Europejski Trybunał Praw Człowieka

Europejska Konwencja Praw Człowieka

• Przyjęta w 1950 r. Przez 14 państw

• Zawiera katalog podstawowych chronionych praw człowieka w art. 2-14

• Europejski Trybunał Praw Człowieka

• Sześć protokołów dodatkowych

• Protokoły zmieniające

• Prawa chronione Konwencją:

• Art.2-prawo do życia

• Art. 3 - zakaz tortur

• Art.4 - zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej

• Art. 5 - prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

• Art.6 - prawo do rzetelnego procesu sądowego

• Art.7 - zakaz karania bez podstawy prawnej

• Art.8 - prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

• Art. 9 - wolność myśli sumienia i wyznania

• Art.10 - wolność wyrażania opinii

• Art.11 - wolność zgromadzeń i zrzeszania się

• Art.12 - prawo do zawarcia małżeństwa

• Art.13 - prawo do skutecznego srodka odwoławczego

• Art.14 - zakza dyskryminacji

Europejski Trybunał Praw Człowieka

• Trybunał nie jest kolejną instancją odwoławczą od orzeczeń sądów krajowych

• Poza jego kontrola, co do zasady, pozostają problemy błędnego zastosowania prawa krajowego, błędnej oceny stanu faktycznego lub dowodów

• Wyjątek: gdy prawo krajowe lub jego zastosowanie w konkretnej sprawie prowadzi do arbitralności lub jest „rażąco nieracjonalne”

Zasada subsydiarności

• Fundament strasburskiego systemu ochrony

• Państwo jest w pierwszym rzędzie zobowiązane do zagwarantowania praw i wolności konwencyjnych

Zasada skutecznej ochrony praw

• Wykładnia Konwencji jest nakierowana na zapewnienie rzeczywistej i skutecznej ochrony praw

• Znaczenie wykładni celowościowej

• Szczególna umowa międzynarodowa, która ma na celu zagwarantowanie praw jednostki

• Państwa - strony Konwencji mogą zapewnić dalej idącą ochronę praw

Konwencja jest „żywym instrumentem”

• Konieczność interpretacji Konwencji z uwzględnieniem zmieniających się uwarunkowań

• Trybunał reaguje na te zmiany dokonując reinterpretacji swojego orzecznictwa

• Wykładnia ewolucyjna

„Prawa dorozumiane”

• Prawo dostępu do sądu (wyrok Golder p-ko Wielkiej Brytanii, 1975)

Zasada proporcjonalności

• Konieczność znalezienia równowagi między interesem jednostki i interesem ogólnym

• W orzecznictwie przyjęto, ze zasada proporcjonalności ma zastosowanie do wszystkich materialnych postanowień Konwencji

Margines swobody państwa

• Związany z zasadą subsydiarności

• Państwo ma pewną sferę samodzielności w decydowaniu jak realizować wymagania Konwencji w sposób korespondujący ze specyfiką warunków lokalnych

• O rozmiarach marginesu decyduje Trybunał (sprawa Handyside p-ko Wlk. Brytanii)

Przykłady

• Ustalenie od kiedy zaczyna się życie (Vo p-kp Francji)

• Ustalenie warunków dopuszczalności aborcji (Tysiąc p-ko Polsce)

Autonomiczna wykładnia pojęć konwencyjnych

• Pojęcia konwencyjne są analizowane w oderwaniu od pojęć ustawodawstwa krajowego

• Mają własne autonomiczne założenia

• Przykład: Matyjek p-ko Polsce

Zobowiązania pozytywne

• Koncepcja wypracowana w orzecznictwie

• Sytuacje, w których dla rzeczywistego zagwarantowania praw konwencyjnych konieczne jest podjęcie przez państwo odpowiednich działań

Prawo do skargi indywidualnej

• Art.. 34 Konwencji - prawo do skargi indywidualnej ma charakter absolutny i nie doznaje żadnych ograniczeń

• Bezpośredni i odformalizowany dostęp jednostki do Trybunału

• Jednostka w sporze z państwem zajmuje równorzędną pozycję

• Władze muszą powstrzymać się od wszelkich działań, które miałyby na celu nakłonienie skarżącego do cofnięcia skargi lub zmiany roszczeń

Warunki wstępne

• Złożona skarga nie może być anonimowa

• Nie może być identyczna ze skargą złożona wcześniej

• Nie może być rozstrzygana w innej międzynarodowej procedurze

Właściwość temporalna (ratione temporis)

• Trybunał może badać skargi, które dotyczą faktów zaistniałych po ratyfikacji Konwencji

• Dla Polski datą graniczną jest 1.05.1993 r.

• Co do prawa własności 10.10.1994 r.

