M. Weber-Kozińska Górnictwo kamienne, 02. KAMIENIARSTWO


Weber-Kozińska M. Górnictwo kamienne. [w] Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich, red. J. Pazur, t. 1, Katowice 1960, s. 175-198.

  1. Surowiec i jego eksploatacja od X do XV w.

Górnictwo kamienne wiąże się przede wszystkim z budownictwem monumentalnym. Eksploatowano złoża granitów, wapieni i piaskowców oraz zbierano kamienie polodowcowego pochodzenia (głównie na Niżu). Materiał narzutowy stosowano jako zasadniczy materiał w budownictwie od X do XIII w. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na odpowiedni kamień doszlo do powstania ośrodków kamieniarskich, które grupowały się na pd. - Karpaty, krakowskie, świętokrzyskie, lubelskie i Śląsk.

Granity:

Masyw Strzegomia i Sobótki

- granit biało-szary

- odporny, podatny na polerowanie

Masyw Strzelina

- jasno-szary o bladoniebieskim odcieniu, gęstonakrapiany czarnymi kryształkami

Karkonosze

- różowe, czerwone

Piaskowce:

Góry Świętokrzyskie

- wiśniowe i różowe w okolicy Wąchocka i Suchedniowa

- kremowe w okolicach Kunowa (piaskowiec dolski)

- jasnoszare, żółtawe - piaskowiec szydłowiecki

Śląsk

- kamieniołomy kłodzkie - dobrej jakości, różne barwy i ziarnistość

- okolice Bolesławca i Złotoryi - drobnoziarniste

Karpaty

- szare z odcieniem niebieskawym lub zielonkawym

Brzeżna koło Konina

Wapienie:

Wapienie lekkie - porowate i łatwe w obróbce:

- pińczowskie

- górno-jurajskie

Wapienie skaliste - trwalsze, jasnokremowe

- okolice Krakowa

- Wyż. Lubelska

Już w tym okresie kamieniołom musiał spełniac warunki:

  1. znaczna bloczność, aby muc wykonać np. kolumny

  2. łatwy dostęp do jednorodnego surowca

  3. odpowiedni wytrzymałość - bez rys itp.

  4. odpowiedni wytrzymałość i zalety techniczne

  5. dostęp do transportu

W XII-XIII w. uruchamiano kamieniołomy lokalne na doraźne potrzeby. W XIV w. działały wędrowne strzechy kamieniarskie.

  1. Ośrodki kamieniarskie od XVI do XVIII w.

Renesans jest okresem przelomowym:

  1. nowe gatunki skał (marmury)

  2. wychodzą z użycia skały twarde, a powszechne są miękkie wapienie

  3. nowe techniki obróbki

  4. powstają duże warsztaty kamieniarskie przy kamieniołomach

Marmury wydobywano w ośrodkach: krakowskim (Dębnik), świętokrzyskim (Chęcińskie) oraz dolnośląskim.

Marmury pokładowe:

- najpospolitsze

- wzorzyste

Marmury żylowe:

- rzadsze

- barwne użylenie

W pierwszej fazie renesansu eksploatowano przedewszytkim miękkie wapienie zwł. Pińczowskie. Transportowano je Nidą i Wisłą. Drugim ośrodkiem był Trzonów.

W 1 ćwierci XVI w rozpoczyna się eksploatacja piaskowca w rejonie Myślenic i Dobczyc. Ok. 1600 największą role w Górach Świętokrzyskich zaczyna odgrywać Kunów i Doły Biskupie.

Na przełom XVI/XVII w. przypada otwarcie kamieniołomów marmurów w Dębniku (czarne) i Chęcinach (różnobarwne).

Kamieniołomy są często w rękach włoskich.

Największy rozkwit kamieniołomów to ostatnie lata XVI i 1 poł. XVII w. Wraz z okresem zubożenia spowodowanym wojnami wiele ośrodków zamiera.

Czarny marmur z Dębnika popularny jest w okresie baroku w całej Rzplitej. Z rąk Włochów przejmują kamieniołom karmelici. Również marmury Chęcińskie odgrywają w baroku niemałą rolę. W baroku rozszerzają swoją działalności kamieniołomy kunowskie. Nasila się wydobycie gipsu.

  1. Technika i organizacja produkcji.

Występowały kamieniołomy stokowe (łatwiejsze w eksploatacji) i nizinne. Przez wieki stosowano proste metody (łom, kilof, kliny). Praca wymagała skoordynowania.

Poszukiwanie polegało na badaniu odkrywek i pytaniu ludności. Wydobyty tytułem próby kamień musiał przeleżeć pod gołym niebem przez zimę. Kamień musiał spełnić różne wymagania techniczne i estetyczne.

Po wybraniu terenu usuwano ziemie i zwietrzaną skałę - roboty odkrywkowe. Następnie zakładano tarasy w kamieniołomie.

Bloki odspajano za pomocą klinów - żłobiono w górnej części równoległy do krawędzi ścian wrąb i umieszczano w nim kliny i uderzano młotami. W powstałą szczelinę podsuwano łomy i odspajano blok. Rozspajano kamienie też za pomocą ognia i wody (archaiczny sposób). Stosowano też piłę zębatą. Przy piłowaniu piłą bez zębów polewano szczelinę wodą i wsypywano piasek.

Organizowano się w cechy lub przedsiębiorstwa (królewskie, dworskie i mieszczańskie). Prości górnicy nie wchodzili w skład organizacji cechowych.

1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
M. Weber-Kozińska GÓRNICTWO KAMIENNE, 02. KAMIENIARSTWO
M Weber Kozińska “ Kamieniarka w Polsce w okresie renesansu”
M. Weber- Kozińska, 02. KAMIENIARSTWO
Wykonywanie napraw maszyn górniczych 711[02] z1.03 n
materiały pomocnicze, Komputerowe wspomaganie górnictwa, Zjazd 8-9.02.2014
David Weber Cykl Honor Harrington (02) Honor Królowej
David Weber, Steve White Starfire 02 Krucjata
John Ringo & David Weber Empire of Man 02 March to the Sea
kamieniarz 711[04] z4 02 u
Odpady z Górnictwa Węgla Kamiennego i Brunatnego
kamieniarz 711[04] z3 02 n
kamieniarz 711[04] z2 02 u
kamieniarz 711[04] z3 02 u
kamieniarz 711[04] z1 02 n
Jak niszczono górnictwo węgla kamiennego w III Rzeczpospolitej, Polska
Zwalczanie zagrożeń wybuchem pyłu węglowego w górnictwie węgla kamiennego
odpady gornictwa wegla kamiennego
Rynek wegla kamiennego[1]., Technik górnictwa podziemnego, gospodarka surowcami
kamieniarz 711[04] z2 02 n

więcej podobnych podstron