"JAK PRACOWAĆ Z UCZNIEM DYSLEKTYCZNYM
MATERIAŁY POMOCNICZE W PRACY NAUCZYCIELA KOORDYNATORA



DYSLEKSJA NIE ZALEŻY OD POZIOMU DZIECI INTELIGENCJI ANI TEŻ OD KOMPETENCJI NAUCZYCIELA. NIE JEST TEŻ WYNIKIEM ZŁEJ WOLI CZY LENISTWA UCZNIA. TO CHOROBA, Z KTÓRĄ DZIECKO MOŻE NORMALNIE FUNKCJONOWAĆ.


W ostatnich latach dużo uwagi poświęca się dzieciom mającym specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu uwarunkowane fragmentarycznymi zaburzeniami funkcji percepcyjno - motorycznych.
Powodem tego zjawiska jest wzrost liczby dzieci, u których stwierdzono specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, czyli brak możliwości nabycia umiejętności czytania (dysleksję) oraz brak możliwości nabycia umiejętności poprawnego pisania (dysortografię),
a także trudność osiągnięcia dobrego poziomu graficznego pisma (dyzgrafię).
(M. Bogdanowicz)
Dysleksja jest więc zaburzeniem, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego i dobrych warunków środowiskowych w jakich dziecko się wychowuje.
Często zdarza się, że osoby mające dysleksję nie są tego świadome. Z roku na rok kłopoty w szkole pogłębiają się, nauka staje się coraz bardziej uciążliwa, a do trudności w czytaniu i pisaniu dochodzą zaburzenia emocjonalne.
Dysleksja utrudnia dzieciom funkcjonowanie w szkole, osiąganie sukcesów. Uczeń dyslektyczny wkłada bowiem bardzo wiele wysiłku w naukę, a efekty jego pracy są niezadowalające. Świadomość, że ma się tego typu trudności, rzutuje na kształtowanie się poczucia własnej wartości, ma wpływ na negatywny stosunek do nauczycieli, szkoły i nauki.
Trudności w czytaniu i pisaniu mogą wynikać z różnych przyczyn i powstają na różnym podłożu.
Barbara Sawo wyróżnia trzy grupy trudności w pisaniu i czytaniu:
·przyczyny wywodzące się z niedoskonałości metody dydaktycznej;
·czynniki natury emocjonalnej;
·defekty podstawowych funkcji psychofizycznych zaangażowanych w procesie czytania i pisania.

Badania prowadzone w tym zakresie wykazały, że w większości przypadków trudności w nauce czytania i pisania uwarunkowane są zaburzeniami:
·funkcji wzrokowej:
·słuchowej,
·kinetyczno - ruchowej,
Wanda Turowicz w poradniku metodycznym „Jak pomóc dziecku z dysortografią” wymienia błędy jakie można zaobserwować u dzieci w przypadku opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej i kinetyczno - ruchowej.

Opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej

·mylenie liter o podobnym kształcie, a różniące się niewielkimi elementami graficznymi np.:
a - o - e - ę, m - n - ń, sz - cz - rz, dz - dź - ch, I - l, h - k, l - t - ł, D - B - P, cyfra 3
z literą E;
·wadliwe odzwierciedlenie liter asymetrycznych:
p - g, d - b, w - m, n - u, b - p, d - g;
·dodawanie lub opuszczanie liter przy przepisywaniu;
·błędy w pisaniu ortograficznym;
·wadliwe odczytywanie - przekręcanie, przestawianie wyrazów, opuszczanie końcówek wyrazów, zgadywanie, wymyślanie wyrazów;
·częściowe lub całkowite niezrozumienie treści czytanego tekstu;
·trudności w pisaniu małych i wielkich liter;
·opuszczanie znaków diakrytycznych (kropek, ogonków, kresek);
·błędy interpunkcyjne (często przecinek pojawia się tam, gdzie dziecko bierze oddech,
·a czasami czyta bardzo długo bez żadnego znaku interpunkcyjnego)
Zaburzenie percepcji wzrokowej wpływa niekorzystnie na rozwój myślenia konkretno - obrazowego, na kształcenie orientacji przestrzennej i funkcji kierunkowej. W starszych klasach mogą u tych dzieci wystąpić trudności w takich przedmiotach jak: geografia, plastyka, geometria
i języki obce.
Kolejną przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu są opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej.
Przy zaburzonej percepcji słuchowej obserwujemy następujące błędy:
a)w pisaniu
-opuszczanie liter, sylab, końcówek wyrazów lub ich dodawanie;
-przestawianie liter, sylab, wyrazów;
-łączenie przyimków z rzeczownikami, np.: wlesie (w lesie), zklasy (z klasy);
-mylenie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, czyli:
p - b, np.: łabka, rypka
t - d, np.: stokrodka, kokartka
k - g, np.: tagże, Buk
f - w, np.: szawka, sfeter
s - z, np.: łazka, łeska
ś - ź ,np.: proźba, buśka
sz, rz, ż, np.: kapelurz, równiesz
c - dz, np.: powiec, módz
cz - dż, np.: różczka (różdzka), lidżba
ć - dź, np.: bądź (bądź), bydż (być)
-trudności w róznicowaniu samogłosek nosowych ą, ę w zestawieniu z dźwiękami om, on, em, en np.:
bąbka (bombka), kącert (koncert), tęperament (temperament), bonk (bąk), kompiel (kąpiel)
-trudności w różnicowaniu zmiękczeń,
ś - si, np.: śano, siwieta
ć - ci, np.: cima, ćoća
ń - ni, np.: ńtka, słonice
ź - zi, np.: zile, źele
dź - dzi, np.: dziwig, dźęcioł
-trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących, np.:
kasy - pasy, dom - tom, tata - mata;
-niewłaściwe rozdzielanie wyrazów lub łączenie dwóch
-w jeden, np.:
o gon (ogon), a parat (aparat), dodoktora (do doktora), zeszkoły (ze szkoły);
-zniekształcanie wyrazów, w wyniku czego tracą one sens;
-trudności w pisaniu ortograficznym;
-brak znaków interpunkcyjnych lub ich niewłaściwe stosowanie;
-trudności w przyporządkowaniu głosek literom;
-niski poziom prac pisemnych w porównaniu z wypowiedziami ustnymi;
-trudności we wszystkich rodzajach pisania: ze słuchu, z pamięci i w przepisywaniu;
-wielokrotne przepisywanie tego samego wyrazu, skreślenie, poprawianie
b)w czytaniu:
-długo utrzymuje się literowanie utrudniające syntezę sylabową i wyrazową;
-różnorodne błędy np.: przekręcanie wyrazów, pomijanie lub dodawanie innych podobnie brzmiących i zgadywanie;
-wielokrotne powtarzanie tych samych zdań;
-trudności w składaniu sylab i wyrazów z liter dobrze znanych;
-pomijanie interpunkcji;
-trudności w odczytywaniu trudnych, nowych wyrazów;
-bardzo wolne tempo czytania.

Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową cały wysiłek skupiają na technicznej stronie czytania, co z kolei utrudnia zapamiętywanie treści czytanego tekstu. Słaba pamięć słuchowa utrudnia także naukę tabliczki mnożenia, wierszy, języków obcych.
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu mogą być spowodowane zaburzeniem lub opóźnieniem rozwoju słuchu fonematycznego, czyli zdolności do prawidłowego różnicowania dźwięków. Zaburzenie to zauważalne jest szczególnie przy pisaniu ze słuchu.
U podstaw trudności w pisaniu leży także zaburzone funkcjonowanie analizatora kinetyczno - ruchowego, które powoduje obniżenie sprawności manualnej, przejawiając się:
·w zbyt wolnym tempie czynności manualnych;
·w braku dokładności, precyzji ruchów dłoni i palców:
·w wadliwej regulacji napięcia mięśni;
·zbyt długo utrzymującej się synkinezji (współruchów).

