CZAS WOLNY MŁODZIEŻY W ASPEKCIE REKREACJI

 

Obserwując obraz dzisiejszego społeczeństwa nastawionego na konsumpcję i małą aktywność organizacji społecznych oraz szkół zauważamy spadek zainteresowania uczniów aktywnymi formami wypoczynku. Zbyt małe nakłady finansowe samorządów lokalnych i instytucji odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie organizacji zajmujących się realizacją zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych doprowadziło do zmniejszenia zaangażowania młodzieży w sport i rekreację.

Współczesna młodzież biernie przystosowuje się do takiego poziomu obciążeń wysiłkowych, z jakimi spotyka się w codziennym życiu, korzystając tylko wyjątkowo z pełnego zakresu możliwości adaptacji do wysiłku. W fakcie tym kryje się niebezpieczeństwo „wyrodzenia się” z właściwych gatunkowi ludzkiemu mechanizmów zabezpieczających. Zasadne wydają się zatem poglądy wskazujące, że młodzież bez aktywności ruchowej staje się kaleka i w przenośni i w sensie dosłownym.

Wiadomym wydaje się być fakt, że na wycieczkach, obozach, treningach dzieci i młodzież rozwijają swoje zainteresowania sportowe, zwiększają sprawność fizyczną i zdobywają wiedzę na temat roli ruchu dla życia i zdrowia.

Rozpatrując sposób spędzania wolnego czasu przez młodzież należy też mieć świadomość, że warunki społeczno gospodarcze w naszym kraju oraz możliwości finansowe rodzin nie sprzyjają różnorodnej działalności rekreacyjno - sportowej. Dołączając do tego problemy rodzinne, częste bezrobocie ich rodziców, oraz brak czasu na systematyczne wychowywanie dzieci możemy zauważyć ogrom problemu jakim jest czas wolny i jego wykorzystanie.

Bardzo ważnym problemem końca XX wieku są zagrożenia wynikające z chorób spowodowanych brakiem ruchu oraz używania alkoholu, papierosów i narkotyków co tym bardziej zmusza nas nauczycieli wychowania fizycznego do kształtowania świadomości młodych ludzi w kierunku aktywnego spędzania czasu wolnego.

Rozważając problemy aktywnego spędzania czasu wolnego musimy zastanowić się nad takimi pojęciami jak:

 

Kultura fizyczna

Kultura fizyczna „obok kultury materialnej i duchowej to część składowa kultury społeczeństwa, mająca za zadanie kształtowanie rozwoju fizycznego człowieka i jego fizycznych uzdolnień. Jest to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała i jego potrzeb, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, umiejętność organizowania i spędzania wolnego czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego”.¹

Encyklopedyczne określenie kultury fizycznej jest następujące: „ kultura fizyczna jest częścią składową kultury społecznej, obejmującą dziedzinę kształtowania fizycznych uzdolnień człowieka, naukę o wychowaniu fizycznym, sport, społeczną i osobistą higienę oraz racjonalną organizację czynnego wypoczynku”.²

Podstawą kultury fizycznej jest szkolne wychowanie fizyczne. Jest to dział wychowania, który stosując typowe dla siebie fizyczne środki wychowawcze, głównie ruch stawia sobie za cel kształtowanie przede wszystkim biologicznej (fizycznej) strony osobowości człowieka, przy czym szczegółowe zadania wychowawcze realizuje w zorganizowanym procesie dydaktycznym”.³ Wychowanie fizyczne wzmacnia sprawność i zdrowie człowieka oraz kształtuje cechy psychiczne, osobowość, postawy etyczne i moralne.

 

Rekreacja ruchowa

„Rekreacja ruchowa (fizyczna) - to aktywność ruchowa podejmowana w czasie wolnym dla wypoczynku, przyjemność i samodoskonalenie w formie ćwiczeń gimnastycznych, ćwiczeń kondycyjnych w terenie, gier ruchowych i sportowych, pływania, narciarstwa, spacerów i marszów kondycyjnych. Do rekreacji ruchowej niektórzy zaliczają także prace na działce lub inne prace fizyczne podejmowane jako hobby”.⁴ W potocznym znaczeniu rekreacja fizyczna oznacza dobrowolną działalność podejmowaną dla zabawy i zdrowia. Obejmuje ono wszystkie dziedziny sportowe, wywołuje entuzjazm i zadowolenie a wysiłek jest umiarkowany.

