Tezy wykładu

Horyzontalne ujęcia edukacji

Pojęcie edukacji w ujęciu horyzontalnym

Perspektywę horyzontalną edukacji współ wyznaczają społeczno-kulturowe uwarunkowania edukacji, systemy wychowania i polityka oświatowa państwa oraz formy i instytucje bezpośredniego i pośredniego wychowania. Kryterium horyzontalne edukacji wiąże się z działalnością edukacyjną podejmowaną tak w systemach i instytucjach wychowawczych jak i w kręgach środowiskowych, otoczeniu życiowym człowieka. Edukację w wymiarach horyzontalnym tworzą zarówno kręgi bezpośredniej, planowej i celowej działalności wychowawczej jak i te, które oddziałują pośrednio, spontanicznie, bez wyraźnie wyodrębnionych zadań wychowawczych a jej obszary aktywności wyznaczają wszystkie dające się wyodrębnić sfery życia ludzkiego.

W dużym uproszczeniu można wyodrębniać w jej obszarach dwie zasadnicze płaszczyzny oddziaływań edukacyjnych:

• intencjonalna działalność wychowawcza [w zasadzie instytucjonalna - prowadzona przez i w instytucjach wychowawczych] zorientowana na precyzyjnie formułowane zmiany, jakie dokonać się mają w drodze edukacyjnej;

• działalność nie intencjonalna [poza instytucjonalna, przypadkowa, spontaniczna] podejmowana bez wyraźnie określonych zamiarów dokonywania zmian edukacyjnych, zmian w wychowanku kimkolwiek by on nie był.

Edukacja w wymiarze horyzontalnym ma charakter zarówno naturalny jak i sztuczny, jest wymieszaniem form naturalnego i sztucznego, zewnętrznego wychowania - orientowanym swoistym porządkiem rozwojowym. Biorąc pod uwagę przewagę wpływów wyróżnia się w niej trzy możliwe warianty:

*dominacja form naturalnego wychowania;

*względna równowaga form: formy świadomego i celowego wychowania na tle form wychowania naturalnego;

*dominacja form świadomego i celowego wychowania.

Wyznaczniki edukacji zdominowanej naturalnymi formami wychowania

Wychowanie naturalne ma postać samorzutną, dokonuje się przez uczestnictwo i naśladownictwo, we wszystkich kręgach aktywności życiowej człowieka: pracy, działalności społecznej, życiu rodzinnym, czasie wolnym, innych. Cechuje je w zasadzie charakter zachowawczy, przystosowawczy, przy pojmowaniu adaptacji w jej biernej postaci. Wyróżnikami wychowania naturalnego są min.:

A/ brak wyodrębnionych specjalnych instytucji wychowawczych;

B/ podstawą oddziaływań edukacyjnych pozostaje kontakt indywidualny;

C/ dominujący wpływ otoczenia bezpośredniego, rodziny, otoczenia czynności życiowych;

D/ wpływy grup rówieśniczych, osób najbliższych, proste mechanizmy socjalizacyjne;

E/ kierowanie się wzorami zachowań określonymi wynikami obserwacji;

F/ wpływy środków massmedialnych.

Wychowanie świadome i celowe na tle wychowania naturalnego

Edukację w tym torze wyróżnia świadoma i celowa realizacja zadań wychowawczych w toku konkretnych, naturalnych czynności osób dorosłych, do których wdrażany jest wychowanek. Jest to wychowanie równie przystosowujące jak wychowanie zdominowane formami naturalnymi. Nosi ono zazwyczaj autorytarny charakter, twarzy przesłanki trwałości zastanych wartości, norm i wzorów zachowań.

Wychowanie instytucjonalne zdominowane świadomą i celową działalnością wychowawczą

Wyodrębniane są na ogół trzy podstawowe grupy instytucji wychowawczych: a/ instytucje wychowania naturalnego: rodzina, grupy rówieśnicze, sąsiedztwo; b/ instytucje wychowania intencjonalnego: *powszechnego kształcenia, powszechnej opieki, powszechnej rekreacji, czasu wolnego, powszechnej kontroli[organy porządku, sądy...]; * pośredniego oddziaływania intencjonalnego: massmedia, zakłady pracy ...c/ instytucje wychowania nieintencjonalnego: usługi, handel .. .Podziały między instytucjami są płynne, trudne do jednoznacznego określenia.

