Modlitwa Powszechna
„Wiara nie ogranicza człowieka, ale go otwiera, ukazuje nowe horyzonty, poszerza serce i czyni je wrażliwym na wszystkie problemy ludzi. Sprawia, że uznajemy je za nasze sprawy. Każe się nam o nie troszczyć. Stawać z nimi przed Bogiem.” (Ks. M. NOwak, „Żyć Mszą Świętą”) Te słowa ukazują, że wiara uczy odpowiedzialności za innych ludzi, tłumaczą również, sens istnienia modlitwy powszechnej.
Modlitwa powszechna jest miejscem w Eucharystii, w którym wierni odpowiedzialni za innych ludzi, spełniając swój urząd kapłański, zwracają się do Boga w różnych intencjach Kościoła i świata. Jest to modlitwa wstawiennicza zamykająca liturgię słowa na każdej Eucharystii.
Jest to modlitwa, która ma wielką moc przez to, że jest modlitwą całego Kościoła. Należy dbać o to, aby nie została ona zaniedbana. Dlatego chciałabym w tej pracy przybliżyć kształt, sens, miejsce i znaczenie modlitwy powszechnej nazywanej również modlitwą wiernych. Adresuję ją szczególnie do osób przygotowujących i odczytujących modlitwę powszechną.
Historia modlitwy powszechnej
„Zalecam więc przede wszystkim, by prośby, modlitwy, wspólne błagania, dziękczynienia odprawiane były za wszystkich ludzi: za królów i za wszystkich sprawujących władzę, abyśmy mogli prowadzić życie ciche i spokojne z całą pobożnością i godnością.” (1 Tm 2,1-2) To zdanie jest biblijnym źródłem modlitwy powszechnej. Jak cała liturgia słowa, ma ona swoje początki w nabożeństwie synagogalnym, składającym się z czytania Tory i ksiąg prorockich, komentarza, homilii, wyznania wiary, modlitwy oraz błogosławieństwa aaronowego. W szabat nabożeństwo kończyło się modlitwami w różnych intencjach (za naród, za władców żydowskich, za osoby zasłużone, za chorych itd.), które zebrani zatwierdzali przez doksologię Amen. Taką formę modlitwy przyjęli zapewne pierwsi chrześcijanie. W pierwszych wiekach, gdy istniał kategorycznie przestrzegany okres katechumenatu, modlitwa była zastrzeżona dla wiernych ochrzczonych, ponieważ uważano, że tylko oni są w stanie modlić się za cały świat. Następowała więc dopiero po odesłaniu katechumenów. Dopiero po Soborze Nicejskim w 325 roku w modlitwie powszechnej mogli uczestniczyć wszyscy nawracający się zgromadzeni. Na przełomie wieków modlitwa wiernych ulegała różnym zmianom. Do V wieku w Rzymie wyglądała tak jak modlitwa powszechna z teraźniejszej liturgii Wielkiego Piątku. Diakon śpiewał wezwanie po czym lud modlił się w ciszy, następnie kapłan zbierał te modlitwy w kolektę a lud zatwierdzał wszystko doksologią Amen. W IV wieku pojawiła się inna forma modlitwy powszechnej - litania polegająca na tym, że na wezwanie lud odpowiadał „Kyrie elejson”. Papież Gelazy I postanowił, że będzie ona znajdowała się po pozdrowieniu zebranych w Eucharystii i będzie miała 17 wezwań (po czternastu wierni odpowiadali Kyrie elejson a po trzech ostatnich użycz Panie, użycz). W takiej formie modlitwa wiernych przetrwała około sto lat. Z powodu trudności związanych z jej odmawianiem papież Grzegorz Wielki zniósł ten obowiązek, pozostawiając tylko wezwanie Kyrie elejson. W ten sposób modlitwa powszechna zniknęła z Eucharystii, ale tylko formalnie. W wielu kościołach parafialnych pozostała w różnych formach. Przeniesiono ją na koniec liturgii, aby jako modlitwa pozaliturgiczna mogła być odmawiana w języku ojczystym, co z radością przyjmowane było przez wiernych. Ta formalna nieobecność modlitwy powszechnej w liturgii trwała do Soboru Watykańskiego II.
