Notatka w edukacji polonistycznej

(oprac. O. Przybyla)

Sztuka notowania wchodzi w zakres techniki pracy umysłowej, na którą składają się:

• wprawa w czytaniu, rozumieniu oraz interpretowaniu różnych tekstów, począwszy od baśni, opowiadania, rozdziałów podręcznika poprzez utwory literatury pięknej, popularnonaukowej i naukowej;

• wszechstronna znajomość techniki bibliotecznej i informacji naukowo - technicznej (program „Przysposobienie czytelnicze i informacyjne” zatwierdzony do realizacji od roku szk. 1983/1984);

• umiejętność gromadzenia materiałów na określony temat i opracowywania zagadnień;

• planowania własnej wypowiedzi ustnej i pisemnej;

• umiejętność korzystania z czasopism, encyklopedii, słowników, komputera, audycji radiowych i telewizyjnych, muzeów i wystaw, wykładów, itd.;

• technika notowania (akcentowanie notatki w pr. naucz. z r. szk. 1981/1982).

Dziś szczególnie podkreśla się fakt, iż może się ona stać jedną z metod uczenia kreatywności i twórczego myślenia.

NOTATKĄ nazywamy „krótki tekst zapisany w celu zapamiętania czegoś, podania czegoś do wiadomości; krótka wzmianka w prasie, notatka prasowa”.

Czym jest notowanie?

„ Notowanie jest to przelewanie na papier w możliwie skróconej, ale wyraźnej i jasnej formie myśli, wniosków, skojarzeń”. >J. Półturzycki, Wdrażanie do samokształcenia, Warszawa 1983, WSiP, s. 18.<

Obowiązkiem nauczyciela jest:

• uświadomić uczniom znaczenie umiejętności notowania,

• zbadać faktyczne umiejętności sporządzania notatek (starsze klasy),

• stosować odpowiednie ćwiczenia, które kształcić będą tę sprawność,

• zorientować uczniów w rodzajach notatek, ich strukturze, celowości.

Przykładowe ćwiczenia, pomocne w osiąganiu umiejętności notowania:

1. Zastąp podkreślone fragmenty zdań jednym wyrazem / peryfrazą.

2. W opowiadaniu podkreśl czasowniki, które nazywają najważniejsze wydarzenia. Ułóż opowiadanie jeszcze raz, ale zastosuj w nim tylko podkreślone czasowniki.

3. Zanotuj nazwę i adres swojej szkoły oraz podaj krótką informację, jak do niej trafić. Zastosuj skróty wyrazowe. (do wykorzystania przy wprowadzaniu skrótów i skrótowców)

4. Podanej informacji brak zwięzłości, przekształć ją w notatkę, stosując skróty.

5. Korzystanie z notatek w trakcie lekcji (własne notatki z lektury, wypisy), planu przy odpowiedzi ustnej (uczniowie przygotowują w domu konspekt odp. ustn.), itd.

6. Zgodnie z modelem notowania dokonaj korekty zapisanego tekstu, skreślając niepotrzebne wyrazy i nadając całości charakter zwięzłego zapisu. Zredagowaną w ten sposób notatkę przepisz.

7. Odczytaj swoją notatkę. Które zagadnienia uważasz za najważniejsze, które za mniej ważne? Ponumeruj, uwzględniając hierarchię ważności. Przepisz w nowej kolejności.

8. Przeredaguj notatkę, nadając jej maksymalnie zwięzłą formę językową.

9. Zastanów się, czy mógłbyś / mogłabyś notatkę jeszcze skrócić, tak aby nie straciła sensu? Zastąp słowa i zwroty mało trafne, zbyt ogólne lub szczegółowe innymi, bliskoznacznymi.

( pkt. 6-9 oprac. O. Przybyla na podst. S. Bortnowski, Ścisłość i emocja. Szkice polonistyczne, Warszawa 1977,WSiP)

10. Sporządź notatkę z ..., zwracając uwagę na ... .

11. Opracuj notatkę z ..., koncentrując się wokół ... .

12. Sporządzanie opisu bibliograficznego podręcznika, wybranego rozdziału.

13. Sporządzanie notatki konspektowej (praca zbior. + indywid.).

M. Nagajowa wyróżnia następujące rodzaje notowania (oprac. O. Przybyla na podst. M. N., Notatka już w szkole podstawowej, „Polonistyka” 1967, nr 6):

1. W czasie cichego czytania:

• podkreślenia w tekście lub znaki na marginesie,

• wypisywanie danych na kartkę

(można ćw. zastosować w grupach - każdy członek gr. wypisuje inf. na swoją kartkę, następnie konfrontacja i analiza inf. oraz wspólne tworzenie notatki).

2. W czasie głośnego czytania nauczyciela:

• tekst czytany powoli, uczniowie notują treści istotne, które akcentowane są przez nauczyciela (słowa klucze, hasła, równoważniki zdań),

• tekst czytany powoli, następnie uczniowie otrzymują odbitkę na której znajdują się słowa klucze, które układają w odpowiedniej kolejności. Po spr. poprawności wykonania zad., układają plan wydarzeń.

3. W związku z lekturą:

• podkreślenia i znaki na marginesie,

• sporządzanie zakładek w czasie czytania,

• wyciągi (wypisy) - dosłowne wypisanie tez, ważniejszych cytatów i fragmentów tekstu,

• streszczenie,

• adnotacja - krótka charakterystyka książki, wyliczenie głównych zagadnień,

(kiermasz lektur)

• plan (równoległy bądź porównawczy, punktowy, rozwinięty),

• opis bibliograficzny.

4. W czasie wycieczki, audycji, itd.

5. Notatka jako pomoc w wypracowaniach.

6. Notatką z treści lekcji może być:

• zapis wniosku wynikłego z rozważań,

• zapis podsumowania dyskusji,

• zapis w punktach toku pracy na lekcji,

• wypisanie słownictwa,

• najważniejsze hasła.

Notatki mogą przybierać kształt:

1. tabel,

2. schematów,

3. pytań,

4. komentarzy,

5. odnośników,

6. luźnych wyrazów,

7. luźnych zdań,

8. planu,

9. równoważników zdań,

10. pełnego tekstu (np. wniosku),

11. tytułów i podtytułów,

12. cytatu,

13. mapy mentalnej.

O wyborze danego kształtu notatki decydują następujące względy: koncepcja lekcji, rodzaj analizowanego materiału literackiego, gramatycznego, czas, którym dysponujemy, predyspozycje intelektualne uczniów, ich umiejętności.

---