Definicja sądu powszechnego
Taki organ ochrony prawnej, w którym orzekanie powierzono niezawisłym sędziom, odbywa się ono w imieniu państwa przy zachowaniu szczególnej formy procesowej
Niezawisłość sędziowska
Sędziowie w orzekaniu podlegają jedynie ustawom i własnemu przekonaniu
Szczególna forma procesowa
Przepisy postępowania sądowego regulują w sposób drobiazgowy prawa i obowiązki wszystkich uczestników procesów sądowych.
Sądy powszechne
Sądy powszechne - Są najważniejszymi organami ochrony prawnej. Sądy powszechne są uosobieniem trzeciej władzy - władzy sądowniczej. Wszystkie inne organy mają pomagać w sądownictwie prawnym. Sądy powszechnie nie mają przewagi - posiadają siłę przymusu, ale poprzez władzę wykonawczą. Siła sądów zależy od autorytetu i siły władzy wykonawczej. Nie powinno się podważać autorytetu sądów.
Sąd - taki państwowy organ ochrony prawnej, w którym orzekanie powierzono niezawisłym sądom i odbywa się ono w imieniu państwa przy zachowaniu szczególnej formy procesowej.
Elementy definicji:
Autorytet państwa jest nadawany każdemu rozstrzygnięciu sądowemu,
Funkcjonariusze publiczni, którzy orzekają w sądach są wyposażeni w niezawisłość, która polega na tym ze sędziowie podlegają tylko ustawie, (czyli sędziowie nie podlegają żadnym innym aktom prawnym i dyrektywom) i swojemu wewnętrznemu przekonaniu,
Szczególna forma procesowa - procedura sadowa jest bardzo skomplikowana, bo sądy działają według pewnego schematu. Procedura sądowa polega na tym, że przepisy postępowania sądowego regulują w sposób drobiazgowy prawa i obowiązki wszystkich uczestników postępowania sądowego. Zmuszają do przestrzegania pewnych podstawowych zasad, które zapewniają obiektywizm i wszechstronność rozstrzygnięcia.
Gwarancje procesowe prawidłowego rozstrzygnięcia (zasady postępowania sądowego)
Wyjątki wprowadza się jedynie, gdy są wyraźnie zakreślone w przepisach tak aby nie było najmniejszych wątpliwości czy ten wyjątek wprowadzono.
Zasada wolności stron
Każda ze stron postępowania ma równe prawa i obowiązki.
Każda ze stron może w równym stopniu
Składać dowody
Zgłaszać środki odwoławcze
Brać udział w rozprawie
Ustosunkowywać się do wniosków dowodowych
Zasada kontradyktoryjności (sporności)
Postępowania sądowe toczy się przed bezstronnym arbitrem, którym jest sąd, np.:, jeżeli jedna strona przedstawi argumenty to sąd musi zapytać drugą stronę jak ona odpowie na te argumenty.
Zasada skargowości
Postępowanie może być wszczęte dopiero po złożeniu wniosku przez uprawnioną osobę lub odpowiedni organ. Od tej zasady istnieją wyjątki, ale są one głęboko uzasadnione, np. w sprawach nieletnich.
Z zasady skargowości wynika, że sąd nie orzeka ponad żądania stron, np. jeśli sąd uważa, że należy zasądzić 200tys., ale obywatel wnosi o 100tys. to sędzia może zasądzić jedynie 100tys, chociaż od tego są wyjątki np. można zasądzić więcej niż zażąda strona, gdy szkoda powstała na skutek czynu zabronionego.
Zasada inkwizycyjna
Zasada inkwizycyjności= zasada śledcza = zasada postępowania policyjnego.
Jeden sędzia w imieniu sądu zbiera dowody i oskarża.
Jest to kontr-zasada wobec zasady skargowości.
Jest to zasada historyczna, w tej chwili mamy do czynienia z niewielkimi jej „odpryskami”. Zasada skargowości ma chronić przed niebezpieczeństwami, jakie wynikały ze stosowania zasady inkwizycyjności.
Jeżeli dziś słyszymy, że są w procesie pewne elementy inkwizycyjności to chodzi o to, że sędzia może żądać wezwania świadków, przeprowadzenia badania psychiatrycznego oskarżonego, mimo, że żadna ze stron o to nie wnosiła. Tutaj dotykamy szybkości działania sądów. Im mniej elementów inkwizycyjności tym postępowanie szybsze, ale mnie skuteczne z punktu widzenia dążenia do jak najbardziej sprawiedliwego i odpowiadającego rzeczywistości wyroku.
Dwuaspektowa zasada bezpośredniości
Wyrok powinien zapaść w oparciu o materiał dowodowy, z którym sędzia zapoznał się sam podczas rozprawy - wyjątkiem jest np. sytuacja, w której świadek jest sparaliżowany i mieszka 600km od miejsca rozprawy. Występuje się wtedy o pomoc sądową i świadka przesłuchuje najbliższy świadkowi sąd i przesyła protokół do sądu, przed, którym toczy się postępowanie. Dowód taki ma jednakże mniejszą wartość, bo nie było możliwości zadania świadkowi więcej pytań niż te przesłane do sądu który przeprowadzał przesłuchane.
