IDEA I ZNANE KONCEPCJE WYCHOWANIA PRZEZ PRACĘ W DZIEJACH EUROPEJSKIEJ I POLSKIEJ MYŚLI PEDAGOGICZNEJ
Zagadnienie pracy młodzieży szkolnej przy pomocy narzędzi oraz związane z nimi problemy dydaktyczne i wychowawcze znajdowały się długo poza obrębem naukowych zainteresowań pedagogów . Pewne zmiany pod tym względem na lepsze zaczęły się pojawiać w pedagogice burżuazyjnej w latach 60-tych i 70-tych XIX w. , gdy do struktury i treści szkoły ogólnokształcącej , przede wszystkim elementarnej , a nieco później i średniej , zaczęła przenikać nowa grupa przedmiotów , których nauczanie i opanowanie przez uczniów zakłada konieczność posługiwania się narzędziami i surowcami lub półfabrykatami .
W wyniku częstych wystąpień przywódców ruchu robotniczego z twierdzeniami o konieczności wprowadzenia do szkół elementów pracy produkcyjnej i wykształcenia politechnicznego pojawiło się pośród pedagogów burżuazyjnych dążenie do stałego nauczania robót ręcznych .
SLOJD
Najwcześniej , bo już w 1864 r. i na trwałe wszedł do programów szkół skandynawskich , zwłaszcza na szczeblu podstawowym , jako obowiązkowy przedmiot nauczania . Przez SLOJD rozumiano pracę domową typu rzemieślniczo - gospodarskiego , na gruncie zaś szkolnym zaczęto oznaczać tym terminem roboty ręczne w drewnie , metalu , tekturze , wiklinie.
Prace ręczne zyskały uznanie ze względu na walory kształcące , wychowawcze i praktyczne :
wyrabianie dobrego smaku dzieci ;
wyrabianie zamiłowania do pracy i szacunku dla niej ;
rozwijanie zaufania dziecka we własne siły ;
przyzwyczajanie go do porządku , dokładności , czystości ;
ćwiczenie wzroku , dotyku , poczucia formy i sprawności rąk ;
kształtowanie uwagi , pomysłowości i cierpliwości .
SLOJD szybko opanował szkolnictwo europejskie .
Najwcześniej do praktyki szkolnej wprowadzono SLOJD w Finlandii (1864) wg programu Uno Cygnaeusa , który to program polegał na powiązaniu w procesie elementarnego nauczania pracy rąk przy pomocy prostych narzędzi z pracą umysłową na lekcjach fizyki i geometrii oraz z wychowaniem estetycznym na godzinach rysunku .
Następnie program ten zainicjował w Szwecji Otto Salomon , a w Danii Aksel Mikkelsen , Anna Hierta-Retius i Adolf von Clauson-Kaas .
Chociaż Mikkelsen wzbogacił doświadczenia Salomona własnym dorobkiem teoretyczno - dydaktycznym , to jednak wpadł on , podobnie jak jego szwedzki kolega , w sztywną , abstrakcyjną i schematyczną metodę pracy . Polegała ona na wprowadzaniu do nauki gotowych modeli , na ich naśladowaniu i jednakowym wykonywaniu .
Anna Hierta-Retius w wychowywaniu przez pracę dopatrywała się środka zaradczego przeciwko nędzy i przestępczości nieletnich .
Clauson-Kaas dążył do połączenia SLOJDU z elementami chałupniczego przemysłu . Jego pomysły w tej dziedzinie cieszyły się dużym uznaniem i znalazły naśladowców w Niemczech , Austrii , w Galicji oraz na ziemiach polskich zaboru pruskiego .
Adolf Ferriere
(1879-1960) - pedagog szwajcarski , przedstawiciel tzw. nowego wychowania , profesor Instytutu Rousseau w Genewie , współtwórca Międzynarodowego Biura Wychowania w Genewie .
Spopularyzował w Europie zasady dydaktyczne Salomona . Twierdził , że praca ręczna wpływa dodatnio na rozwój fizyczny dzieci , zaspokaja ich potrzebę ruchu , uczy je przystosowywać się do otoczenia , przyczynia się do rozwoju ich sił psychicznych , pogłębia znajomość fizyki , ekonomii , rozwija wyobraźnię , fantazję , refleksję , a nawet początki naukowego myślenia . Przyczynia się również do rozbudzenia wrażliwości estetycznej oraz do rozwoju moralnego i społecznego młodzieży . Dzięki niej bowiem młodzież uczy się rzetelności w pracy i uczciwego współzawodnictwa , nabiera zaufania we własne siły i szacunku do pracy , przyzwyczaja się do harmonijnego współdziałania z kolegami .