Posoborowa modlitwa powszechna
Po 1400 latach nieobecności modlitwy powszechnej w liturgii Sobór Watykański II postanowił, że „po Ewangelii i homilii należy przywrócić modlitwie powszechną czyli modlitwę wiernych, zwłaszcza w niedziele i święta nakazane aby z udziałem wiernych odbywały się modlitwy za Kościół Święty, za tych, którzy nami rządzą, za tych którzy znajdują się w różnych potrzebach i o zbawienie całego świata.” (KL 53) Już w 1966 roku ukazała się instrukcja De oratione communi seu fidelium, która określiła naturę, charakter i znaczenie modlitwy powszechnej. Przedstawiono w niej również strukturę i sposób wykonania tej modlitwy oraz jej trzy cechy charakterystyczne:
- jest to błaganie zwrócone do Boga,
- prośba o dobro powszechne
- należy do ludu wybranego, ponieważ to właśnie zgromadzeni odpowiadają na wezwania prowadzącego.
W 1970 ukazał się Mszał Rzymski z wprowadzeniem. Poszerzył on soborową naukę o modlitwie powszechnej. Przypomina jej sens, miejsce, znaczenie, poza tym tematykę intencji i ich kolejność. Wyjaśnia, że w modlitwie wiernych lud powinien modlić się za wszystkich ludzi spełniając w ten sposób swój urząd kapłański. Intencje powinny być zanoszone w następującej kolejności na każdej Mszy z udziałem ludu:
a) w potrzebach Kościoła,
b) za władzę państwową i o zbawienie świata
c) za ludzi znajdujących się w trudnościach życiowych,
d) za wspólnotę miejscową.
Jednakże „w celebracjach odbywających się w szczególnych okolicznościach, jak w czasie bierzmowania, małżeństwa, pogrzebu porządek intencji może bardziej uwzględniać określoną okoliczność” (OWMR 70).
Modlitwa powszechna składa się z trzech części. Wezwanie do modlitwy wiernych i zakończenie jej modlitwą końcową jest zadaniem celebransa. Intencje powinien podawać diakon, kantor lub ktoś inny. Zgromadzenie wyraża swój udział w modlitwie przez wspólne inwokacje po intencjach lub modlitwie w milczeniu.
Do dokumentów, w których jest mowa o modlitwie powszechnej, należy również wydany w 1981 roku Lekcjonarz Mszalny. Przedstawiono w nim powiązanie modlitwy powszechnej z treścią czytań. W świetle tego dokumentu modlitwa wiernych jest swego rodzaju odpowiedzią na usłyszane słowo. Lekcjonarz Mszalny omawia również postawy uczestników liturgii. Mówi, że celebrans powinien prowadzić modlitwę stojąc przy krześle w miejscu przewodniczenia. Intencje należy czytać z ambony. Lud natomiast modli się w postawie stojącej.
Po Soborze Watykańskim II ukazało się jeszcze kilka dokumentów, w których przedstawiona jest odnowa modlitwy powszechnej. Z dokumentów tych wynika, że ta modlitwa stała się bardziej zrozumiała, a przez to uczestnictwo w niej jest dojrzalsze.
Modlitwa powszechna obecnie
Z biegiem czasu kształt, sens, miejsce i znaczenie modlitwy powszechnej ulegały wielu zmianom. W dalszej części pracy chciałabym przedstawić wygląd i charakter modlitwy w dzisiejszej liturgii oraz wskazówki dla osób przygotowujących i odczytujących modlitwę powszechną zaznaczając, że powinny być to osoby, które będą spełniać swe zadania świadomie i odpowiedzialnie.
Szczegółowy opis kształtu modlitwy powszechnej poparty przykładami.
1. Wprowadzenie.
Jest to część modlitwy powszechnej, należąca do celebransa. Jednakże, aby cała modlitwa stanowiła jednolitą całość, może ją ułożyć osoba przygotowująca wezwania. Wstęp powinien być krótkim wprowadzeniem w modlitwę skierowanym do zgromadzonych. Treść wprowadzenia może nawiązywać do usłyszanego słowa Bożego, może również uwzględniać okres liturgiczny, treść obchodzonej uroczystości, albo treści z żywotu wspominanego w danym dniu świętego.
