MEDYCYNA SPOŁECZNA-dyscyplina zajmująca się badaniem praw biologicznych i społecznych decydujących o zdrowiu i chorobie społeczeństw ludzkich, jej zadaniem jest ocena stanu zdrowia ludzkości, warunków środowiska, sposoby umacniania zdrowia, zapobieganie chorobom. Proponuje sposób zarządzania, finansowania, regulacje prawne. ZDROWIE PUBLICZNE-dyscyplina obejmująca zagadnienia zdrowia społeczeństwa współzależności stanu zdrowia do warunków i form troski o zdrowie. HIPOKRATES A ZDROWIE - dobre samopoczucie to zdrowie, złe to choroba. PARADYGMAT KARTEZJAŃSKI(mechanistyczny)oddzielił sferą fizyczną człowieka od sfery psychicznej. Metoda poznania świata to analiza. W XIXw. Odkrycia spowodowało oparcie medycyny na naukowo potwierdzonych dowodach. Poznanie funkcji organizmu człowieka doprowadziło do rozwoju nauk medycznych, technologii medycznych, farmakologii. Podmiotem badań była choroba bo zdrowie nie da się mierzyć.
PARADYGMAT SOCJOMEDYCZNY-na zdrowie mają wpływ czynniki biologiczne i społeczne. Zdrowie jest uniwersalne (nie uwzględniano choroby-jednostka patologiczna). ORIENTACJA MEDYCZNA (behawioralna) profesjonalizm, kształcenie kliniczne, uprzedmiotowanie pacjenta, profilaktyka i dyspensaryzacja, pomijanie POZ.
PARADYGMAT SOCJOEKOLOGICZNY(holistyczny przyjęcie że zdrowie zależy od płaszczyzny fizjologicznej, psychologicznej, społecznej i ekonomicznej. Podstawowe pojęcia: równowaga zdrowia, potencjał zdrowotny. Metoda oceny stanu zdrowia to analiza systemowa, granica między zdrowiem a chorobą nie jest ostra: ważne jest aby jednostka umiała przystosować się do funkcjonowania nawet przy obniżonym potencjale zdrowotnym. Akcent położony na profilaktyce i promocje. orientacja medyczna: profesjonalizm, kliniczno humanistyczne kształcenie, uprzedmiotowienie pacjenta, poszerzenie zakresu działania w ochronie zdrowia, priorytet promocja profilaktyka, udział systemów społecznego wsparcia. PARADYGMAT - PERSPEKTYWA INDYWIDUALNA - Zdrowie w opozycji do poczucia dyskomfortu. Zderzenie 2 opcji: klinicznej i pacjenta. PERSPEKTYWA PROFESJONALNA choroba to zakłócenie normalnego stanu żyjącego organizmu, albo jego części, które przerywa lub utrudnia właściwie funkcjonowanie. O zdrowiu orzeka lekarz. ANTROPOLOGIA pojęcie zdrowia uwarunkowane kulturowo, 2 podejścia: profesjonalne i nie profesjonalne gdzie najważniejsze są kryteria zdrowia, najbardziej cenione jest: np. praca tam gdzie dominuje wartość pracy, zdolność do korzystania z przyjemności tam gdzie dominują wartości hedonistyczne. ZDROWIE W PEDAGOGICE: troska o zdrowie ma wymiar hedonistyczny i przejawia się w procesach wychowania zdrowotnego (podstawę stanowi pedagogika zdrowia opisująca realizację procesu wychowania zdrowotnego). ZDROWIE W SOCJOLOGI badania koncentrowały się na chorobie, chorym, starości, kalectwu i umieraniu, później równomiernie badano uwarunkowania choroby i zdrowia. Zdrowie to stan optymalnej zdolności do efektywnego wykonywania umownych zadań socjologia zdrowia to obszar badań dotyczący zdrowia. ZDROWIE W PSYCHOLOGII koncentruje się na za Pobieganiu chorobom, wspomaganiu leczenia i rehabilitacji oraz możliwościami zarządzania sobą w przypadku niepełnosprawności i chorobie. Przywiązuje uwagę do świadomego uczestnictwa jednostki w życiu i pełnego wykorzystywania szans. ZDROWIE W PROMOCJI ZDROWIA 1rewolucja zdrowotna XIX i XXw. 2 rewolucja lata 70-te, termin ten pojawia się w dokumentacji WHO w 1977r. promocja zdrowia to działalność zmierzająca do utrzymania kondycji psychofizycznej, pełne korzystanie z praw obywatelskich, uzyskanie wykształcenia, odpowiednie warunki pracy, odpowiednie odżywianie, dostępność do odpowiedniej odzieży, poczucie bezpieczeństwa, możliwość oszczędzania, możliwość komunikacji łączności z innymi możliwość wypoczynku i rozrywki. MODELE KONCEPCJI ZDROWIA „pół zdrowia” (Lalonda) zwrócenie uwagi na styl życia, nie uwzględniono reakcji zachodzących pomiędzy poszczególnymi polami;