Georg Kerschensteiner
(1854-1932) - pedagog niemiecki , profesor uniwersytetu w Monachium . Jeden z głównych twórców koncepcji szkoły pracy i pedagogiki kultury . Jego największe dzieło to Pojęcie szkoły pracy .
Swoją koncepcję szkoły pracy podporządkował wychowaniu państwowemu i kształceniu charakteru . Państwo uważał za najwyższe dobro , a więc należy wychowywać dobrych obywateli . Zadaniem szkoły jest przygotowanie do zawodu , następnie umoralnienie zawodu i wreszcie rozwój moralny jednostki . Wychodził z założenia , że ludzie są nierówno uzdolnieni , stąd postulował wczesną selekcję dzieci przeznaczonych do pracy fizycznej i i do „wyższych” zawodów . Rola pracy ręcznej nie sprowadza się jedynie do wyrabiania sprawności zawodowej . Praca wyzwala inicjatywę , daje radość tworzenia , kształci moralne charaktery .
Paweł Błoński
(1884-1941) - radziecki pedagog i psycholog , twórca koncepcji wychowania w toku pracy produkcyjnej . Inaczej pojmował szkołę pracy . Wychowanie młodego pokolenia winno dokonywać się przez stopniowe włączanie go w prace starszego pokolenia , czyli propagował szkołę prawdziwej pracy produkcyjnej .
W Polsce zasady skandynawskiego SLOJDU rozpowszechnili Henryk Rowid i Bogdan Nawroczyński . Najpierw został wprowadzony do szkół galicyjskich w latach 1885-1886 .
Henryk Rowid
(1877-1944) - polski pedagog , czołowy przedstawiciel szkoły twórczej (polska odmiana szkoły pracy) , reformator systemu kształcenia nauczycieli . Redaktor „Ruchu pedagogicznego” (1912-1933) i „Chowanny” (1934-1939) . Reprezentował najbardziej oryginalną i samodzielną postawę wobec koncepcji szkoły pracy . Jego szkoła była przeniknięta ideą współdziałania i solidarności .
Bogdan Nawroczyński
(1882-1974) - polski pedagog , profesor Uniwersytetu Poznańskiego I Warszawskiego , członek Polskiej Akademii Umiejętności . Zajmował się głównie dydaktyką i teorią ustroju i organizacji szkolnictwa .
W końcu XIX i na początku XX w. pod powszechną nazwą „prac ręcznych” czy „robót ręcznych” wszedł do programów nauczania szkół powszechnych Niemiec , Austrii , Belgii i Francji oraz szkolnictwa polskiego , zwłaszcza pod zaborem pruskim i austriackim . Tradycyjna szkoła nie wytrzymywała już krytyki w obliczu przemian w nauce , a zwłaszcza w technice tych czasów . W ten sposób zarysowała się zarówno teoretyczna , jak i praktyczna możliwość wprowadzenia do szkoły nowego systemu : pracy wytwórczej . Nie mieścił się on już w dawnej klasie szkolnej . Budownictwo szkolne tego okresu coraz powszechniej uwzględniało obok tradycyjnej klasy szkolnej warsztaty i pracownie wyposażone w narzędzia .
W polskim szkolnictwie manualizm szkolny przyjął charakter rękodzielniczo - rzemieślniczy , ale nie zawodowy ani też monotechniczny . Coraz częściej pojawiały się oddzielne warsztaty szkolne . Praca ręczna pod kierunkiem pojawiającego się coraz częściej nauczyciela - specjalisty sprowadzała się do „zręczności” w zakresie papieru , kartonu , tektury , gliny , wikliny , rafii , drewna i metalu .
Przedstawiciele socjalistycznego kierunku pracy produkcyjnej uczniów szkół powszechnych nie negowali manualizmu ani roli warsztatów szkolnych , nacisk jednak kładli na pracę zmechanizowaną i na przemysł fabryczny . Interesowali się również nauczaniem pracy produkcyjnej . Przedstawicielami takiej idei byli działacze socjalistyczni , np. A.Bebel , Klara Zetkin , W.Liebknecht .