Przykłady
Do Boga, który jedynie może dać prawdziwe dobra i zaspokoić ludzkie pragnienia, skierujmy ufne błagania.
(II niedziela Wielkiego Postu rok C)
Z ufnością i nadzieją zwróćmy się do Boga, który wierny jest w swoich obietnicach, i prośmy Go w potrzebach naszych i wszystkich ludzi.
(Narodzenie św. Jana Chrzciciela)
Obchodząc z radością narodzenie świętego Jana Chrzciciela, który z mocą ogłaszał światu bliskość Chrystusowego zbawienia, z ufnością zanośmy do Boga nasze modlitwy.
2. Wezwania
Dzielą się one na cztery grupy. Każda z nich może zawierać jedno lub dwa wezwania. Liczba wezwań często zależy od charakteru sprawowanej liturgii. Typowa ilość to sześć, lecz nie jest to zasada i panuje tu niemalże pełna dowolność. Wezwań nie powinno być jednak zbyt wiele, aby modlitwa nie przerodziła się w wielomówstwo. Oprócz wezwań obowiązkowych, modlitwa może zawierać wezwania dodatkowe uwzględniające szczególny charakter dnia (uroczystość, wspomnienie świętego) albo szczególne wydarzenia z życia parafii (odpust, bierzmowanie, chrzest). Wezwania powinien czytać diakon, kantor lub inny uczestnik liturgii, który został wcześniej przygotowany do tej posługi. Wypadałoby także, aby poszczególne wezwania czytały różne osoby i aby były one w szczególny sposób związane ze swoją intencją. Układając wezwania należy uwzględnić w nich usłyszane słowo Boże oraz problemy, którymi żyje świat. Powinny być one połączeniem tych dwóch rzeczywistości tak, aby spojrzenie na świat dokonywało się przez pryzmat wiary i miłości chrześcijańskiej a nie było tylko odblaskiem rzeczywistości.
Cztery obowiązkowe grupy wezwań to:
1. Wezwania w intencjach Kościoła, by był wyraźnym znakiem królestwa Bożego, by coraz lepiej służył Chrystusowi i by nieustannie się odnawiał. Wezwania w intencjach odpowiedzialnych za Kościół tj. papieża, biskupów, kapłanów, zakonników, aby nie brakowało im sił do prowadzenia Bożej owczarni oraz wezwania o powołania do służby kapłańskiej i zakonnej, aby nie brakowało głoszących słowo Boże.
Przykłady
Dobry Ojcze prosimy Cię za papieża Jana Pawła II, aby umacniany Duchem Świętym wprowadzał jedność wśród chrześcijan.
Polecamy Ci Panie biskupów i kapłanów, prosząc aby wiernie i z radością spełniali w Kościele zadania apostołów Chrystusa.
Boże spraw, aby ci, którzy jednym Duchem zostali ochrzczeni mogli zasiąść przy jednym stole Eucharystycznym.
2. Wezwania za władzę państwową i o zbawienie całego świata czyli wezwania za ojczyznę w jej aktualnych potrzebach, wezwania za narody i ich problemy, aby ludzie mogli żyć w pokoju oraz wezwania za rządzących, aby Chrystus był źródłem ich czynów.
Przykłady
„Jak ogród rozplenia swe zasiewy, tak Pan Bóg sprawi, że się rozpleni sprawiedliwość”.
Prosimy Cię, Panie za rządzących państwami, aby ich decyzje opierały się na sprawiedliwości.
(w Uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata)
Jezu, Królu królów, prosimy Cię za przywódców państw, aby w podejmowaniu decyzji kierowali się Twoim prawem.
Boże spraw, aby na świecie zapanował pokój, aby miłość zakrólowała nad nienawiścią.