• Wyjątek: sytuacja ciągłego naruszania (Broniowski, Hutten - Czapska)

Właściwość materialna (rationae materiae)

• Skarga może dotyczyć wyłącznie praw i wolności zagwarantowanych w Konwencji

• Skarga może dotyczyć także postępowań specyficznych

Właściwość materialna - przykłady

• Czy lekarz, przeciwko któremu toczy się postępowanie dyscyplinarne może powoływać się na prawo do rzetelnego sądu (Frankowicz p-ko Polsce)

• Czy niepełnosprawny poruszający się na wózku inwalidzkim, który z powodu barier architektonicznych nie mógł głosować w wyborach samorządowych, może powoływać się na prawo do wolnych wyborów? (Molka p-ko Polsce)

Właściwość personalna

• Naruszenie jest wynikiem działania organu władzy publicznej

• Co do zasady źródłem naruszenia nie może być działanie osoby fizycznej, choć tutaj Trybunał może przypisać państwu odpowiedzialność opierając się na doktrynie pozytywnych zobowiązań

Wykorzystanie krajowych środków odwoławczych

• Związana z zasadą subsydiarności

• Należy podnieść zarzut naruszenia Konwencji w prawie krajowym

• Skargę można wnieść po uzyskaniu ostatecznego rozstrzygnięcia

• Jeżeli rząd zarzuca, że skarga jest niedopuszczalna z powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych, musi udowodnić, ze dany środek byłby skuteczny

Wykorzystanie środków odwoławczych

• Chodzi o środki, które mogą zapobiec lub naprawić naruszenie

• Nie ma konieczności stosowania równoległych środków

Termin

• Skargę należy wnieść w terminie 6 miesięcy od dnia uzyskania prawomocnego orzeczenia

• Żadne okoliczności nie zwalniają z jego zachowania

• Jeśli w prawie krajowym nie ma skutecznego środka odwoławczego, 6 miesięcy liczy się od dnia dowiedzenia się skarżącego o naruszeniu praw

Skarga oczywiście bezzasadna

• Skarga IV-instancyjna

• Ingerencja miała miejsce ale była proporcjonalna

• Długość postępowania nie przekroczyła rozsądnego terminu

Kto może złożyć skargę

• Osoba bezpośrednio poszkodowana naruszeniem praw lub wolności konwencyjnych

• Osoba fizyczna, grupa osób fizycznych, organizacje pozarządowe, osoby prawne prawa prywatnego

• Wyjątek: wniesienie skargi przez osoby najbliższe poszkodowanego w przypadku naruszenia art.. 2 i 3 Konwencji

Utrata statusu pokrzywdzonego

• Stwierdzenie przez organ krajowy, że doszło do naruszenia i przyznanie odszkodowania

• Uniewinnienie

Procedura przed ETPCz

Sędziowie

• Jeden sędzia z każdego prawa członkowskiego

• Rządy państw członkowskich przedstawiają po trzech kandydatów

• Wybierani przez Zgromadzenie Parlamentarne

• Wymóg kwalifikacji do sprawowania funkcji sędziego lub tzw. Uznanie kompetencji

Postępowanie przed Trybunałem

• Wniesienie skargi: listownie lub na formularzu skargi

• Do skargi dołącza się kopie dokumentów bez tłumaczenia

• Elementy kluczowe: opis stanu faktycznego i sformułowanie zarzutu naruszenia Konwencji

Zarys procedury

1. Odpowiedź Kancelarii Trybunału na pierwszy list (prośba o przedstawienie informacji)

2. W braku odpowiedzi skarżącego - akta zniszczone po roku

3. Jeśli sprawa nie rokuje szans powodzenia - skarga niedopuszczalna - koniec postępowania

4. Skargę rozpatruje Izba Sędziów

5. Izba zwraca się do rządu o wyjaśnienia, jednocześnie może częściowo odrzucić skargę

6. Rząd ma 12 tygodni na udzielenie odpowiedzi

7. Odpowiedź rządu przesyłana jest skarżącemu, który ma 12 tygodni na odpowiedź

8. Na podstawie argumentów obu stron sąd orzeka o niedopuszczalności skargi (koniec postępowania), dopuszczalności lub częściowej dopuszczalności

9. Jeśli sprawa uznana została za dopuszczalną:

- ETPCz nakłania strony do polubownego załatwienia sprawy,

• Skarżący proponuje kwot, którą uznałby za wystarczającą,

9. Jeśli nie doszło do zawarcia ugody Trybunał wydaje wyrok

10. Rozprawa - bardzo rzadko

11. Ostateczność wyroków

12. Wykonanie wyroku

Reprezentacja

• Nie trzeba mieć pomocy prawnej

• Jeżeli wyznaczono rozprawę, skarżący musi być reprezentowany przez profesjonalistę lub osobę zaakceptowaną przez Przewodniczącego Izby

Języki postępowania

• Oficjalne: angielski i francuski

• Do czasu komunikacji sprawy rządowi sprawa toczy się w języku, w jakim wniesiono skargę

• Gdy skarga jest dopuszczalna - obowiązek stosowania języka oficjalnego

Zarys procedury

5

---