Wychowanie intencjonalne opierane jest w zasadzie albo na koncepcjach urabiania rozwoju wychowanków, koncepcjach wspomagania ich rozwoju, bądź też na koncepcjach otwartego współuczestnictwa partnerskiego.

Społeczne podstawy edukacji horyzontalnej

Edukacja w perspektywie horyzontalnej jest wyznaczana czynnikami zewnętrznymi. W swojej istocie jest dorastaniem do zadań, w którym rozwój osobowości splata się z rozwojem społeczno-moralnym. Może też być pojmowana jako celowa i świadoma działalność zorientowana na wywołanie określonych zmian w osobowości człowieka, jako osiąganie wyższego poziomu rozwoju jednostki. Społeczne uwarunkowania edukacji są postrzegane różnorodnie.

W ujęciu kręgów środowiskowych, w którym eksponowane są wpływy pośrednie związane z pozaszkolnymi środowiskami życia człowieka min.: rodziną, grupami rówieśniczymi, środowiskiem lokalnym, placówkami oświatowo wychowawczymi, zakładami pracy, massmediami.

Jako idea społeczeństwa wychowującego, proces społeczny oparty na socjalizacji. Społeczeństwo wraz z jego strukturą organizacyjną jest tu podmiotem edukacji, samo podlegając nieustannym przemianom edukacyjnym. System szkolny w tym ujmowaniu tworzy jedynie podstawę szerszych, różnorakich wpływów edukacyjnych dziejących się poza nim.

ryc. Społeczeństwo wychowujące według F. Znanieckiego.

Obecnie mówi się o kryzysie społeczeństwa wychowującego, stąd pojawiają się poglądy o zagrożeniach ciągłości kulturowej, nieprzewidywalnymi i radykalnymi zmianami. Poszukuje się rozwiązań przywracających społeczeństwu jego tradycyjnych zdolności i sił wychowujących na fundamentach teorii funkcjonalnych i wyprowadzanych z niej modeli bezkonfliktowego społeczeństwa. Z drugiej strony dopuszczane są możliwości współistnienia różnych kryteriów i norm wartości. Budowane są wtedy modele społeczeństwa na założeniach teorii konfliktu, a edukacja staje się przygotowaniem do rozwiązywania powszechnie występujących konfliktów

Jako mandala życia człowieka, gdzie procesy edukacyjne uwikłane są w wielowymiarowym splocie czynników wyznaczających całościowo życie jednostek i społeczności. Edukacja w tym ujęciu dzieje się we wzajemnych splotach wszystkich form wychowania a jej skuteczność zależy od spójności i zgodności oddziaływań, od holistycznego postrzegania rzeczywistości edukacyjnej.

System wychowania i polityka oświatowa jako podstawa analizy edukacji w perspektywie horyzontalnej

System wychowania - zintegrowany układ środków i metod wychowawczych stosowany wobec wychowanków w różnych instytucjach zorientowanych na osiąganie założonych w polityce oświatowej celów. System wychowawczy kształtowany jest przez politykę oświatową państwa. U podstaw każdego systemu znajduje się odpowiednia filozofia edukacji i ideologia wychowania. To założenia filozoficzne tworzą zręby systemu, określając możliwości, drogi i cele wychowania.

Porównanie genezy, założeń, ideologii trzech podstawowych systemów wychowania[chrześcijański

liberalny, socjalistyczny]

chrześcijański	liberalny	socjalistyczny
Geneza: Idea boskiej miłości	Idea wolności	Idea walki przeciwieństw, sprzeczności
Założenia: Filozofia tomizmu	Filozofia pragmatyzmu	Filozofia marksowska i neomarksowska
Ideologia: Moralizm chrześcijański	Moralizm idealistyczny[personalistyczny]	Moralizm socjalistyczny

Źródło: Gnitecki J.1998

Polityka oświatowa jest zespołem zasad i reguł dotyczących: planowania, organizacji i funkcjonowania instytucji oświatowo-wychowawczych.; określa ramy organizacyjne szkolnictwa i instytucji oświatowo-wychowawczych, tworzenie i utrzymywanie instytucji oświatowo-wychowawczych; stosunek do szkolnictwa komunalnego, aspołecznego, prywatnego; obowiązek i przymus szkolny; nadzór pedagogiczny

1

---