Konstrukcja znacznej osobności Królestwa, a nawet wyraźnej podmioto­wości jego obywateli łamie się po powstaniu listopadowym. Wydany przez cara Mikołaja I bez należytych podstaw konstytucyjnych Statut organiczny dla Królestwa Polskiego z 14/26 lutego 1832 roku na nowo organizuje Królestwo Polskie, ogałacając go z pierwiastków suwerenności i elementów polskości, a dotychczasowe organy z atrybutów samodzielności. „Królestwo Polskie przyłączone na zawsze do państwa rosyjskiego stanowi nierozerwalną część państwa", a rząd będzie miało „osobny dla potrzeb miejscowych" (art. l). Z biegiem czasu skasowano zresztą wszystkie komisje ministerialne. Sytuację pogłębiło niekorzystnie powstanie styczniowe, w kilka lat po którym zaprze­stano nawet wydawania Dziennika Praw Królestwa Polskiego.

Tak więc do polskiej syntezy dziejów kategoryczne skutki w organizacji i funkcjonowaniu administracji wnosiły nadto przegrane powstania.

c) Przykład rozwoju administracji we Francji

Rozwój ingerencji ma we Francji przebieg historycznie złożony. Prawie do końca XVIII w. obywatele, nie dysponując skutecznymi środkami ochrony, są zdani na władzę. Dopiero w czasach napoleońskich uruchamiane są instytu­cje, które zapewniają z biegiem czasu rzeczywistą kontrolę nad aktami admi­nistracji. Należy tu przede wszystkim Rada Stanu, z której wyodrębniona w 1806 r. sekcja orzeka w sprawach spornych w sposób znajdujący posłuch w praktyce. Zaczyna formować się system poddający administrację reżimowi prawnemu. Około 1830 r. rozpoczyna się złoty wiek francuskiego prawa administracyjnego, w którego budowie dominującą rolę odegrała Rada Stanu przez swoje kontrolne orzecznictwo. Gruntujące się i poszerzające prawo administracyjne wyraża podstawowy sens administracji klasycznej, jest na­rzędziem stabilizacji stosunków społecznych państwa liberalnego. Z możli­wych do wyrażenia dwóch sprzecznych w zasadzie celów: skutecznej ochrony interesu ogólnego i zapewnienia najszerszej ochrony administrowanych od działań administracji nadaje priorytet celowi drugiemu, głównie przez zapew­nienie efektywnej kontroli sądowej. Ingerencja administracji jest więc już w założeniu ograniczona do spraw suwerenności, uprawnień władzy publicznej, wkraczania w sfery określonych dóbr.

Bo też prawo publiczne wywodzące się z zasad rewolucyjnych było zbudowane w płaszczyźnie politycznej na uświęceniu wolności indywidual­nych. Lecz od połowy XIX w. zaczęło okazywać się coraz bardziej wyraźnie, iż wolności te są niczym, jeśli nie towarzyszy im pewna równość ekonomiczna i społeczna między obywatelami. Mimo zachowania przeświadczenia, iż naj­lepsza jest ta administracja, która działa jak najrzadziej i jak najmniej, i mimo,

24

yyiSii^^

isw^wis^^si";^-:.^::^?;;': s m;*! :;?::^:: "ł":;'"::: ^'-^;; ^yy^y^' fsy^::'^; '•^:;•^: ':?;^:'^;:^:;;^:;^f:'•:;i:¥:'^:;..;;^:::^;i'ii;: :a;'.:;?;?..:; ;:i. ^i'::''-:. :;•;.<•':. w • •:'': ^ ••'. •:.^: :'y ^- ••::' ;•:?::'::: ^'•i.-'^;^:; • :•:.' ;:"::• '••:;::"' ''•:'.'' f •'. ™^/-:.;:'-;:-.-;:'^:;-. ::fS.^::; '•••:;•;:::•..:: i:^:;; y. :'•:•':':;; y y i",./: •^;;i.': ::.:•;;:^: a::;' '^^:

1'll^lll^i^?:!^^

iż państwo koncentruje się na zadaniach podstawowych (armii, wyznaniach, sprawiedliwości, policji i sprawach zagranicznych), następuje pewien rozrost ingerencji, motywowany potrzebami okazjonalnymi, a nie spetryfikowanym zamysłem koncepcyjnym. Wywołują go potrzeby wojny, porewolucyjny okres ograniczania woluntaryzmu administracji bez jakichkolwiek kontroli i celowe­go poszerzenia zakresu skargi sądowej, potrzeba skierowania kapitałów pry­watnych do wykonania wielkich zadań publicznych. W konsekwencji rozsze­rza się koncesyjny sposób oddziaływania (dziś będący u schyłku), rozwój industrializacji, proletariatu miejskiego i częściowo związany z tym nowy zakres swobód obywatelskich prawodawstwa dotyczącego wolności prasy, strajków, zgromadzeń. Zorientowanie prawodawstwa III Republiki na wzmo­żenie praw gospodarczych i społecznych obywateli odbyło się w okolicz­nościach wzrostu nacisku związków zawodowych i wysiłków orzecznictwa sądowego zmierzającego do porządkowania tych praw nawet w dziedzinach nie regulowanych ustawami. Jednakowoż znaczenie interwencji sądu mogło tu być tylko częściowe. Wszystkie te objawy nie powodują bowiem zaniedbania głównej formy oddziaływania administracji, jakąjest reglamentacja. Organiza­cyjny rozwój służb publicznych nie doczekał się jeszcze swojej chwili naj­korzystniejszej. W efekcie aż do pierwszej wojny światowej konsekwencja idei państwa liberalnego wydaje się być zachowana, a poszerzanie ingerencji wciąż oparte jest na modelu działania ad hoc i mieści się w granicach konserwatyw­nych założeń zachowania stanu dotychczasowego i wyraźnej niechęci do wszelkich zmian, zwłaszcza w obszarze życia gospodarczego.

Po 1914 r. państwo francuskie wchodzi koncepcyjnie i organizacyjnie w pogłębiony interwencjonizm państwowy, obciąża się działalnością opuszczoną przez inicjatywę prywatną, zmierza do intensywnego zaspokojenia społecz­nych potrzeb obywateli. Wywołuje to wyraźny, zapewniony przez państwo rozwój służb publicznych. Ale wiele nowych kategorii tych służb zostaje poddanych prawu cywilnemu i zleconych organizmom mieszanym czy nawet prywatnym, choć z określoną kontrolą ze strony administracji publicznej. W efekcie zacierają się miejscami granice między działalnością publiczną i działalnością prywatną, a administracja traci monopol ochrony interesu pub­licznego.

Dodatkowe pogłębienie ingerencji w życie gospodarcze następuje po drugiej wojnie światowej i odpowiada preambule konstytucji z 1946 r. formu­łującej regułę, iż każde dobro, które odpowiada cechom służby publicznej

25

---