Charakterystyka, zakres działalności i kompetencje gminy
Gmina jest podmiotem prawa własności wobec odrębnych kategorii składników majątkowych, które tworzą minie komunalne. Gmina jest właścicielem mienia komunalnego, a jej samodzielność w zakresie określonym podmiotowym prawem podlega ochronie. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa Wspólnotę Samorządową. Gmina jest jednostką podstawową samorządności kraju i najbliżej każdego obywatela.
Gmina wykonuje zadania we własnym imieniu i na własna odpowiedzialność. Posiada osobowość prawną, a samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze np. sołectwa, dzielnice, osiedla. Jednostki te powoływane przez radę gminy w drodze uchwały po przeprowadzeniu konsultacji
z mieszkańcami.
Gminy dzielą się na gminy wiejskie, miejskie i miasta z wydzielonym powiatem. Ustawa o samorządzie terytorialnym za zasadnicze powszechnie realizowane uprawnienie władcze mieszkańców uznaje wybory, które wyłaniają organy gminy.
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym. Zadania lokalne (miejscowe) to zadania związane z terenem i mieszkańcami jednej korporacji terenowej, który to teren nie jest dzielony pomiędzy dalsze
(niższych szczebli) korporacje terenowe.
Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty lokalnej należy do zadań własnych gmin.
W szczególności zadania własne gminy obejmują sprawy:
ładu przestrzennego, ochrony środowiska,
utrzymanie dróg gminnych, ulic, mostów, organizacji ruchu drogowego,
zaopatrzenia w wodę, kanalizację,
ochrona zdrowia,
pomocy społecznej,
kultury i sztuki,
kultury fizycznej,
oświaty w tym szkół podstawowych, gimnazji, przedszkoli, świetlic i innych placówek wychowawczo - oświatowych,
ochrony p. - poż,
targowisk i hal targowych,
zieleni komunalnej,
zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
zwalczania bezrobocia.
Ustawy szczególne określają, które zadania własne mają charakter obowiązkowy. Mogą także nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych i referendów.
Gmina może wykonywać zadania także z zakresu administracji rządowej na podstawie odpowiedniego porozumienia z jej organami, co oznacza, że również w tym przypadku może dojść do zawarcia stosownych umów cywilnoprawnych.
Jednak warunkiem przesądzającym o realności tych zamierzeń jest wyposażenie gmin
w czytelny, stabilny, a zarazem wydajny system zasilania finansowego. Podstawy tego systemu tworzą obecnie:
podatki i opłaty lokalne(podatek rolny, leśny, podatek od nieruchomości, podatek
od spadków i darowizn, podatki opłacane w formie karty podatkowej, podatek od środków transportowych, podatek od posiadania psów, opłata skarbowa i inne, pobierane przez urzędy gmin);
dochody z majątku gminy oraz dochody komunalnych jednostek gospodarczych;
udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa ( w podatku dochodowym
od osób prawnych oraz podatku dochodowym od osób fizycznych);
opłaty koncesyjne i eksploatacyjne z tytułu wydobywania kopalin;
system subwencji ogólnych.
Gmina gospodaruje majątkiem zwanym mieniem komunalnym. Mienie komunalne jest
to własność i inne prawa majątkowe należące go gmin. W skład mienia komunalnego
w gminie wchodzą: grunty, budynki, prawa rzeczowe, wierzytelności, udziały w spółkach, akcje itp.
Nabywanie i zbywanie oraz gospodarowanie mieniem komunalnym w gminach z mocy ustawy powierzono zarządowi gminy.
Nabycie mienia komunalnego następuje:
z mocy prawa lub w drodze przekazania gminę, na podstawie przepisów przejściowych
i wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym,
w drodze przekazania gminie, w związku z jej utworzeniem lub zmianą granic,
w wyniku własnej działalności gospodarczej,
w drodze czynności prawnych,
w innych przypadkach, określonych odrębnymi przepisami.
Podmioty gminne decydują same o przeznaczeniu i sposobie wykorzystania składników majątkowych (mienia komunalnego).
Gospodarka finansowa gmin prowadzona jest samodzielnie i w sposób jawny na podstawie budżetu.
Zaspokajanie potrzeb wspólnoty lokalnej należy do głównych zadań własnych gminy. Ponadto gmina może wykonywać zadania zlecone, przekazane odrębną umową lub porozumieniem wraz ze środkami finansowymi na ich realizacje.
Ustawa przewiduje dwa sposoby przejmowania przez gminę zadań zleconych:
obowiązkowy - wynikający z ustaw szczególnych,
dobrowolny - na podstawie porozumienia organów gminy z organami administracji rządowej.
Gminy dla zapewnienia wykonywania zadań publicznych, wykraczających poza ich możliwości mogą zawierać związki międzygminne (budowa oczyszczalni ścieków, kanalizację ujęć wodnych i innej infrastruktury o szczególnie dużych nakładach finansowych), a dla ochrony własnych interesów i wspierania idei samorządowych mogą tworzyć stowarzyszenia.
Wspólnota samorządowa realizuje swoje zadania poprzez kolegialne organy. Może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Jeżeli wykonywanie zadań publicznych przekracza możliwości danej gminy, mogą być one realizowane w drodze współdziałania międzykomunalnego.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 2, art. 6
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 5, art. 43
Ustawa z dnia 10 maja 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. z 1990 r. nr 32, poz. 191 z póżn. zm.art.45
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 6, art. 61
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 2, art. 6,7
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 2, art. 10