Dzieci te piszą wolno. Pismo jest brzydkie, niekształtne, o literach nierównej wielkości
i nieprawidłowym położeniu. Czasami litery są małe i nie dochodzą do linii, innym razem wielkie wychodzące poza linie. W tym samym tekście można spotkać niejednakowe, różne nachylenie liter, różne kąty i łuki, za duże lub za małe odstępy między literami.

Jak postępować z dzieckiem dyslektycznym

W pracy z dzieckiem dyslektycznym najskuteczniejsze jest uczenie polisensoryczne, czyli uczenie, w którym angażuje się wiele zmysłów naraz: słuchu, wzroku, narządów mowy, palców, mięśni. Dzięki temu dziecko może wykorzystać te zmysły, które są jego mocną stroną, równocześnie ćwicząc i rozwijając te, które są słabsze.
W praktyce szkolnej spotyka się coraz więcej dzieci z orzeczeniami o dysleksji, w związku
z tym nauczyciel powinien otoczyć je szczególną troską.
Na lekcjach takie dzieci nie powinny:
·czytać głośno wobec całej klasy, gdyż takie dzieci bardzo się denerwują i wówczas czytają coraz gorzej.
(Mogą czytać głośno, ale tylko wtedy, gdy tekst wcześniej został opracowany np.: w domu;)
·czytać zbyt długich czytanek;
·pisać dyktand (szczególnie w początkowym okresie nauki), można je zastąpić pisaniem
·z pamięci;
·nie omawiać błędów w obecności całej klasy;
·nie stosować rywalizacji i nie porównywać ich z dziećmi zdolniejszymi gdyż to pogłębia niechęć do nauki;
·do dzieci dyslektycznych należy podchodzić z dużą tolerancją.

Pracując z dzieckiem dyslektycznym należy:
-stosować na przemian czytanie głośne i czytanie ciche tekstu ze zwróceniem uwagi
na zrozumienie tekstu;
-polecać pisanie w większej liniaturze w początkowym okresie nauki;
-przy ocenie prac pisemnych z języka polskiego nie należy brać pod uwagę błędów dyslektycznych;
-usuwać wyrazy błędnie napisane, aby nie utrwalały się w pamięci wzrokowej ucznia:
-przez całkowite zamazanie wyrazu błędnie napisanego pisząc go u góry w sposób poprawny;
-przez naklejenie paska papieru z poprawnie napisanym wyrazem na wyraz napisany błędnie;
-przez zaznaczenie na marginesie ilości błędnie napisanych wyrazów dziecko samo
-je znajduje przez porównanie z poprawnie napisanym wyrazem w tekście.

Jak pomóc dzieciom dyslektycznym -Zbiór metod i ćwiczeń w pracy nauczyciela koordynatora

Jeżeli w klasie jest uczeń, który np.: myli litery podobne do siebie graficznie, wyraża niechęć do czytania, nie potrafi pisać poprawnie, mimo że zna zasady na bardzo dobry to znak, że ten uczeń wymaga częstych i długotrwałych ćwiczeń pod okiem nauczyciela, który stosując odpowiednie metody może sprawić, że dziecko w klasie poczuje się lepiej i może niejednokrotnie osiągnąć sukces.
Literatura pedagogiczna proponuje następujące formy ćwiczeń.

ĆWICZENIA W CZYTANIU
1.Czytanie sylabami wyrazów.
2.Czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami.
3.Czytanie sylab i wyrazów w krótkich pozycjach.
4.Czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań.
5.Czytanie selektywne (wybiórcze) głośnie i ciche.
6.Czytanie z przesłonką ( w okienku).
7.Czytanie chóralne.
8.Ćwiczenia w rozumieniu treści.


