Mikrostruktury ćwiczenia 08.10.2011 r.
Przedmiot badań mikrosocjologii
Grupa społeczna to zbiorowość, która musi mieć charakter trwały, jest zorganizowana i musi mieć wspólną strukturę, która składa się z wybranej i określonej liczby osób oraz muszą zachodzić miedzy tymi ludźmi względnie trwałe interakcje. Grupy są formalne i nieformalne, duże i małe, pierwotne i wtórne oraz celowe. Przy podziale na małe i duże kryterium jest strukturalne, tzn. mała grupa nie posiada podgrup. Przy podziale na pierwotne i wtórne następuje kryterium więzi społecznych, pierwotne mają więzi o podłożu emocjonalnym. Przy podziale na formalne i nieformalne kryterium jest uwarunkowanie prawne.
Do małych struktur zaliczamy rodzinę, przyjaciół Etc. Do dużych stowarzyszenia i partie (makrostruktury). Jest jeszcze mezostruktura (pośrednia), która dotyczy wspólnot, osiedli, społeczności wiejskich lub całej wsi, gdzie występują relacje bezpośrednie i pośrednie - społeczność o charakterze lokalnym (więzi emocjonalne i formalne). Grupy duże i małe struktury różnicuje kryterium samoistotności - możliwości samodzielnego bytowania. Małe grupy nie są samoistne, bo nie są w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb społecznych. Grupy duże mogą istnieć same, ale same nie mogą funkcjonować - w skład tej grupy muszą wchodzić małe grupy.
Układ struktur społecznych może być trojakiego rodzaju:
- struktury równorzędne - występują najczęściej, to taki sam rodzaj grupy lub społeczności, np. dwie wsie, bardzo podobny lub ten sam rząd wielkości, np. miejscowość do 50 tys. osób; są to organizacje samoistne;
- struktury koncentryczne - mniejsze grupy i mniejsze społeczności, które są w obrębie większej, np. osiedle mieszkaniowe; relacja pomiędzy składem grup i składem większych społeczności;
- układ struktur zachodzących na siebie (nakładające się), np. naród i państwo, klasy i warstwy społeczne; zależnie od kryterium można należeć do jednego, a wedle innego kryterium do drugiego, np. mieszkaniec Polski i naród polski.
22.10.2011 r. Konflikt, kompromis
Co to jest konflikt? Jakie są jego rodzaje?
Jak im zapobiegać? Konformizm.
O konfliktach społecznych mówimy wówczas kiedy dochodzi do sprzeczności interesów pomiędzy grupami lub częściami grup społecznych.
Według Jana Szczepańskiego (polskiego socjologa) istotą konfliktów społecznych jest dążenie jednostek lub całych grup do zaspakajania własnych potrzeb i interesów przez wyeliminowanie innych grup lub jednostek o podobnych zamiarach. Podstawą konfliktów jest odmienne interpretowanie system wartości społecznych. Są postrzegane jako zjawisko negatywne, jednak mogą wzmacniać daną grupę lub jednostkę, której ten konflikt dotyczy.
Przyczyny konfliktów:
Klasowe - wynikające z przyczyn w różnym poziomie życia pomiędzy klasami;
Kulturowe - wynikające z różnic zwyczajowych i obyczajowych np. konflikty pomiędzy zwolennikami muzyki pop i klasycznej lub konflikt pomiędzy muzułmanami, a Francuzami; Ekonomiczne - wynikające z różnic w poziomie życia pomiędzy klasami i warstwami. Mogą pojawić się w związku z kryzysem gospodarczym. Konflikty ekonomiczne występują najczęściej w świecie również w związku z dysproporcjami w rozwoju poszczególnych państw.
Wartości - jeden z najtrudniejszych ponieważ trudno osiągnąć kompromis w sporach o wartości. Często łączy się z konfliktem religijnym;
Pokoleniowe - odnoszą się do rozbieżności zdań pomiędzy pokoleniami, występuje w rodzinie. Nasilają się w okresie szybkiego rozwoju cywilizacyjnego kiedy to świat wartości starszego pokolenia nie rozumie nowych powstających wartości.
Rodzinne i małżeńskie - związane są często z patologiami powstającymi w rodzinach tj. alkoholizm czy rozwód.
Sposoby rozwiązywania konfliktów mogą być bardzo różnorodne np. mediacje, negocjacje, arbitraż, sad, a czasem prawidłowo przeprowadzona rozmowa.