mandala zdrowia model ekologiczny integruje uwarunkowania przyrodnicze ze społecznymi, wyjaśnia wielowarstwowe zależności zachodzące pomiędzy kulturowym, społecznym i fizycznym środowiskiem życia a zdrowiem. Człowiek znajduje się w centrum i rodzina jako najważniejsza grupa mająca wpływ na jednostkę, inne czynniki to: zachowania indywidualne(tryb życia, przyzwyczajenia, skłonność do ryzyka), czynniki biologiczne (predyspozycje wrodzone, układ immunologiczny), środowisko fizyczne (mieszkanie, praca) i psycho-socjo-ekonomiczne (status społeczny, ekonomiczne, podatność na informację, rodzaj grup wsparcia), styl życia, system opieki nad chorym, kultura, społeczeństwa, biosfera. RÓŻNICE MIĘDZY PROMOCJĄ A PROFILAKTKĄ promocja jest kojarzona z procesem wzmacniania rozwoju oraz zdrowia natomiast prewencja polega na zapobieganiu przed różnymi zagrożeniami zdrowia. 3 poziomy prewencji: pierwotna - redukuje prawdopodobieństwo wystąpienia choroby oraz zaburzeń zdrowotnych wtórna-powstrzymanie rozwoju choroby, trzeciego stopnia-zapobieganie skutkom przebytej choroby oraz przeciwdziałanie nawrotom.
EDUKACJA ZDROWOTNA ciągły, rytmiczny i planowo realizowany proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i innych. Jest podstawą promocji zdrowia. W procesie edukacji przekazuje się wiedzą, umiejętności oraz kształtuje postawy sprzyjające zdrowiu. SYSTEM OCHRONY ZDROWIA jest to całokształt działań podejmowany na rzecz ochrony zdrowia populacji w płaszczyźnie politycznej, prawnej, ekonomicznej, społecznej, kulturowej. System zdrowotny obejmuje system opieki zdrowotnej (służba zdrowia) i całą aktywność społeczną.
SYATEM OPIEKI ZDROWOTNEJ są to 3 sfery oddziaływania polityki zdrowotnej: służba zdrowia, instytucje administracyjne i finansujące służbę zdrowia, działania zdrowia publicznego. 5-cio elementowy model relacji uczestników systemu: pacjenci-dostarczyciele opieki zdrowotnej 1-go poziomu-dostarczyciele opieki zdrowotnej 2-go poziomu(specjalistycznego)-płatnicy-rząd jako instytucja regulująca. ŚWIADCZENIA OPIEKI ZDROWOTNEJ opieka podstawowa, specjalistyczna, rehabilitacyjna, zarządzanie: kierowanie, podejmowanie decyzji, planowanie, realizacja, nadzór, ewaluacja, wsparcie informacyjne organizacja zasobów: administracja , programy ubezpieczeń zdrowotnych, inne organy rządowe, organy nie rządowe, sektor prywatny niezależny wsparcie ekonomiczne: publiczne źródła finansowania, pracodawcy, organizacje dobrowolne, zbiorowe, zbiorowe wysiłki lokalne, pomoc zagraniczna, gospodarstwa domowe, inne rozwój zasobów opieki zdrowotnej: zasoby ludzkie (kadry), zasoby materialne i wyposażenie, wiedza. CELE DZIAŁANIA SYSTEMU OPIEKI ZDROWOTNEJ zapobieganie i dostarczanie całej populacji pełnionego zakresu świadczeń medycznych, zapewnienie usług świadczeń profilaktyczno-leczniczych i rehabilitacyjnych, efektywność zdrowotna, wprowadzenie zmian doskonalących system (dynamika systemu). ORGANIZACJA jest to pewna całość mająca wyraźnie określony cel działania wyodrębniona w stosunku do otoczenia, złożona z elementów powiązanych ze sobą. Cechy charakterystyczne organizacji cel, wyodrębnienie z otoczenia, elementy, więzi organizacyjne: hierarchiczne, funkcjonalne, techniczne, informacyjne.