3. Wezwania za ludzi znajdujących się w trudnościach życiowych. W duchu solidarności modlimy się za chorych o uleczenie, za cierpiących o wytrwałość, za samotnych o odnalezienie przez bliźnich, za opuszczonych, za niewierzących o znalezienie właściwej drogi, za ludzi zniewolonych nałogami, za ofiary kataklizmów, za dzieci, młodzież, rodziny i wezwania w innych aktualnych potrzebach.
Przykłady
Panie, który jesteś Drogą, prosimy Cię za ludzi błądzących, aby mieli siłę i odwagę na podniesienie się z ciemności grzechu.
Módlmy się za chorych i cierpiących, aby nadzieja szczęścia w niebie umacniała ich w znoszeniu cierpień na ziemi.
Dobry Ojcze, prosimy za rodziny chrześcijańskie, aby żyły i wzrastały w wierze na wzór Świętej Rodziny z Nazaretu.
4. Wezwania w intencjach wspólnoty lokalnej, za jej wszystkie potrzeby, o dary Boże. Wezwania w aktualnych potrzebach parafii oraz wezwanie w intencji, w której odprawiana jest dana Eucharystia.
Przykłady
Prosimy Cię, Panie za zmarłych polecanych w tej Eucharystii, aby mogli oglądać Twoją chwałę wśród Świętych w Niebieskim Jeruzalem.
(w czasie Adwentu)
Módlmy się za nas samych aby Pan zamieszkał także w naszych sercach a nie tylko w żłobie betlejemskim.
Boże Wszechmogący, prosimy Cię za nas tu zgromadzonych abyśmy przez życie z wiarą, przez modlitwę i korzystanie z sakramentów świętych wzrastali w łasce chrztu świętego.
3. Zakończenie
Zakończenie modlitwy, tak jak rozpoczęcie, należy do celebransa, powinno być krótkie i może być ułożone przez osobę przygotowującą wezwania. Powinno zawierać prośbę skierowaną do Boga o wysłuchanie błagań zamieszczonych w modlitwie. Może wyrażać tę samą intencję co kolekta dnia, ale nie powinna być jej powtórzeniem.
Przykłady
Przyjmij, Boże, zanoszone do Ciebie modlitwy, przemień nasze serca i spraw, abyśmy z wiarą głosili Twoje zbawienie. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
(II niedziela Wielkiego Postu)
Boże, który napełniasz nas wiarą w zmartwychwstanie i przemianę naszych ciał, wysłuchaj naszych modlitw i spraw, abyśmy zawsze szanowali swoją godność i pomagali sobie wzajemnie w osiągnięciu zbawienia. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
(Narodzenie św. Jana Chrzciciela)
Wysłuchaj, Boże, modlitw Twojego Kościoła i spraw, aby dla świata był znakiem Twojej obecności i miłości do wszystkich ludzi. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
Różne formy wezwań i odpowiedzi na wezwania poparte przykładami
Formy wezwań:
a) forma najdłuższa
Jest to najbardziej uroczysta forma. Taką formę mają wezwania w Wielki Piątek. Najpierw wymienia się osoby, za które się modlimy a następnie, o co prosimy.
Przykłady
Polecamy Ci, Panie, misjonarzy prosząc, aby jak najwięcej ludzi mogli przyprowadzić przez chrzest do Jezusa i Kościoła.
Módlmy się za naszych bliskich zmarłych, aby otworzyły się dla nich bramy nieba.
Módlmy się za narody rozbite wojną i niezgodą, aby odnalazły drogę do porozumienia i pokoju.
b) forma skrócona
Od razu podaje się łaskę o jaką prosimy, zaznaczając tylko za kogo się modlimy.
Przykłady
Módlmy się, aby ludzie młodzi potrafili odnaleźć miłość Chrystusa i byli Mu wierni.
Módlmy się, aby rodzice dawali swoim dzieciom przykład chrześcijańskiego życia.
Prosimy Cię, Panie, aby przywódcy państw podejmując ważne decyzje, kierowali się miłością bliźniego.
c) forma najkrótsza
Nadaje się ona szczególnie do liturgii dni powszednich. Podaje się w niej jedynie za kogo się modlimy.
Przykłady
Polecamy Tobie, Panie, rodziny chrześcijańskie.
Módlmy się za ludzi bezdomnych.
