1. Podstawowe pojęcia w doświadczalnictwie
Materiał doświadczalny - substancja lub jakikolwiek materiał, organiczny czy nieorganiczny, w którym zachodzi proces lub zjawisko będące przedmiotem badań.
Np. część pola uprawnego, sadu, określona populacja mikroorganizmów, roślin lub zwierząt itp.
Jednostka doświadczalna - wyróżniona część materiału doświadczalnego, względem której prowadzone są indywidualne obserwacje w czasie eksperymentu.
Np. poletko, pojedyncze drzewa sadu, poszczególne organy roślinne, wazony doświadczalne.
Czynnik doświadczalny - celowo wprowadzony do doświadczenia zabieg, którego działaniu poddany jest materiał doświadczalny w celu obserwowania wpływu tego zabiegu na proces będący przedmiotem badania. Np. odmiany, zabiegi agrotechniczne, nawożenie, temperatura.
Obiekt doświadczalny - poziom lub wariant czynnika doświadczalnego.
Np. poziomy to: różne dawki nawożenia, różne wielkości temperatury (zmiany ilościowe czynnika). Warianty to: różne odmiany, różne sposoby uprawy roli, różne techniki pomiarowe (zmiany jakościowe czynnika).
Cecha badana (obserwowana) - zmienna losowa, wartości której obserwuje się na jednostkach
doświadczalnych po przeprowadzeniu doświadczenia, tj. po zastosowaniu obiektów.
Np. plon, wielkość kłosa, długość blaszki liściowej, wysokość pędu, liczba ziaren w kłosie.
Model doświadczenia - matematyczny opis cechy badanej, przedstawiający liniową zależność tej cechy od przewidywanych składników, mogących wywierać na nią wpływ. Składniki te związane są z rodzajem materiału doświadczalnego, zastosowanymi obiektami oraz technicznym błędem eksperymentu.
Układ doświadczalny - schemat wskazujący w jaki sposób jednostkom doświadczalnym przypisywane są obiekty. Układ doświadczalny musi uwzględniać replikacje (powtórzenia) obiektów, liczbę bloków, pojemność bloków.
Wybór odpowiedniego dla danego doświadczenia układu zależy od: a) celu doświadczenia, b) od dostępnego materiału doświadczalnego. Rozróżniamy:
układy niezależne, np. układ całkowicie losowy, układ bloków losowanych kompletnych i inne,
układy zależne, np. układ o jednostkach pojedynczo rozszczepionych (ang. split-plot), układ pasów prostopadłych (ang. split-block) i inne.
2. Podstawowe pojęcia statystyczne
Populacja (generalna) - zbiorowość będąca przedmiotem badania, co do której chcemy formułować wnioski ogólne. Jest to najczęściej zbiór jednostek jednego rodzaju, np. roślin, zwierząt, ludzi, przedmiotów, posiadających przynajmniej jedną cechę wspólną. Badanie całej populacji jest najczęściej niemożliwe do wykonania, gdyż albo jest nieskończona, albo skończona, ale zbyt liczna lub też metoda badawcza ma charakter niszczący.
Próba - część populacji, na podstawie której wnioskujemy o całej populacji.
Próba musi być reprezentatywna. Zatem, wymaga się, by próba była pobrana w sposób losowy i niezależny, tak by zapewnić każdej jednostce jednakową szansę dostania się do niej. Musi też być dostatecznie liczna. .