Znaczenia terminu organizacja rzeczowe to pewna całość, atrybutowe to cecha danego przedmiotu, czynnościowe to tworzenie całości. Cechy organizacji non-profit (nie przynoszących zysku) źródła finansowania: budżet centralny, lokalny, darowizny, sponsoring ,sprzedaż usług, opłaty, produkty oferowane: usługa, idea, organizacja, edukacja, sportowe. Cechy zdrowotne organizacji NON-PROFIT brak jasno określonego celu głównego, regulacja zarządzania przepisami prawnymi, konsumenci świadczeń-niezależni od systemu finansowania usług, ocenianie organizacji przez odbiorców i społeczeństwo, wyniki działania trudno mierzone, silna konsolidacja grup zawodowych. Przesłania istnienia organizacji łatwiejsze osiąganie celu; przechowywanie ,rozwijanie i gromadzenie wiedzy; powinny być źródłem utrzymania dla jej członków. CECHY SZCZEGÓLNE SZPITALA JAKO ORGANIZACJI szeroki zakres aktywności (związek kilku firm), reguły ekonomiczne nie wyjaśniają w sposób satysfakcjonujący działania szpitala, cele przypisywane szpitalom: maksymalizacja liczby świadczeń, maksymalizacja funkcji użyteczności różnych podmiotów, pokrycie kosztów działalności, maksymalizacja zysków, czynniki determinujące osiąganie celów: regulacje prawne , miejsce szpitali w systemie opieki zdrowotnej, grupy interesów różnych podmiotów sektora opieki zdrowotnej, grupy interesantów najuważniejszych podmiotów szpitala
Opieka długoterminowa można rozpatrywać w 3 wymiarach: przewlekłej choroby somatycznej, niesprawności uniemożliwiające samodzielne funkcjonowanie, nie domagań psychicznych, społecznych, ekonomicznych
Opieka domowa możliwa w 2 kierunkach: wykonywania wysokospecjalistycznych zabiegów i procedur w domu chorego, długotrwałej terminowej opieki wynikającej z dysfunkcji fizycznych, psychicznych lub terminalnego okresu choroby. POTRZEBY ZDROWOTNE to takie zakłócenia w stanie zdrowia lub społecznym samopoczuciu które wymagają interwencji w postaci działań leczniczych lub pomocy społecznej a także działań zapobiegawczych w ujęciu profesjonalnym: potrzeba zdrowotna jako czynnik motywujący jednostkę do podjęcia określonych zachowań, jako czynnik uzasadniający podjęcie określonych działań medycznych, jako kryterium alokacji zasobów na opiekę zdrowotną, jako kryterium racjonalności i celowości działania opieki zdrowotnej, w ujęciu nieprofesjonalnym (paradygmat socjoekologiczny) biorą pod uwagę: potrzeby normatywne uznane za takie przez profesjonalistów, potrzeby odczuwane przez osoby zainteresowane własnym stanem zdrowia, potrzeb wyrażonych w których stan odczuwany doprowadził do podjęcia działań mających na celu ich zaspokojenie. JAKOŚĆ to ogół właściwości cech produktu, usługi z którymi wiąże się jej zdolność zaspakajania określonych lub domyślnych potrzeb klienta