Powierzamy Tobie, Panie, ludzi zniewolonych nałogami.
c) forma rozpoczynająca się cytatem z Pisma Świętego
Jest to forma, w której prośba oparta jest na cytacie z Pisma Świętego. Najlepiej gdy cytat zaczerpnięty jest z liturgii danego dnia. Ukazuje to charakter modlitwy powszechnej jako odpowiedzi na usłyszane słowo Boże. Przy układaniu wezwań w tej formie należy uważać, aby nie były one zbyt długie i aby prośba nie była na siłę naciągnięta do cytatu.
Przykłady
(w Adwencie)
„Ogromnie się weselę w Panu, dusza moja raduje się w Bogu moim”
Prosimy Cię, Panie za nas samych abyśmy umieli szczerze się radować z przyjścia Pana.
„Błogosławieni pokój czyniący”.
Módlmy się za tych, którzy bronią pokoju i sprawiedliwości, aby Duch Święty kierował nimi i wspierał ich swoją mocą.
„Człowiek nie może otrzymać niczego, co by mu nie było dane z nieba”
Prosimy Cię, Panie za (w tym miejscu podaje się imię osoby polecanej w danej Eucharystii) dziękując za otrzymane łaski i prosząc o Boże błogosławieństwo na dalsze lata życia.
d) forma rozpoczynająca się bezpośrednim zwrotem do Boga
Jest to modlitwa rozpoczynająca się inwokacją do jednej z Osób Boskich. Pierwsze słowa mogą również wskazywać na jakieś zbawcze działanie Boga lub Jego przymiot. Należy jednak uważać aby wezwanie miało charakter błagalny.
Przykłady
Panie, który jesteś Dobrym Pasterzem, prosimy Cię za biskupów i kapłanów aby nie brakowało im siły potrzebnej do prowadzenia Twojej owczarni w jedności i pokoju.
Dobry Ojcze, prosimy Cię za ludzi zniewolonych nałogami, aby umieli odnaleźć prawdziwą wolność w miłości Chrystusa.
Jezu, Dawco Życia Wiecznego prosimy Cię za zmarłych z naszych rodzin, aby mogli świętować na Twojej uczcie w Królestwie Niebieskim.
e) forma rozpoczynająca się wstawiennictwem Świętego lub Maryi
Forma ta jest prośbą do Boga za wstawiennictwem Świętego w dzień jego wspomnienia lub za wstawiennictwem Maryi w jedno ze świąt albo uroczystości maryjnych.
Przykłady
Za wstawiennictwem świętego (np. Wojciecha) prosimy za nas samych, abyśmy tak jak on zawsze dochowywali wierności Chrystusowi.
Przez wstawiennictwo Maryi prosimy Cię Panie za matki, aby nigdy nie opuściły swoich dzieci.
(Uroczystość św. Szczepana)
Za wstawiennictwem świętego Szczepana prosimy za misjonarzy, aby stawali się prawdziwymi świadkami Chrystusa.
Formy odpowiedzi ludu
a) aklamacja
W tej formie po każdym wezwaniu lub słowach wywołujących odpowiedź następuje aklamacja. Najczęściej jest to aklamacja Wysłuchaj nas Panie. Odpowiedzi powinny być dostosowane do okresu liturgicznego lub święta i dobrze oddawać błagalny sens wezwania. Można wykorzystywać odpowiedzi z Liturgii Godzin lub ułożyć je samodzielnie. Aklamacje można wypowiadać w języku polskim lub łacińskim.
b) modlitwa w ciszy
Jest to forma, w której po każdym wezwaniu następuje chwila modlitwy w ciszy. Trzeba jednak wcześniej powiadomić zgromadzonych o tej formie odpowiedzi na wezwania, aby modlitwa była dobrze przeżyta.
c) dłuższa forma błagalna wypowiadana przez wszystkich zgromadzonych
W tej formie odpowiedź zgromadzonych jest dłuższa. Aby nie była ona monotoniczna powinna być zmienna i dostosowana do poszczególnych wezwań. Aby zgromadzeni mogli wziąć w niej czynny udział, powinni mieć przed sobą teksty błagań, dlatego nie nadaje się ona do większych zgromadzeń liturgicznych.
