wyraz = leksem
Ze względów praktycznych (ale nie tylko) wyrazy w języku polskim zostały podzielone na kilka klas. Klasy te nazywamy częściami mowy.
-Przynależność wyrazów (inaczej leksemów) do określonej części mowy oparta może być na:
a) właściwościach semantycznych ( odnoszących się do znaczenia wyrazów)
b) właściwościach fleksyjnych (odnoszących się do sposobu odmiany wyrazów)
c) właściwościach składniowych (odnosząca się do funkcji, jaką pełnią
w wypowiedzeniu oraz do łączliwości z innymi wyrazami)
Definicje części mowy:
1) Części mowy - to klasy funkcjonalne, na które rozpada się ogół leksemów (wyrazów) danego języka, charakteryzujące się podobnymi cechami funkcjonalnymi i formalnymi.
2) Części mowy to grupy wyrazów wyróżnione ze względu na pewne wspólne właściwości: gramatyczne (związane z ich formą) oraz semantyczne (związane ze znaczeniem).
Uproszczona klasyfikacja na podstawie kryteriów: semantycznych, fleksyjnych, składniowych
I Klasyfikacja wyrazów ze względu na właściwości fleksyjne (czyli związane z odmianą):
• nieodmienne: przysłówki, przyimki, spójniki, partykuły, wykrzykniki,
• odmienne : przez przypadki to rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i zaimki; przez osoby i czasy: czasowniki.
1Odmienna część mowy to taka, które może zmieniać swoje końcówki.
2Nieodmienna część mowy nie zmienia swojego zakończenia.
WYJĄTEK - liczebniki ułamkowe, które są nieodmienne oraz zaimki pochodzące od przysłówków są nieodmienne.
II Klasyfikacja wyrazów ze względu na właściwości składniowe (pierwszy podział na: wyrazy samodzielne i niesamodzielne, drugi podział na wyrazy, które wchodzą w związki składniowe i które nie wchodzą w związki składniowe) :
• wyrazy samodzielne: rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki, czasowniki, przysłówki, wykrzykniki
• wyrazy niesamodzielne: przyimki, spójniki, partykuły.
Wyrazy samodzielne - mogą funkcjonować jako samodzielne zdania lub równoważniki zdań tzn. nie wymagają użycia innych wyrazów aby wypowiedzenie miało sens
np. w odpowiedzi na zadane pytania:
Jaka jest dzisiaj pogoda? Ładna.
Gniewasz się? Tak. Co robisz? Czytam.
Wyrazy niesamodzielne nie mogą być równoważnikami zdań tzn. aby wypowiedz miała sens muszą być użyte jeszcze inne wyrazy np. spójnik i przyimek do nie niosą ze sobą żadnej informacji, nie mogą być skończonymi wypowiedziami i konieczne jest użycie innego wyrazu.
• wyrazy, które wchodzą w związki składniowe: rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki, przysłówki, przyimki
• wyrazy, które nie wchodzą w związki składniowe: spójniki, partykuły, wykrzykniki.
1 Wyrazy, które wchodzą w związki składniowe - łączą się w taki sposób, że wyrazy upodabniają się do siebie pod względem cech gramatycznych i formalnych np. mają tą samą liczbę, rodzaj, przypadek, bądź jeden z wyrazów (nadrzędnik) wymuszana zastosowanie innego (podrzędnika) w odpowiedniej formie, czasie, rodzaju, przypadku.
2 Wyrazy, nietworzące związków składniowych to wyrazy, które ani nie upodobniają się do siebie pod względem gramatycznym, ani nie wymuszają na innych leksemach odpowiednich form.
III Klasyfikacja wyrazów ze względu na właściwości semantyczne:
• wyrazy pełnoznaczne (samodzielnie znaczące): rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki, liczebniki, wykrzykniki
• wyrazy niepełnoznaczne (niesamodzielnie znaczące): przyimki (do, na, w, od, pod), spójniki (i, oraz, także, ale) i partykuły (czy, nie, tylko, by, bodaj).
• wyrazy informujące (nie mają treści znaczeniowej): zaimki (ten, jaki?, który?, mój, jego, kiedy?)
1Wyrazy pełnoznaczne - posiadają znaczenie tzn. odnoszę się rzeczywistości postrzeganej przez człowieka i opisują ją.
2Wyrazy niepełnoznaczne - nie posiadają własnego znaczenia tzn. nie odnoszą się do rzeczywistości i nie nazywają jej.
3Wyrazy informujące - nie mają treści znaczeniowej jedynie informacyjną tzn. wskazują, pytają, zaprzeczają.