 

Sport

Sport według Encyklopedii Powszechnej to działalność mająca na celu podnoszenie sprawności fizycznej i jej manifestacja, uprawiana systematycznie według pewnych reguł, w której występuje pierwiastek współzawodnictwa i dążenie do osiągnięcia jak najlepszych wyników. Sport jest zjawiskiem fizycznym, psychicznym i społecznym. Jego działalność jest docelowa. Każdy kto uprawia sport wie po co to robi i przez systematyczną pracę dąży do osiągnięcia jak najlepszego wyniku.

 

Wychowanie fizyczne

Podstawą kultury fizycznej jest szkolne wychowanie fizyczne. R. Trześniowski twierdzi, że...„ wychowanie fizyczne jest to dział wychowania, który stosując typowe dla siebie, fizyczne środki wychowawcze, głównie ruch, stawia za cel kształtowanie przede wszystkim biologicznej (fizycznej) strony osobowości człowieka, przy czym szczegółowe zadania wychowawcze realizuje w zorganizowanym procesie dydaktycznym”. ⁵

Celem wychowania fizycznego jest więc ..” rozwijanie funkcji psychomotorycznej, dydaktycznej, zdrowotnej i relaksacyjnej. Doskonalenie ciała oraz wyrobienie u wychowanków takiego zasobu wiedzy, umiejętności, nawyków i postaw wobec kultury fizycznej, która w praktyce przejawiać się będzie w dążeniu i działaniu na rzecz utrzymania przez całe życie wysokiej sprawności fizycznej i zdrowia”. ⁶

Wszystko to nie może ograniczać się tylko do zajęć w szkol ale powinno stanowić podstawę do działania w czasie wolnym, czyli nastawiać na dążenie do samorealizacji, do wykorzystania swojej wiedzy na rzecz aktywności ruchowej.

Wokół definicji „czasu wolnego” toczą się spory. Już K. Marks w IV tomie „Kapitału” ujmuje czas wolny od pracy jako czas przeznaczony na odpoczynek i przyjemności, umożliwiający swobodną działalność i rozwój.⁷ J Danecki używa pojęcia „czas wolny” dla oznaczenia nadwyżek pozostających po wykonaniu wszelkich prac o charakterze ekonomicznym, jak praca zawodowa i praca w gospodarstwie domowym. ⁸ Według J. Dumazediera pojęcie „czas wolny' może być wymieniane z pojęciem „wczasy” lub „rekreacja”: wszystko to są zajęcia, którym jednostka oddawać się może z własnych chęci bądź dla wypoczynku, rozrywki, rozwoju własnych wiadomości, dla dobrowolnego udziału w życiu społecznym po oswobodzeniu się z obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych". ⁹

Większość autorów uważa jednak, iż pojęcie „czas wolny” jest różne od pojęcia „rekreacja”. „Czas wolny” jest dobrem społecznym, wypracowanym przez jednostkę i społeczeństwo dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych po pracy zawodowej, nauce - dla rozwoju indywidualnych zamiłowań i zainteresowań; zapewnienia kulturalnego wypoczynku i kształtowania bogatszej osobowości jednostki. ¹⁰

Rekreacja rozumiana jest jako dobrowolna działalność człowieka w czasie wolnym od pracy, przynosząca zadowolenie. W. Okoń w „Słowniku pedagogicznym” podaje następującą definicję rekreacji:..” rekreacja (łac. recreatio - odpoczynek), wczasy - zajęcia, których celem jest odpoczynek, rozrywka lub rozwój własny, wykonywane w czasie pozostającym wyłącznie do dyspozycji jednostki. Wychowanie to, podczas wczasów - zajęć, polega na wytworzeniu potrzeb i umiejętności takiego spędzania wolnego czasu, które dostarczając rozrywki i przyjemności, służy zarazem wszechstronnemu rozwojowi osobowości”. ¹¹

Jak twierdzi T. Wolańska, bardzo trudno jest znaleźć ścisły odpowiednik terminu „rekreacja” w języku polskim. Najbliższe jest mu słowo „wczasy”, które potocznie rozumiane jest jako doroczny urlop. Autorka uważa, że „rekreacja to nie tylko przyjemne spędzanie wolnego czasu, ale również wykorzystywanie go w sposób społecznie pożyteczny i aprobowany, konstruktywny dla dalszego rozwoju osobowości”. ¹²

Istnieje więc wyraźna różnica między pojęciami „czas wolny” i „rekreacja”. Czas wolny jest pojęciem szerszym w kategorii czasu. Rekreacja zaś jest kategorią działania i jest treścią czasu wolnego, choć nie wypełnia go bez reszty.