Sąd powinien oprzeć swoje orzeczenie na dowodach pierwotnych a nie wtórnych - sąd powinien zobaczyć dowody, przesłuchać świadków osobiście, nawet jeśli ich zeznania są spisane wcześniej bo były złożone np. w prokuraturze ponieważ na papierze nie widać, czy świadek się waha, zeznania mogły być świadkowi podsunięte w trakcie postępowania przygotowawczego, świadek z czasem mógł przypomnieć sobie nowe szczegóły
Zasada swobodnej oceny dowodów
Ocena wiarygodności dowodów pozostawiona jest doświadczeniu życiowemu, logice i sumieniu sędziego.
Zasada ta rzutowała się w Europie przeszło 200 lat temu w okresie Rewolucji Francuskiej.
Zasada legalnej oceny dowodów
W aktach prawnych istniały reguły dowodowe, które narzucały sądowi w różny sposób, który dowód jest mocniejszy a który słabszy np., jeśli szlachcic zeznaje inaczej niż kmieć to daje się wiarygodność kmieciom, jeśli zeznaje ich 6 przeciwko jednemu szlachcicowi. Jest to oczywiście zasada historyczna i kontr-zasada wobec zasady swobodnej oceny dowodów.
Dwu aspektowa zasada jawności postępowania sądowego
= zasada publiczności
Zewnętrzna - na rozprawie może bez ograniczeń przebywać publiczność, rozprawa jest dostępna dla każdego, kto chce się jej przysłuchiwać - oczywiście nie każda sprawa lub nie w całości jest jawna ze względu na ważny interes państwa (zachowanie tajemnicy) lub ważny interes prywatny jednakże sąd powinien decydować o wyłączeniu jawności tylko w wyraźnie uzasadnionych okolicznościach - generalnie zasada jawności zewnętrznej ma na celu ochronę niezawisłości sądu.
Z zasadą jawności zewnętrznej wiążą się następujące kwestie:
Dopuszczalność krytyki orzeczeń sądowych - występuje rzeczywista kolizja interesów - sądy tak jak wszystkie inne organy państwowe nie mogą być całkowicie wyjęte spod krytyki. - takiej krytyki powinny unikać organy władzy wykonawczej, osoby publiczne, politycy. -w ustawie o prawie prasowym zaznacza się, że nie można formułować sądów jakie powinno być orzeczenie sądu przed orzeczeniem sądu pierwszej instancji. Po orzeczeniu sądu pierwszej instancji opinie formułować już można, mimo, że może być to pewna forma nacisku na sąd drugiej instancji.
Dopuszczalność sprawozdań z przebiegu procesu
Wewnętrzna - każda ze stron ma prawo zapoznać się z całym materiałem dowodowym zebranym w sprawie; strony mają prawo przeglądać akty sprawy, nie mogą być wyłączone
Zasada kolegialności
Orzekanie w sprawach rozpoznawanych przez sądy powierza się zazwyczaj składom orzekającym. Zasada ta wiąże się z czynnikiem społecznym - składy orzekające to, co najmniej 2 osoby: sędzia i ławnik.
3 główne argumenty za kolegialnością:
Zespołowość zmniejsza prawdopodobieństwo pomyłki,
Zespołowość zmniejsza możliwość orzekania pod wpływem nacisku,
Zespołowość zmniejsza możliwość orzekania pod wpływem emocji, kompleksów i uprzedzeń.
Jednakże kolegialność jest droższa i bardziej ociężała.
Kodeks Postępowania Karnego (art. 28) przyjmuje jako regułę, że sąd rozstrzyga w pierwszej instancji przy składzie 1 sędzia i 2 ławnicy. W przypadku prawa pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw ze stosunków rodzinnych również orzeka skład 3-osobowy. Jednak jest od tego wiele wyjątków, np.: w sprawach cywilnych zasada kolegialności jest bardzo uszczuplona, dopuszcza wiele odstępstw. W sądzie apelacyjnym i kasacyjnym występuje głównie skład 3-osobowy - 3 sędziowie zawodowi. Występuje też skład 5-osobowy - 2 sędziowie zawodowi i 3 ławnicy, który orzeka w sprawach, gdy czyn jest zagrożony karą dożywotniego pozbawiania wolności.
Zasada tajności narady sędziowskiej
w czasie debaty nad wyrokiem w sali narad mogą być obecni tylko członkowie składu orzekającego. Często jednak w pokoju narad sędziowskich jest protokolant. Jego obecność jest uzasadniona przez przepisy:
Jest to często aplikant sądowy, czyli osoba przygotowująca się do zawodu sędziego. Posiedzenie jest dla niej bardzo kształcące,
Protokolant od razu protokołuje treść wyroku i uzasadnienie, które dyktuje mu prowadzący. Pod żadnym pozorem protokolant nie może jednak protokołować narady sędziowskiej - jest to tajemnica. Sędzia może przy wyroku zaznaczyć votum separatum, które oznacza, że ten sędzia nie zgadza się z wyrokiem.
1