System pieniężny i teoria pieniądza

Definicja pieniądza

• Pieniądz to ogólnie przyjęty środek wymiany - wszystko, co będzie akceptowane przez każdego człowieka w wymianie dóbr i usług (Lipsey, 1979)

• Pieniądz to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań. Inaczej mówiąc jest to środek wymiany (Begg, Fischer, Dornbusch, 1996)

Funkcje pieniądza

• Pieniądz jako środek wymiany

• Pieniądz jako miernik wartości

• Pieniądz jako środek przechowywania wartości (tezauryzacji) -

• Pieniądz jako standard odroczonej płatności

• Pieniądz światowy

Pieniądz jako środek wymiany

• Istnienie pieniądza pomaga uniknąć kłopotów związanych z koniecznością znalezienia dwóch podmiotów z odpowiednimi potrzebami za każdym razem, kiedy miałoby dość do wymiany określonych dóbr

• Pieniądz będący środkiem wymiany znacznie obniża koszty prowadzenia transakcji, gdyż eliminuje problem „obustronnego zbiegu żądań”

• Ponieważ pieniądz można wymienić na dowolny towar, możliwości jego użycia są nieograniczone

Pieniądz jako miernik wartości

• Pieniądz pomaga na uproszczenie wyrażania wartości wymienianych dóbr, pozwala na porównywanie tych wartości między sobą

• Gdyby nie było pieniądza, trzeba by zdefiniować ceny wszystkich dostępnych towarów w innych towarach, a przeprowadzenie transakcji byłoby nie tylko bardzo kosztowne, ale i bardzo czasochłonne

Pieniądz jako środek przechowywania wartości

• Środkiem przechowywania wartości może być nie tylko gotówka, ale także np. papiery wartościowe, metale szlachetne, dzieła sztuki, nieruchomości itp.

• Wysoka inflacja a przechowywanie wartości

Pieniądz jako standard odroczonej płatności

• Funkcja ta ma sens podobny do funkcji przechowywania wartości

• Pieniądz pozwala na rozdzielenie w czasie wykonania usługi lub wręczenia produktu od płatności za tę usługę lub produkt

• Pieniądz pozwala na otrzymanie zapłaty (np. za pracę) w jednym momencie, i odroczenia ich wydania (np. na konsumpcję) na termin późniejszy

Pieniądz światowy

• stosowany w rozliczeniach międzynarodowych. Rolę tą odgrywają waluty tych państw, które bez przeszkód i ograniczeń są wymieniane na waluty innych krajów.

Rodzaje pieniądza

• 1) narodowy - obowiązuje na terenie jednego kraju

a) wymienialny - swobodnie używany poza krajem w którym funkcjonuje:- 5 walut posiadało i posiada status wymienialności: dolar amerykański, była to marka niemiecka, był frank francuski, jest jen japoński, jest funt brytyjski

b) niewymienialny - używany wewnętrznie na terytorium danego kraju oraz waluty wymienialne plus 120 innych walut funkcjonujących na świecie

• 2) międzynarodowy

a) regionalny np.: EURO - używany na terytorium państw członkowskich UE, zastąpiła waluty narodowe tych państw poza walutą: funt brytyjski, korona szwedzka i duńska

b) międzynarodowy (SDR) -używany przez państwa należące do międzynarodowego funduszu walutowego IMF; powstał na konferencji w USA - Bretton Woods

Rodzaje pieniądza

• Pieniądz towarowy

• Pieniądz symboliczny (fikcyjny)

• Pieniądz bezgotówkowy

• Pieniądz elektroniczny

Pieniądz towarowy

• Np. metale szlachetne, papierosy, zboże itp.

• Aby towar mógł być wykorzystywany jako pieniądz, musi spełniać m.in. następujące warunki:

• Akceptacja przez wszystkich uczestników rynku

• Ograniczona dostępność

• Używanie pieniądza towarowego związane jest z wieloma niedogodnościami (np. koszty transportu, przechowywania, ryzyko zniszczenia)

Pieniądz symboliczny (fikcyjny)

• Banknoty i monety

• Pieniądz symboliczny nie przedstawia sam w sobie dużej wartości, a koszt jego wytworzenia jest znacznie mniejszy od reprezentowanej siły nabywczej

• Jest bardzo wygodny z praktycznego punktu widzenia

• Aby pieniądz symboliczny mógł funkcjonować, muszą być spełnione m.in. następujące warunki:

• Akceptacja przez wszystkich uczestników rynku

• Status prawnego środka płatniczego

Pieniądz bezgotówkowy

• Podstawą pieniądza bezgotówkowego jest wierzytelność przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej

• Np. wkłady bankowe, oznaczające zobowiązanie banku wobec klienta, z których można korzystać poprzez czeki; weksle wystawiane przez podmioty

• Warunkiem koniecznym istnienia pieniądza bezgotówkowego jest zaufanie ludzi np. do banku, w którym lokują oni swoje oszczędności

• Pieniądz bezgotówkowy szybko traci swoja jakość w przypadku krachu gospodarczego

Pieniądz elektroniczny

• Związany z rozwojem bankowości elektronicznej

• Np. karty płatnicze, debetowe, kredytowe, transfery elektroniczne

• Warunkiem jego funkcjonowania jest m.in.:

• Odpowiedni rozwój infrastruktury informatycznej

• zaufanie klientów do bezpieczeństwa transakcji elektronicznej

Równoważność rodzajów pieniądza

• Z ekonomicznego punktu widzenia wszystkie rodzaje pieniądza są sobie równoważne

• Ludzie w rzeczywistości nie postrzegają i nie traktują wszystkich form pieniądza w ten sam sposób (Łukasiak-Goszczyńska, Gucwa-Leśny, 1999)

• Oceny typowości różnych form pieniądza na siedmiostopniowej skali

• Najbardziej typowym rodzajem pieniądza jest gotówka, banknoty sa bardziej reprezentatywne niż monety

• Najmniej typowym rodzajem pieniądza są papiery wartościowe

• Uzasadnienie - potrzeba posiadania pieniądza w jego najbardziej płynnej formie

Rodzaje pieniądza (przeznaczenie)

• Pieniądz aktywny - trzymany z powodów transakcyjnych lub ze względu na przezorność (przeznaczony do wydania)

• Pieniądz pasywny - trzymany z powodów spekulacyjnych (przeznaczony do zamrożenia)

Przyczyny zapotrzebowania na pieniądz

• Transakcje - możliwość dokonywania zaplanowanych transakcji

• Zapobieganie - zdolność radzenia sobie z niezaplanowanymi wydatkami lub okolicznościami

• Spekulacje - wykorzystanie posiadanych pieniędzy do zarobienia nowych pieniędzy

Cechy „dobrego” pieniądza

• Łatwość przenoszenia z miejsca na miejsce

• Trwałość (odporność na zniszczenie)

• Rozpoznawalność przez uczestników rynku

• Jednorodność

• Stałość wartości pieniądza w czasie

• Ograniczony dostęp do pieniądza

PRAWO KOPERNIKA

„JEŻELI W OBIEGU SĄ DWA METALE - SŁABSZY I MOCNIEJSZY, TO GORSZY METAL WYPIERA METAL LEPSZY”.

Monety złote - gromadzono „skarby”, monety przetrzymywane - wycofywane z obiegu.

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza to wartość występujących w obiegu rodzajów pieniądza, będąca w dyspozycji przedsiębiorstw i ludności.

Podaż pieniądza tworzą:

• pieniądz gotówkowy

• pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym

Podaż pieniądza

• Wielkość pieniądza jest mierzona agregatami pieniężnymi. Na podaż pieniądza składają się agregaty pieniężne od M1 do M3.

• Agregat M1 obejmuje gotówkę w obiegu oraz depozyty płatne na żądanie.

• Agregat M2 to agregat M1 powiększony o wkłady oszczędnościowe.

• Na agregat M3 składają się agregat M2 oraz depozyty terminowe.

• Podaż pieniądza kształtuje obecnie bank centralny i powinna mieć ona takie rozmiary, aby w gospodarce nie było nadmiaru ani niedoboru pieniądza.

ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA

Ramy ilościowej teorii pieniądza nadał amerykański ekonomista IRVING FISHER

( 1867-1947).

Model IRVINGA

MV = TP

M- ilość pieniądza w obiegu

V-szybkość krążenia pieniądza ( średnia liczba transakcji obsługiwaną przez jednostkę pieniężną w danym czasie)

P -średni poziom cen

T - ilość dóbr i usług

Istota teorii ilościowej pieniądza

• Istnieje zależność przyczynowo-skutkowa pomiędzy ilością pieniądza a poziomem cen (Fisher)

P=MV / T

Wnioski Fishera

• W długim okresie gospodarka dąży do równowagi przy pełnym zatrudnieniu.