W dzisiejszych czasach właściwe wykorzystanie czasu wolnego i bogatych form rekreacji ruchowej jest utrudnione, gdyż współczesny człowiek nie jest przygotowany do organizowania sobie tego czasu. Chodzi tu o brak odpowiedniej edukacji w zakresie wychowania do rekreacji - przede wszystkim w zakresie nauki szkolnej. Zwracali już na to dawno uwagę czołowi uczeni polscy Bogdan Suchodolski, Aleksander Kamiński, Bogdan Nawroczyński, Ryszard Wroczyński, Maciej Demel i inni.

„ Gdy kontakty i przeżycia rekreacyjne stają się potrzebą codzienną (nie tylko odświętną) - wychowanie do zdrowego i kulturalnego wczasowania (rekreacji) staje się zadaniem tak samo ważnym, jak wychowanie do sprawnej pracy zawodowej i pożądanych zachowań obywatelskich” - pisał A. Kamiński.¹³

M. Demel i W. Humen stwierdzają, iż uspołecznienie czasu wolnego polegać powinno na kształtowaniu kultury wypoczynku; na wypełnianiu go treścią wzbogacającą osobowość człowieka, co skłania aby wychowywać dzieci i młodzież w trosce o powszechny udział w rekreacji.¹⁴

Wychowanie do rekreacji jest ważnym zadaniem współczesnej szkoły. R. Wroczyński mianem tym określa „ (...) planowane działanie wychowawcze zmuszające do wyposażenia młodej generacji w umiejętności właściwego organizowania wypoczynku. Tak rozumiane wychowanie rekreacyjne stanowi nową dziedzinę, nieznaną w okresie tradycyjnie pojmowanego wychowania. Stanowi ono rezultat rozwoju społeczeństwa i kultury, a jego źródeł należy szukać w postępie techniki, a zwłaszcza w rozwoju środków lokomocji i masowego przekazywania kultury”.¹⁵

T. Wolańska uważa, że wychowanie do rekreacji musi uwzględniać i rozwijać zainteresowania, zdolności i skłonności osobnika, wyrabiać określone umiejętności i nawyki, które wykorzystane zostaną w czasie wolnym. Twierdzi ona, że ważnym aspektem wychowania do rekreacji jest rozbudzenie potrzeb i zainteresowań. Autorka zwraca uwagą, iż rekreacja powinna obejmować całe społeczeństwo: dzieci, młodzież, dorosłych, a odpowiedzialne za to powinny być wszystkie instytucje oświatowo - wychowawcze, opiekuńcze i środki masowego przekazu.¹⁶

Wychowanie do rekreacji ujmuje Demel w swojej koncepcji krzewienia kultury fizycznej. Otóż autor ten pisze, że „ krzewić kulturę fizyczną to kształtować świadomą, afirmatywną, aktywną postawę wobec własnego ciała i jego potrzeb. Uczyć, jak poprawiać naturę, jak zmieniać obyczaje i doskonalić się. Masowa kultura fizyczna, to powszechna higienizacja życia, medycyna dla wszystkich, szkoła pracy nad sobą, nad zdrowiem i sprawnością”. ¹⁷

Wszystko to powinno stać się nieodłącznym elementem składową wszechstronnego wychowania w szkole. Szkoła w swoich funkcjach ma z jednej strony pomóc dziecku w prowadzeniu trybu życia najodpowiedniejszego dla jego wieku i środowiska, a z drugiej przygotować do życia dorosłych; zarówno dawniej jak i teraz szkolny program kultury fizycznej nie obejmuje jednoznacznie jasno tego problemu. Obecnie mimo to, że w planie pracy szkoły wyróżnić można dwie formy zajęć: lekcyjne i pozalekcyjne - rekreacyjno-sportowe, to nie spełniają one dostatecznie swojego zadania. Aby realizować w pełni program wychowania do rekreacji potrzebna jest praca wynikająca z chęci wszystkich pracowników szkoły. Działalność taką powinny dopełniać zajęcia prowadzone przez organizacje młodzieżowe ( Polski Czerwony Krzyż, Związek Harcerstwa Polskiego ), kluby sportowe, kółka zainteresowań itd.

Szkoła ma obowiązek intensywnego uświadamiania młodzieży o potrzebie i metodach utrzymywania zdrowia i sprawności w różnych okresach życia człowieka. Stwierdzić można, iż wychowanie do rekreacji stanowić powinno integralny czynnik wszechstronnego wychowania każdego ucznia w działaniu wychowawczym każdego nauczyciela.

„ Wychowanie do rekreacji jest trudną sztuką permanentnego, twórczego działania, bogatego w elementy samodzielności, którego efektem będzie szczęście i satysfakcja wzbogacenia życia psychicznego, kształtowanie indywidualnej, swoistej osobowości i wzmaganie w niej czynników ideowych i moralnych, przeżywanie afirmacji i radości życia”. ¹⁸

 

---