Jakość potrzeb zdrowotnych to stopień dokładności i postępowania w odniesieniu do poziomu wiedzy i rozwoju technologii. Jakość opieki pielęgniarskiej stopień w jakim opieka ta wykazując zgodność z profesjonalną wiedzą przyczynia się do osiągnięcia pożądanych efektów w stanie zdrowia osób (populacji)oraz zwiększa ich zdolność do samo opieki lub samo pielęgnacji. KRYTERIA oceny jakości opieki pielęgniarskiej pomoc pacjentom w zaspokajaniu potrzeb fizycznych, psychicznych , społecznych; zapewnienie bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego; zapewnienie przestrzegania praw pacjenta ; komunikowanie się z pacjentem i jego rodziną; udział w diagnozowaniu i leczeniu; wykonywanie zleceń lekarskich; wykonywanie zabiegów pielęgniarskich; organizowanie ciągłości opieki; kształtowanie środowiska opieki. KOSZTY jakości: zdolności: profilaktyki(doskonalenie pracowników, wdrażanie standardów i procedur, jakości); oceny (inspekcje, kontrole) niezgodności: błędów wewnętrznych(przed dostarczeniem od-biorcy), zewnętrznych (działania naprawcze np. leczenie powikłań), przekroczenia wymagań (dostarczenie usług nie potrzebnych), straconych korzyści (przychodów, klientów, oblotów)
STANDARD przyjęta norma, profesjonalnie uwzględniona jakość działania, stosowanie do potrzeb grupy(który jest osiągalny, mierzalny, pożądany) standardy powinny stanowić punkt odniesienia w planowaniu , wprowadzaniu zmian, ocenie jakości. Funkcje standardów regulująca, ustalenie praktyki na prawach teoretycznych, zgodności pielęgnowania do zmieniających się potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, określenie szerokiego zakresu praktyki pielęgniarskiej. Budowa standardów temat, grupa opieki, oświadczenie standardowe(lub cele standardu ), kryteria standardu, narzędzie oceny. Zasadniczą cześć każdego standardu są kryteria czyli mierniki służące za podstawę oceny. 3 kryteria jakości: struktury (określają warunki organizacyjne, przepisy prawa, zasoby ludzkie i rzeczowe potrzeba dla prawidłowego przebiegu procesu), procesu (odnoszą się do wszelkich działań które podejmuje pracownik w celu osiągnięcia wyniki), wyniku (charakteryzują stan który powinien osiągnąć pacjent). Podział standardów ogólne: standardy praktyki (praktyki klonicznej, POZ, w poszczególnych specjalnościach),standardy kwalifikacji zawodowych, kształcenia i doskonalenia, zarządzania. Szczegółowe: standardy opieki, postępowania, zakładowe. UBEZPIECZENIA ZEROWOTNE (sposób finansowania opieki zdrowotnej) systemy finansowane z wpływów podatkowych charakteryzują się lepszą dostępnością, sprawiedliwością, ograniczeniem wzrostu kosztów, systemy oparte na ubezpieczeniu społecznym oferują większy wybór świadczeń usługi i ich dostawców mają problemy z opanowaniem wzrostu kosztów, systemy oparte na prywatnych ubezpieczenia charakteryzują się niską dostępnością i sprawiedliwością. Model Bismarcka ochrona przed skutkami pogarszającej się sytuacji zdrowotnej osób pracujących (np. po śmierci pracownika rodzina otrzymywała odszkodowanie). Państwo regulowało prawnie wynagrodzenia , osoby które miały duże zarobki nie musiały się ubezpieczyć. Ubezpieczony płaci określony % z zarobków i może korzystać ze świadczeń zdrowotnych. Model usługowy (bevergi'ego) model budżetowy, gwarancja bezpieczeństwa socjalnego i zdrowotnego wszystkich obywateli zapewnienie elementarnych świadczeń