Typy konfliktów:
- konflikt społeczny bezpośredni - rozgrywa się między zantagonizowanymi stronami bez pośrednictwa osób grup czy instytucji trzecich,
- konflikt społeczny pośredni - odbywa się z dominującym udziałem osób trzecich, nie będących stroną;
- konflikt społeczny elementarny - występuje pojedynczo;
- konflikt społeczny molekularny - na jeden konflikt nakładają się w danej sytuacji inne konflikty, przez co zyskuje on na sile i pojawiają się dodatkowe obiekty konfliktu;
- konflikt społeczny ideologiczny - wynika ze sprzeczności w sferze aprobowanych norm, wartości itd.;
- konflikt społeczny instrumentalny - jest organizowany z premedytacją w celu osiągnięcia korzyści lub wywołany jako zabieg taktyczny np.: w celu odwrócenia uwagi;
- konflikt społeczny klasowy - wynika ze sprzeczności interesów klas społecznych w sferze ekonomicznej, politycznej i ideologicznej np.: u Marksa konflikt między klasą wyzyskiwaną i wyzyskującą.
Konflikt społeczny w obrębie grupy może prowadzić do następujących konsekwencji: osiągnięcie konsensusu i wzmocnienie więzi grupowej, przez co wzrasta spójność grupy; rozpad grupy będący konsekwencją braku kompromisowego rozwiązania.
Kompromis (łac. compromissum - układ, umowa). Dochodzenie do porozumienia w sytuacjach konfliktowych między osobami, grupami czy instytucjami dzięki obopólnym ustępstwom lub poprzez tylko częściową realizację stojących w konflikcie interesów i wartości. Jeżeli konkurencyjne wartości dotyczą płaszczyzny podmiotu (osoby), wówczas mówi się o kompromisie intrapersonalnym; jeżeli zaś dotyczą płaszczyzny konkurencji interesów między różnymi podmiotami, określa się tego rodzaju kompromis jako interpersonalny. W rzeczywistości poza kompromisem interpersonalnym kryją się kompromisy intrapersonalne. W sensie analogicznym można mówić o kompromisach między grupami, instytucjami i organizacjami społecznymi, a także państwami oraz na płaszczyźnie międzynarodowej.
W dziedzinie konfliktów społecznych jest charakterystyczne szukanie rozwiązań poprzez kompromisy (np. konflikty i nieporozumienia między pracodawcami i pracobiorcami lub między partiami politycznymi). W tym znaczeniu kompromis jawi się jako ważna instytucja w państwach demokratycznych, bowiem w takich społeczeństwach dochodzi często do kolizji interesów i konfliktów. Kompromis jest łatwiejszy do osiągnięcia w tych społeczeństwach, w których ceni się tolerancję jako wartość społeczną. Rozwiązywanie różnych sprzeczności przez stosowanie przemocy prowadzi bezpośrednio lub pośrednio do poważnych napięć, konfliktów zbrojnych, a nawet długotrwałych wojen.
W praktyce okazało się, że nie wszystkie problemy można rozwiązać na drodze kompromisu. Istnieją określone granice rozwiązywania konfliktów poprzez kompromis, mianowicie wtedy, gdy osoby konfliktu (np. politycy) czują się związani szczególną odpowiedzialnością sumienia (np. w problemach ochrony poczętego życia). Rozwiązania kompromisowe nie mogą być wprowadzane za wszelką cenę, nawet kosztem uznawanych wartości i zasad. Zaszkodziłoby to zresztą de facto dobru wspólnemu. Jeżeli kompromis oznacza "porozumienie mimo sprzeczności poglądów" (J. Messner), to nawet po dojściu do porozumienia pozostają pewne różnice zdań, niekiedy nawet znaczne. Skłaniać to powinno partnerów społecznych do szukania wciąż nowych, lepszych rozwiązań kompromisowych. W świecie, w którym pokój jest zagrożony, prawdziwy kompromis powinien być ważną drogą wyrównywania interesów różnych grup społecznych, przezwyciężania gwałtu i jego mechanizmów eskalacji (V. Zsifkovits). Stąd wynika jego ważna rola w dziedzinie polityki międzynarodowej. Wychowanie do pokoju oznacza więc z konieczności także wychowanie do gotowości i umiejętności podejmowania kompromisów, łącznie z takimi wartościami jak tolerancja, dialog, prawdomówność, solidarność, wspólna odpowiedzialność za przyszłość. Kompromis społeczny jest podstawą zdrowej współpracy wszystkich jednostek ludzkich i sił społecznych dla realizacji dobra wspólnego, a ostatecznie dobra osoby ludzkiej, która "jest i powinna być zasadą, podmiotem i celem wszystkich urządzeń społecznych" (KDK, 25). Gotowość do kompromisu w wielu sprawach społeczno-politycznych będzie zawsze konieczna.
