Michalina Matuszek

Anna Kieś

Szkoła Podstawowa nr 1

Rydułtowy

Rola zajęć w terenie w nauczaniu przyrody

Współcześnie, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich, codzienny kontakt z przyrodą bywa bardzo ograniczony, obserwujemy bowiem poważne zubożenie miast w „zieleń”. Towarzyszy temu, powszechny w społeczeństwie brak znajomości nawet najcenniejszych wartości przyrody naszego regionu.

Dlatego każda okazja do wyjścia w teren, poznania najbliższej okolicy, spędzenia czasu pośród zieleni powinna być wykorzystana. Zajęcia w terenie posiadają zalety nie tylko zdrowotne, ale i poznawcze.

Profesor G. Wuttke stwierdza, że „ żadne opisy słowne i rysunki nie zastąpią bezpośredniej obserwacji na miejscu czynionej przez zaciekawione oczy, uczulone uszy”. Chodzi o wzbogacanie wiedzy rzeczowej przez obserwację, doświadczenia. Uczniowie gromadzą w ten sposób materiał do kształtowania swego emocjonalnego stosunku do poznawanej rzeczywistości oraz zbierają wiadomości o otaczającym ich świecie, co wykorzystuje się na innych lekcjach np.: języku polskim, historii.

Najbardziej efektywnymi formami pracy stosowanymi w nauczaniu przyrody są wycieczki, lekcje w terenie, obserwacje i doświadczenia. Wszystkie one sprzyjają rozwiązywaniu problemów w sposób twórczy, stwarzają dogodne warunki do przechodzenia od myślenia konkretnego do abstrakcyjnego oraz do stosowania teoretycznych wiadomości w praktyce. Ponadto pozwalają lepiej poznać uczniów, a w konsekwencji zmodyfikować i wzbogacić ich obraz, ukształtowany podczas obserwacji w klasie.

Przedstawione założenia są podporządkowane wielostronnemu kształceniu, w którym występuje: odkrywanie, działanie i przyswajanie wiedzy.

Jednym z wielu miejsc, w którym można zorganizować zajęcia w terenowe jest las.

Las to nie tylko drzewa. To również krzewy, trawy, grzyby, mchy, paprocie w takiej ilości gatunków, że trudno je policzyć. Las to także schronienie dla wielu gatunków zwierząt. Obumarłe liście i drzewa są przerabiane na urodzajny humus przez maleńkie organizmy i grzyby. Humus stanowi pożywienie dla drzew. Las jest, więc wspólnotą życia, w której wszystkie rośliny i zwierzęta są od siebie uzależnione.

Las jako ekosystem stwarza różnorodne możliwości poznawcze i dostarcza bogatego materiału badawczego.

Lekcje w lesie można przeznaczyć na utrwalenie i pogłębienie już znanego materiału, sprawdzenie umiejętności i wiadomości lub zapoznanie ze zjawiskami, z którymi uczeń jeszcze się nie zetknął, względnie na wprowadzenie nowych pojęć.

Wycieczki do lasu mogą spełniać wiele celów. Oto niektóre z nich:

• Bezpośrednia obserwacja elementów lasu,

• Rozpoznawanie gatunków roślin i zwierząt występujących w lesie,

• Dokonywania różnych pomiarów,

• Wyrabianie orientacji w terenie,

• Rozróżnianie warstw lasu,

• Zapoznanie z rolą poszczególnych warstw lasu,

• Znaczenie lasu w życiu i gospodarce człowieka,

• Rozwijanie umiejętności korzystania z klucza do oznaczania roślin oraz różnych przyrządów,

• Poznanie zależności występujących w lesie,

• Rozumienie potrzeby ochrony lasów oraz zakładania szkółek leśnych,

• Rozwijanie pozytywnych postaw związanych z poszanowaniem fauny i flory lasu.

Przedstawiamy propozycję dwóch lekcji w lesie. Jedna pt,, Poznajemy las i organizmy w nim żyjące”przeprowadzona była wiosną, kiedy w lesie spotykamy ogromne bogactwo kwitnących gatunków krzewów i roślin zielnych. Druga, pt,, Dlaczego jesień jest złota” przedstawia las jesienny, pełen owoców, nasion i kolorowych liści.

Formy pracy zależą od nauczyciela, jednakże wskazane jest, aby uczniowie pracowali samodzielnie lub w małych grupach. Sprzyja to ich aktywnemu udziałowi w zajęciach. Rola prowadzącego polega na podaniu instrukcji przed rozpoczęciem zajęć. W trakcie realizacji, w miarę potrzeb nauczyciel udziela uczniom pomocy. Uczestniczy on w wymianie uwag, spostrzeżeń oraz każdorazowym podsumowaniu zdobytej wiedzy i doświadczenia podczas kolejnych ćwiczeń. W naszych zajęciach uczestniczył leśniczy, który swoimi opowieściami o życiu leśnych zwierząt wzmógł zainteresowanie i pasję poznawczą dzieci.