Model rezydualny (pluralistyczny) obowiązuje w USA- państwo nie zapewnia dostępu do świadczeń zdrowotnych pojedynczych obywateli. Opiera się na prywatnych ubezpieczeniach. Rząd interesuje zapobieganie chorobom zakaźnym i cywilizacyjnych oraz zapewnienie opieki osobom będącym w szczególnej potrzebie. MODEL FINANSOWANIA OPIEKI ZDROWOTNEJ z funduszy pacjenta: pacjent sam decyduje o nabywaniu, brak systemu zabezpieczeń dla grup biednych i wysokiego ryzyka; finansowanie opieki zdrowotnej a system refinansowania: ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej(pacjent musi dysponować gotówką w momencie nabywania), koszyk świadczeń włączony w zakres ubezpieczeń; z funduszy powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego: zerowa cena usług, tendencja dla nad konsumpcji , ocena ryzyka; z budżetu państwa: zerowa cena usług, brak bezpośredniej współzależności między podatkami i usługami, niedobór podaż i nadmiar popytu powodują długie oczekiwanie i racjonowanie. FINANSOWANIE POZ'U według ilości uprawnionych pacjentów na liście „za osobą”, wg ilości realizowanych usług zdrowotnych „za usługą”, wg przypadków „za przypadek”, stała pensja
FINANSOWANIE SZPITALI retrospektywna-zwrot poniesionych kosztów, prospektywna -na podstawie ustalonych wcześniej cen (za osobami, za wykonane prace, za liczbę pacjentów hospitalizowanych, za leczenie w szpitalu przypadki). KONTRAKT umowa cywilno prawna między zleceniodawcą i zleceniobiorcą . umowa określa warunki, zasady dostarczania, a także finansowania usług określonych w kontrakcie. Kontraktowanie usług wymaga określenia faktycznych potrzeb zdrowotnych na danym obszarze, kwalifikacji jakimi powinien wykazać się potencjalny świadczeniodawca, cech lub wartości globalnej kontraktu, sposoby kontraktowania jakości realizowanych ofert, zasad współpracy podmiotów świadczących usługi w ramach kontraktu z publicznymi zakładami opieki zdrowotnej. Rodzaje kontraktów samodzielne indywidualne, samodzielne zorganizowane jako zespół praktyk indywidualnych, grupowe, zespołowe. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA jest jedną z podstawowych cech przypisywanych człowiekowi, zakodowana genetycznie. Działania profilaktyczne aktywności fizycznej: zmniejszenie ryzyka udaru mózgowego, obniżenie RR, polepszenie profilu lipoproteinowego osocza spadek masy ciała, obniżenie stężenia glukozy w osoczu, zmniejszenie utraty tkanki kostnej, poprawa wydolności psychicznej, wytrzymałość na stres i zmęczenie. Przeciwwskazania bezwzględne: niewydolność krążenia i wieńcowa spoczynkowa, zwężenie zastawek półksiężycowatych aorty, zaburzenie rytmu serca i przewodzenia, nadciśnienie tętnicze 3 i 4 stopnia, ostre choroby serca, niewydolność oddechowa nadmierna otyłość, choroba
wrzodowa żołądka i dwunastnicy(powikłania), ostre kłębkowe zapalenie nerek, ostre choroby zakaźne, nie wyrównana cukrzyca. Przeciwwskazania względne nieduże powiększenie serca-choroba organiczna serca, niewydolność krążenia dające się wyrównać naparstnicą, migotanie przedsionków, wczepiony rozrusznik serca, nadciśnienie 2 stopnia, choroby naczyń obwodowych, cukrzyca wyrównana insuliną, przewlekłe choroby układu oddechowego, ostry okres po krwotoku wewnętrznym, niedokrwistość nie wyrównana, przewlekłe choroby układu moczowego, choroby układu ruchu, przewlekłe choroby zakaźne, choroby przebiegające z Dorywaniem lub krótkotrwałym stanem utraty przytomności nie poddające się w pełni leczeniu.