Normy grupowe 05.11.2011
Powstają w wyniku interakcji między członkami grupy. Norma grupowa oznacza zasadę określającą, w jaki sposób powinien zachować się (lub nie) członek danej grupy, pełniący w niej określoną rolę i zajmujący określoną pozycję. Normy grupowe obowiązują wszystkich członków grupy i pełnią dwie podstawowe funkcje: przyczyniają się do osiągnięcia celów grupy i zapewniają trwanie grupy w sytuacji wymiany jej członków. Podział norm:
Normy społeczne - przepis określający, w jaki sposób powinien zachowywać się lub nie powinien zachowywać się członek danej społeczności czy grupy.
Normy kulturowe - przepisy określające zachowania ludzi będących uczestnikami danej kultury.
Normy formalne. Normy formalne są to takie normy, które są zwarte w pewnych dokumentach, na ogól pisanych.
Normy nieformalne. Przy normach nieformalnych brak jest dokumentu, w których byłyby one zawarte.
Warunki przyswojenia normy:
Każdy człowiek musi brać udział w wytworzeniu normy (własny wkład w tworzenie normy).
Naśladownictwo zastanych norm.
Czynniki wewnętrzne (mechanizmy wewnętrzne).
Stosowanie kar i nagród.
Funkcje norm:
1. Normy grupowe przyczyniają się do osiągnięcia przez grupę celu.
2. Normy grupowe pozwalają na utrzymanie się grupy przy życiu.
Geneza norm:
Normy mogą pochodzić z dwóch źródeł: zewnętrznych i wewnętrznych.
Normy grupowe mają na celu przyczynić się do osiągnięcia przez grupę celu i pozwalają utrzymywanie się grupy przy życiu. Normy grupowe dotyczą pewnego zakresu zachowań i obowiązują one wszystkich członków grupy, bez względu na to, jaką pozycję zajmują oni w grupie.
Normy grupowe obok struktury grupowej powstają wskutek procesu interakcji (efekt autokinetyczny) w powiązaniu z procesem przenoszenia do grupy swoich społecznych doświadczeń. Raz ustanowione i zaakceptowane normy grupowe wywierają wpływ na zachowanie się członka grupy nawet wtedy, kiedy opuści on już grupę, w której brał udział w wytwarzaniu danej normy lub w której są sobie przyswoił.
Grupa naucza swoich członków danych norm grupowych poprzez kary i nagrody. Wobec członków nie zgadzających się z normą grupową, grupa stosuje różne formy przekonywania, żeby zmienić ich stanowisko, a jeżeli to nie pomaga, wtedy stosuje kary. Nieprzekonanych grupa bombarduje komunikatami z próbą przekonania do własnej normy. Grupa akceptuje tylko tych członków, którzy podzielają jej stanowisko lub którzy zostali do danego stanowiska przekonani. Członków nieprzekonanych grupa odrzuca. Paleta kar zazwyczaj jest szersza od nagród, bo przestrzeganie norm grupowych jest uznawane jako standard, a zatem nie ma potrzeby takiego stanowiska nagradzać.
Mechanizm wewnętrzny wpływa na zachowanie członków grupy, polega on na spostrzeganiu przez danego członka rozbieżności między zachowaniami innych członków grupy a swoim własnym zachowaniem - stwierdzone rozbieżności powodują poczucie napięcia i dysonansu poznawczego. Członek grupy upodabnia wtedy swoje zachowanie do zachowania innych członków. Innego rodzaju mechanizmem wewnętrznym jest sytuacja, gdy dany członek grupy spostrzega rozbieżności między zaakceptowanymi przez siebie normami grupowymi a własnym zachowaniem - tu również rodzi się napięcie, które redukuje się upodabnianiem się do grupy. Mechanizmy te zachodzą zwłaszcza przy silnym związku z grupą.