Tworząc scenariusz zajęć w terenie nauczyciel powinien znać praktyczne możliwości realizacji wybranych zadań.

LITERATURA:

Irena Berne „Zajęcia w terenie”, WSiP, Warszawa 1984

Jadwiga , Tadeusz Gorczyńscy „Wycieczki botaniczne”, WSiP, Warszawa 1981

Anna Maria Wójcie „Drzewa wokół nas”, Lublin 1998

Barbara Czogalik „Lekcje w lesie czyli praktyczne formy edukacji leśnej”, Kalisz 1999

Dlaczego jesień jest złota?

1.Kiedy rozpoczyna się jesień?...................................

2.Narysuj położenie słońca na niebie, miejsce wschodu i zachodu słońca na niebie oraz długość cienia narysowanego drzewa w pierwszy dzień jesieni.

3.Zaobserwuj,jakiezmiany w przyrodzie zachodzą jesienią?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. Napisz, w jaki sposób zwierzęta przygotowują się do zimy?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5.Skąd biorą się barwy liści?

Zmiana barwników w liściu:

6.Co się dzieje z opadłymi liśćmi, czyli o obiegu materii w przyrodzie…

7.Cechy różniące i wspólne owoców i nasion:

-różniące -wspólne

………………………….. ……………………………….

………………………….. …………………………………

………………………….. ………………………………..

…………………………. …………………………………

…………………………. ………………………………..

8. Znajdź inne leśne dowody przemijania i trwania życia

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

9.Ocena wieku drzew:

orientacyjny wiek drzew = obwód[cm] : 4 =……………. : 4 =………..cm

10. Jakie cechy drzew pozwalają im na przeżycie tyle lat?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

11. Zabawa w wielkie poszukiwanie: znajdź

• Piórko

• Coś ważnego dla przyrody

• Coś pięknego

• Nasiono przenoszone przez wiatr

• Coś naturalnego, zupełnie bezużytecznego

• Nadgryziony przez zwierzęta liść

• Coś, co przypomina ci samego siebie

12.Czy w przyrodzie jest coś bezużytecznego? Odpowiedź uzasadnij.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Poznajemy las i organizmy w nim żyjące

1.Scharakteryzuj warunki klimatyczne(temperaturę, wilgotność, nasłonecznienie, siłę wiatru) występujące w lesie i porównaj je z warunkami występującymi na boisku szkolnym.

…………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………..

2.Rozpoznaj po 3 gatunki roślin występujące w warstwach lasu:

runie leśnym……………………………………………………………………………..

podszycie…………………………………………………………………………………

koronach drzew………………………………………………………………………….

3.Napisz 3 sposoby, za pomocą których rozpoznasz w lesie kierunki geograficzne……………

…………………………………………………………………………………………………..

4.Popatrz dookoła i znajdź zwierzę żyjące w lesie. Opisz, gdzie mieszka, czym się żywi, jak wygląda. Postaraj się je rozpoznać i nazwać…………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

5.Wybierz w lesie jedno drzewo, które uważasz za najciekawsze. Spróbuj go oznaczyć.

Stań w pewnej odległości, narysuj jego sylwetkę i podpisz go.

6.Zmierz wysokość swojego drzewa. W tym celu potrzebny ci będzie prosty patyk. Ustaw go prosto na ziemi. Następnie zmierz długość cienia rzucanego przez patyk i długość cienia rzucanego przez twoje drzewo. Oblicz wysokość wg wzoru. Wysokość drzewa oznaczamy znakiem x

X=wysokość patyka długość cienia

Długość cienia patyka

Wykonaj obliczenia i zapisz wynik………………………………………………………

O inne sposoby pomiaru wysokości drzew zapytaj leśniczego…………………………………

………………………………………………………………………………………………….

7. Określ wiek drzewa na podstawie pomiaru jego obwodu. Na wysokości 1,5m zmierz obwód drzewa. Oblicz przybliżony wiek na podstawie wzoru:

obwód drzewa + obwód drzewa

2 3

= średni wiek drzewa w latach

2

Zapisz wynik: Wiek drzewa wynosi………….lat

8.Znajdź na ziemi liść ze swojego drzewa i opisz go jak najdokładniej………………………...

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

9.Obrysuj jego kształt

10.Określ korę swojego drzewa korzystając z określeń:sucha, wilgotna, szara, śliska, gładka, matowa, błyszcząca, brązowa, biała, chropowata, popielatoszara, szarobrunatna, spękana.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

11.Poszukajcie pod wybranym drzewem różnych jego części np. liści, gałązek, nasion, szyszek, kory itp. Wszystkie te elementy ułóż tak, aby powstała ,,twarz” drzewa. Narysuj ją

poniżej

---