• Szybkość obiegu pieniądza w długim okresie jest stała.

• Jeżeli podaż pieniądza rośnie szybciej aniżeli gospodarka, ceny będą rosły proporcjonalnie do przyrostu masy pieniądza w obiegu.

Szkoła Cambridge

• A.Marshall.

• A.Pigou.

Przedstawiciele Szkoły z Cambridge rozwinęli tezy ilościowej teorii pieniądza Fishera.

Równanie wymiany w ujęciu A.Marshalla

M / P = k*Y

M- ilość pieniądza

P - poziom cen

Y- dochód ( PNB w ujęciu pieniężnym)

k - współczynnik ukazujący szybkość dochodową krążenia pieniądza

Klasycystyczne twierdzenie nt.roli pieniądza

Pieniądz odpowiada za wyznaczanie ogólnego poziomu cen.

Keynesowska teoria pieniądza

• Klasyczna i neoklasyczna teoria ekonomii koncentruje się na analizie procesów w sferze realnej gospodarowania. Nie są poddawane analizie zjawiska stricte pieniężne.

• Keynes poddaje krytyce teorię tradycyjną za oderwanie sfery pieniężnej od ogólnej teorii popytu i podaży.

KLASYCZNA TEORIA PIENIĄDZA

Fundamentalne prawo klasyków - PRAWO SAYA „ każda podaż tworzy sobie popyt”.

Co wynika z tego prawa?

• Występuje równowaga rynkowa przy pełnym zatrudnieniu.

• Zakłócenia w gospodarce są rzadkie i nie mają charakteru cyklicznego.

Keynes

• Keynes poddaje krytyce „Prawo Say`a” = uważa je za błędne!

• Według Keynesa to NIE PODAŻ kreuje POPYT , lecz odwrotnie (! sic.)to popyt kreuje podaż!

KSO a KSK

• KSK = krańcowa skłonność do konsumpcji - współczynnik określający ile w gospodarce wydaje się na konsumpcję.

• KSO = krańcowa skłonność do oszczędności - ile się oszczędza.

• Im wyższy dochód , tym niższy współczynnik KSK!

Twierdzenie Keynesa

• Według Keynesa regułą jest , że w gospodarce nie w pełni wykorzystywane są środki produkcji.

• Stąd nie oparte na prawdzie jest twierdzenie , że gospodarka jest stabilna

( tu: Keynes odrzuca prawo SAY`A).

Globalna podaż i popyt w ujęciu Keynesa

Wnioski: Każde obniżenie popytu prowadzi do spadku poziomu produkcji.

Spada produkcja , maleją dochody , bo zmalał popyt.

Co zrobić aby poprawić poziom popytu - recepta Keynesa

• Sterować wielkością pieniądza.

• Wysokość stóp procentowych zależy od popytu i podaży na nie.

• Podażą pieniądza nie ma sensu się zajmować - jest to czynnik dany , o którym decyduje Bank Centralny.

Teoria popytu na pieniądz - czyli od czego zależy popyt na pieniądz

• Keynes dzieli popyt na pieniądz na trzy grupy:

• Transakcyjny popyt na pieniądz

• Popyt na pieniądz wynikający z motywu ostrożności

• Popyt na pieniądz wynikający z motywu spekulacyjnego.

Popyt na pieniądz na cele spekulacyjne

• Keynes określa związek pomiędzy ceną papierów wartościowych a stopą procentową .

• Keynes analizuje jedynie OBLIGACJE - papiery wartościowe najbardziej bezpieczne na rynku.

Wnioski Keynesa - analiza obligacji

• Obligacje kupowane / sprzedawane są poniżej wartości nominalnych.

• Ceny rynkowe zależą od dochodu jaki przynoszą oraz od bieżącej stopy procentowej na rynku pieniężnym.

• Odchylenia kursów obligacji od ich wartości nominalnej wywołane zmianą stopy procentowej są główną przyczyną gromadzenia pieniądza w celach spekulacyjnych.

Preferencja płynności w teorii popytu na pieniądz Keynesa

Preferencja płynności - zależność funkcyjna , która wyznacza ilość pieniędzy jaką jednostka gospodarcza pragnie mieć do dyspozycji , przy danej stopie procentowej.

Keynsowska funkcja popytu

• M = M1 + M2

M-globalny popyt na pieniądz

M1-popyt na pieniądz wynikający z motywów transakcji i ostrożności

M2 - popyt na pieniądz wynikający z motywu spekulacyjnego

---