Przyswajanie norm grupowych może odbywać się poprzez naśladowanie innych członków grupy; kierowanie przez grupę komunikowania się do tych członków, którzy nie przestrzegają przez nich norm; stosowanie przez grupę kar w stosunku do członków nie przestrzegających norm; poprzez nagradzanie członków, którzy przestrzegają normy grupowe (zwłaszcza tych początkowo nieprzekonanych) i poprzez mechanizmy wewnętrzne powodujące napięcie i chęć zredukowania różnic z grupą.
Konformizm
Jest jednym ze skutków oddziaływania norm jest zjawisko konformizmu. Konformizm można rozumieć jako zgodność istniejąca między członkami grupy w zachowaniu, normach i postawach - uniformizm grupy a także jako zmianę swoje zdania w kierunku zgodnym z oczekiwaniem grupy (nacisk grupy). Im bardziej członek jest związany z grupą, tym łatwiej poddaje się konformizmowi, a równocześnie trudno go przekonać potem do innego poglądu nawet, gdy grupa jest nieobecna. Osoby słabo związani z grupą zgadzają się z obowiązującymi w niej poglądami pod wpływem bezpośredniego nacisku.
Czynniki wpływające na konformizm:
Im większa grupa wywierająca nacisk, tym większy jest stopień konformizmu, ale to sie sprawdza z 2 do 3 osób, przy większych grupach efekt maleje.
Jednomyślność grupy wzmacnia wpływ grupy, jedna osoba o innych poglądach w grupach może wyraźnie zmniejszyć siłę nacisku.
Im bardziej kompetentne i im z wyższą pozycją społeczną są osoby przekonujące, tym łatwiej ulec im wpływowi.
Spoistość grupy - im większa spoistość tym silniejszy nacisk.
Klarowność i trudność zadania - im mniej jasne i trudne jest zadanie dla grupy, tym bardziej jest skuteczny nacisk grupy.
Cechy osób, na które łatwiej wpływać: płeć - kobieta, myślenie twórcze abstrakcyjne - im większa zdolność tym większy opór przed naciskiem grupy, wiara we własne siły i kompetencje - im mniejsza tym większa podatność na wpływ grupy.
Cztery typy zachowań będących reakcją na naciski społeczne:
- Czysty (pełny) konformizm, a więc pełna zmiana zachowania w kierunku jego zgodności z treścią nacisku.
- Czysta (pełna) niezależność, brak jakichkolwiek zmian w kierunku zgodności z treścią nacisków.
- Czysty (pełny) antykonformizm, polegający na tym, że pojawia się maksymalna zmiana, jednak w kierunku przeciwnym niż treść wywieranego nacisku.
- Czysta (pełna) zmienność, kiedy człowiek zmienia swoje zachowania w każdej próbie bez względu na to, jaki jest kierunek wywieranego nacisku.
Mniejszość wywiera wpływ, gdy członkowie większości spostrzegają, że oddziaływania mniejszości przynoszą jakieś efekty w postaci zmian postaw członków większości.
Zjawisko polaryzacji
Grupy mają tendencję do podejmowania bardziej ryzykowanych decyzji niż poszczególni członkowie tych grup, kiedy proszono ich wcześniej o podjęcie decyzji indywidualnych. Zjawisko polaryzacji dotyczy spraw ważnych (mało ważnych spraw dotyczy konwergencji).
Rodzina w społeczeństwie
Rodzina to grupa społeczna połączona stosunkiem dwojakiego rodzaju: stosunkiem rodzinnym i małżeńskim, gdzie muszą istnieć więzy krwi. Rodzina tradycyjna, współczesna (nuklearna) i przyszłości.
Funkcje rodziny: ekonomiczna (usługowa, porządkowa, zapewnienie środków do życia), opiekuńcza (dzieci i starsi członkowie rodziny), prokreacyjna (zaspakajanie emocjonalno-biologicznych potrzeb), seksualna (społecznie akceptowalna forma zaspakajania seksu), socjalizacyjna, kulturowa (zapoznanie dzieci z dorobkiem kulturowym poprzednich pokoleń), rekreacyjna, klasowa (miejsce urodzenia determinuje pozycję - tylko w systemie klasowym), legalizacyjna (inaczej kontrolna) i emocjonalno-ekspresywna.
