organizacyjnie w strukturze Narodowego Banku Polskiego. Do zadań GINB-u należy wykonywanie czynności nadzoru bankowego, ocena wypłacalności i płynności płatniczej oraz sytuacji finansowej banków komercyjnych. Nadzór bankowy pełni ponadto funkcje regulacyjne poprzez ustanawianie norm ostrożnościowych, do których przestrzegania zobowiązuje banki. Normy te dotyczą między innymi adekwatności kapitałowej, klasyfikacji należności i tworzenia rezerw celowych, współczynnika wypłacalności.
Współpraca z międzynarodowymi instytucjami finansowymi.
Prezes NBP, zgodnie z art. 11 ust. 3 Ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r., reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych. Wykonując te uprawnienia Prezes reprezentuję Polskę we władzach Grupy Banku Światowego (z wyjątkiem Wielostronnej Agencji Gwarancji Inwestycyjnych - MIGA) oraz w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOiR). NBP jest również właścicielem udziałów Polski w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (IMF), a także akcjonariuszem Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) w Bazylei.
Jednocześnie, na podstawie umów zawartych w latach 1992 - 1995 pomiędzy Narodowym Bankiem Polskim i instytucjami rządowymi, NBP dokonuje obsługi zobowiązań zagranicznych rządu RP, która obejmuje pełnienie roli agenta finansowego w odniesieniu do niektórych kredytów Banku Światowego, obsługę bankową większości kredytów zaciągniętych przez rząd RP w międzynarodowych instytucjach finansowych, obsługę bankową Funduszu Prywatyzacji Banków Polskich (PBPF), a także ewidencję zobowiązań budżetu państwa z tytułu zaciągniętych kredytów w międzynarodowych instytucjach finansowych oraz członkostwa Polski w tych organizacjach.
8