-------------------------------------
Styl życia - sposób życia oparty o wzajemny związek pomiędzy warunkami życia a indywidualnymi wzorcami zachowań. Jeżeli zdrowie ma ulec poprawie to działanie musi zostać skierowane zarówno na czynniki indywidualne jak i środowiskowe, kształtujące styl życia. Zachowania zdrowotne - to jakiekolwiek zachowania jednostki będące elementem codziennego życia. Postawa zdrowotna - to wiele zachowań wobec różnych sytuacji, tendencja do zachowania się w określony sposób. Podział zachowań zdrowotnych - I) ze względu na stan zdrowia: 1) zachowania zdrowotne w zdrowiu: a) prawidłowe odżywianie; b) higiena osobista i otoczenia; c) aktywność fizyczna; d) zmniejszenie narażenia na szkodliwe czynniki środowiska; e) przestrzeganie zasad BHP; f) umiejętność rozładowania stresów i napięć; g) działania zapobiegawcze (badania przesiewowe i szczepienia). 2) zachowania zdrowotne w doświadczeniu choroby. 3) zachowania zdrowotne w roli chorego. II) ze względu na czynnik inspirujący. III) ze względu na podmiot zachowań. IV) ze względu na zakres wiedzy medycznej. V) ze względu na relacje do podmiotu oddziaływania. Zachowania zdrowotne związane z odżywianiem: 1) wady w żywieniu społeczeństwa polskiego sprzyjają: miażdżycy, otyłości, cukrzycy insulinowej, niektórym nowotworom, próchnicy zębów. 2) zbyt niskie spożycie: jodu, błonnika, nienasyconych kwasów tłuszczowych, żelaza, wapnia, wit. A, B12, B2, PP, E. Jakościowe błędy żywieniowe - nieregularne spożywanie posiłków, nie spożywanie śniadań, zbyt duże jednorazowe spożycie, jedzenie w pośpiechu, niewłaściwa temperatura posiłków, kilkukrotne odgrzewanie, przekarmianie dzieci. Profilaktyczne zalecenia żywieniowe dla osób zdrowych - urozmaicone posiłki; utrzymanie należytej masy ciała; spożycie ciemnego pieczywa, chudego mięsa, mleka, ryb, warzyw i owoców; ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu, unikanie słodyczy, mniej soli kuchennej. Nikotynizm - nałóg palenia tytoniu albo zażywania tabaki - Nikotyna - toksyczny alkaloid - powinowactwo do OUN: Małe dawki - pobudzają komórki zwojów OUN; Duże dawki - zablokowanie ww. mechanizmów; Działania nikotyny na OUN: zmniejszenie zdenerwowania i napięcia, poprawa koncentracji, skrócenie czasu reakcji, polepszenie pamięci świeżej, usunięcie poczucia zmęczenia, senności i głodu; Część nikotyny się rozkłada a ok. 30% wchłania, zwiększenie wchłaniania podczas pracy fizycznej, picia dużej ilości płynów, zaciągania się dymem; Po upływie dwóch godz. Od wypalenia papierosa ok. 90% nikotyny rozkłada się lub wydala. Konsekwencje zdrowotne nikotynizmu - tlenek węgla ma 200-krtnie większe powinowactwo do hemoglobiny od tlenu (karboksyhemoglobina) utrudnia transport tlenu; Norma karboksyhemoglobina 0,4-0,7% u palaczy4-6% powyżej normy; Działanie tlenku węgla - wzrost agresji krwinek, uszkodzenie śródbłonka naczyń. Substancje kancerogenne - zapoczątkowują proces nowotworowy bądź go potęgują (ok. 40 substancji). Substancje drażniące - tlenek azotu, amoniak, cyjanowodór i aldehydy; drażnią one błonę śluzową oskrzeli, powodują kaszel, pobudzają gruczoły oskrzelowe do produkcji zwiększonej ilości śluzu. Nikotynizm został uznany przez WHO za uzależnienie chemiczne. Skutki zdrowotne nikotynizmu: nowotwory złośliwe płuc, przełyku, krtani, gardła, jamy ustnej; nowotwory w organach odległych: pęcherz moczowy, nerki, trzustka. Nowotworowe choroby układu oddechowego, przewlekły nieżyt. Epidemiologia palenia tytoniu - polska 39% mężczyzn i 19% kobiet pali regularnie; najczęściej palą osoby w wieku 29-49 lat; ok. 30% kobiet ciężarnych pali papierosy. Ustawa antynikotynowa - od 01.05.1996r. „Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych”; palenie tytoniu w wyznaczonych miejscach, zakaz sprzedaży.
1