d) dłuższa forma błagalna zakończona doksologią „Amen”
Jest to odmiana poprzedniej formy, używana w liturgii Wielkiego Piątku. Po wykonaniu wezwania, schola lub ktoś inny wykonuje wezwanie błagalne poczym wierni potwierdzają je doksologią „Amen”.
e) modlitwa w ciszy potwierdzona aklamacją
W tej formie po wykonaniu wezwania następuje chwila modlitwy w ciszy. Następnie po słowach zachęty (np. „Ciebie prosimy”) lud wypowiada aklamację. Przy przygotowaniu tej formy należy zwrócić uwagę, aby odpowiedź była dopasowana do wezwania i tworzyła z nim jednolitą całość.
Spontaniczna modlitwa powszechna
Jest to forma modlitwy powszechnej używana podczas Eucharystii w małych grupach wspólnotowych. Jest to również forma, w której popełnia się najwięcej błędów. Dlatego aby modlitwa była wykonana pięknie i bezbłędnie, należy pamiętać o poinformowaniu zgromadzonych o modlitwie w tej formie przed rozpoczęciem Eucharystii. Główne błędy popełniane w modlitwie spontanicznej to niewłaściwa kolejność próśb, a nawet pomijanie niektórych grup wezwań, przez co modlitwa jest narażona na zbytnią prywatność. Istnieje również niebezpieczeństwo, że będzie ona zbyt rozbudowana, dlatego należy uważać, aby nie stała się najbardziej obszerną częścią Eucharystii.
Śpiew w modlitwie powszechnej
W modlitwie wiernych niektóre elementy mogą być śpiewane. Wstęp z reguły jest czytany. Wezwania natomiast mogą być śpiewane w całości lub wykonane tak, że wezwanie jest czytane, a tylko krótka zachęta wywołująca odpowiedź wiernych jest śpiewana. Śpiew ten może wykonać ktoś inny niż wykonujący wezwanie na przykład schola albo kantor. Gdy wezwania oparte są na cytatach z Pisma Świętego, fragment biblijny można przeczytać a resztę wezwania zaśpiewać. Nie należy jednak śpiewać wezwania, gdy odpowiedź na nie miałaby być recytowana. Odpowiedź natomiast może być śpiewana nawet wtedy, gdy wezwanie było recytowane. Modlitwa końcowa, tak jak odpowiedź może być śpiewana zawsze. Wykonuje się ją na melodię innych modlitw mszalnych.
Jeżeli któraś z części modlitwy powszechnej ma być śpiewana, należy ją wcześniej przygotować, aby nadawała się do śpiewu, a jej wykonanie nie było zbyt trudne. Należy zwrócić szczególną uwagę na to, aby odpowiedzi wiernych były ułożone na prostą melodię i aby przez śpiew modlitwa zbytnio się nie przedłużyła.
Wskazówki dla przygotowujących i czytających modlitwę powszechną
Na początku należy przypomnieć, że osoba przygotowująca i odczytująca modlitwę wiernych powinna być godna i świadoma odpowiedzialności wykonywanej posługi. Przygotowanie modlitwy powszechnej powinno być poprzedzone prośbą do Ducha Świętego o to, aby modlitwa dobrze służyła Kościołowi i aby zawierała jego najważniejsze potrzeby. Wezwania powinny być odczytane powoli i wyraźnie, aby były jasne i zrozumiałe dla wszystkich uczestników liturgii. Jeżeli są one śpiewane, należy zatroszczyć się o to, aby był to śpiew naprawdę piękny i wyraźny. Poza tym osoba podejmująca posługę powinna zatroszczyć się o swój zewnętrzny wygląd i strój. Aby modlitwa wiernych była pięknie przeprowadzona, należy dokładnie poinformować posługujących o ich postawach, gestach i momencie sprawowania posługi.
Modlitwa powszechna jest prosta i wyrazista a przez to piękna należy jednak dbać o to, aby była to przede wszystkim „modlitwą oświeconych wiarą”(por. M. Nowak, „Żyć Mszą świętą”).