Przeobrażenia
Siła napędową zmian rodzin w skali masowej są procesy społeczne rozgrywające się w szerszych, ponadrodzinnych strukturach, a szerzej procesy ekonomiczno-społeczne i kulturowe zachodzące w ramach całego społeczeństwa. Industrializacja zmienia układ sił w ramach struktury rodzinnej - czyni bardziej równymi stosunki między małżonkami, które opierają się bardziej na emocjach niż na rzeczowości. Industrializacja również zaskutkowała wyizolowaniem rodziny podstawowej (dwupokoleniowej - małej) ze zbiorowości wielkiej rodziny. Zaciera się dystans w stosunkach między rodzicami a dziećmi. U podstaw przeobrażeń rodziny miał leżeć głownie czynnik naukowo-techniczny.
Charakterystyczne zmiany współczesnych rodzin:
- wzrost liczby rozwodów
- rozpowszechnianie się kontroli urodzeń i zwiększenie rozmiarów kontaktów seksualnych poza małżeństwem;
- wzrost liczby mężatek pracujących zawodowo;
- wzrost indywidualizmu i wolności osobistej członków rodziny;
- w coraz większym stopniu przerzucanie na państwo funkcji opiekuńczych spełnianych dotąd przez rodzinę;
- stopniowy zanik postępowania według norm religijnych w małżeństwie i rodzinie.
Przemiany biologicznych i materialnych podstaw życia rodzinnego. Maleje liczba rodzin zdezorganizowanych przez śmierć (rozwój medycyny i stopnia higieny). Wyższy standard życia tworzy korzystniejsze warunki zdrowotne członkom rodziny. Modernizacja wyposażenia technicznego gospodarstw. Wzrost rodzin nieprodukcyjnych (nie pracujących w obrębie gospodarstwa domowego). Wzrost pracujących mężatek.
Kulturowe i kulturalne podstawy życia rodzinnego. Industrializacja rozwija miasta. Uelastycznienie norm obyczajowych w rodzinie. Rozwój techniki dał większy dostęp do mediów, rozpowszechnione kształcenie szkolne. System spędzania czasu wolnego poza domem. Postępująca unifikacja kulturowa. Upowszechnienie kontroli urodzin i trend na małe rodziny. Zanika podział prac ze względu na płeć. Wzrost indywidualizacji członków rodziny Osłabienie więzi rodzinnej w swojej rodzinie i z krewnymi z rodziny dalszej. Wzrost liczby rozwodów.
Funkcje pełnione przez rodzinę: Seks nie prokreacja. Wzrost znaczenia emocji. Wzrost swobody dzieci - wzrost funkcji ekspresywnej rodziny.
Miejsce rodziny w mikrostrukturze społecznej i społeczności lokalnej: Wzrost anonimowość jednostki. Rozluźnienie więzi sąsiedzkiej. Zamknięcie się rodziny.
Świadomość członków rodziny: Różne poglądy ideologiczne rodziców i dzieci. Liberalizacja poglądów dot. pracy mężatek. Nacisk na egalitaryzm w małżeństwie. Wzrost tolerancji dot. kontaktów seksualnych przedmałżeńskich oraz osób rozwiedzionych i niezalegalizowanych par, także homogenicznych.
Teoretyczny model współczesnej rodziny: Rodzina mała (dwupokoleniowa), z oddzielnym mieszkaniem, prowadząca odrębne gospodarstwo. Oboje małżonkowie pracują, najczęściej poza domem. Słaba więź sąsiedzka.. Wzrasta tolerancja i akceptacja egalitaryzmu w małżeństwie i dla różnic ideologicznych między pokoleniami. Wzrost znaczenia interakcji i ekspresywnej funkcji rodziny - zmniejszenie sztywności norm.
Rodzina tradycyjna: Patriarchalna, często produkcyjna. Duża spójność członków rodziny, mało indywidualizmu. Przewaga stosunków rzeczowych nad emocjonalnymi.
Kierunki przemian rodziny w XX w.
Od rodziny dużej (nuklearnej) do małej.
Od rodziny biologicznie zdeterminowanej do rodziny planowanej.
Od rodziny produkcyjnej do nieprodukcyjnej.
Od rodziny patriarchalnej do rodziny egalitarnej.
Od rodziny zinstytucjonalizowanej do rodziny podporządkowanej treściom humanistycznym.
Od rodziny „otwartej” do rodziny „zamkniętej”.