ĆWICZENIA W PISANIU
1.Kreślenie ręką dużych liter w powietrzu.
2.Pisanie dużych liter na tablicy - wodzenie po wzorze.
3.Pisanie liter na arkuszach papieru, różnej wielkości.
4.Pisanie liter za pomocą szablonu.
5.Kalkowanie, obwodzenie po wzorze.
6.Samodzielne pisanie.


Przy ćwiczeniach w pisaniu należy pamiętać:
1.Ćwiczenia pisania powinny następować po ćwiczeniach czytania i obejmować ten sam materiał dydaktyczny (opracowane sylaby, wyrazy, zdania, które powinny być przepisane, napisane z pamięci lub ze słuchu).
2.Od początku i przez cały okres ćwiczeń należy zwracać uwagę na prawidłowość kierunku kreślenia liter, zwłaszcza owali (odwrotnie do ruch wskazówek zegara), rozpoczynając
od miejsca 2 na tarczy.
3.Przy wprowadzeniu nowych liter należy stasować wzory sprzyjające ich połączeniu.
4.Nie należy zbyt długo pracować na pojedynczych literach, ponieważ sprzyja to utrwaleniu nawyków literowania, głoskowania przy czytaniu i pisaniu.
5.Wdrażać dziecko do autokontroli (dziecko ciągle zastanawia się nad poprawnością
i sprawdza tą poprawność).
6.Wszystkie błędy powinny być poprawiane według wcześnie wskazanych metod.
7.Zwracać uwagę na prawidłową postawę ciała przy pisaniu i sposób trzymania przyborów.
8.Dostosować czas trwania ćwiczeń w pisaniu do możliwości percepcyjnych dziecka, koncentracji uwagi i odporności psychicznej.

„Recepty na dobre czytanie i pisanie”
Autorstwa prof. dr hab. Marty Bogdanowicz

„Dekalog dla nauczycieli dzieci dyslekcyjnych”

NIE
1.Nie traktuj ucznia jak chorego, kalekiego, nie zdolnego, złego lub leniwego.
2.Nie karz, nie wyśmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy.
3.Nie łudź się, że „sam z tego wyrośnie”, „weźmie się w garść”, „przysiądzie fałdów” lub,
że ktoś go z tego „wyleczy”.
4.Nie spodziewaj się, że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczają
się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
5.Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę,
ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.

TAK
6.Staraj się zrozumieć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i występowaniu wtórnych zaburzeń nerwicowych.
7.Spróbuj, jak najwcześniej zaobserwować trudności ucznia: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą (psychologiem, logopedą, pedagogiem, a wrazi potrzeby z lekarzem).
8.Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi:
-Bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystaj wyniki badań i zalecenia specjalistów zawarte w opinii psychologicznej.
-Ustal kontakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za pracę nad sobą, rodziców
za pomaganie dziecku, a nauczyciela za bycie doradcą.
-Zaobserwuj podczas codziennych lekcji, co najskuteczniej pomaga dziecku.
-Bądź w stałym kontakcie z jego nauczycielem - terapeutą i korzystając z jego wskazań złączaj w zajęcia dydaktyczne potrzebne dziecku ćwiczenia.
9.Opracuj program indywidualnych wymagań wobec ucznia dostosowany do jego możliwości o wkładu pracy. Oceniaj go na podstawie odpowiedzi ustnych i treści prac pisemnych. Nie każ mu czytać głośno przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze słownika i daj więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo (opisowa ocena błędów) pod warunkiem systematycznej pracy, znajomości reguł ortograficznych i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za jego efekty.
10.Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach.

„Czytanie na raty” wg prof. dr hab. Marty Bogdanowicz

Uczeń młodszy
1)Dziecko czyta na głos
(zależnie od możliwości: od jednej do kilku linijek tekstu do ½ strony).
2)Dziecko czyta razem z dorosłym na głos („chórem”, dorosły nieco ciszej)
(dwa razy więcej, na przykład od dwóch linijek do 1 strony)
3)Dorosły czyta dziecku na głos
(trzy razy więcej, np.: od trzech linijek do trzech stron).
4)Dziecko czyta samo po cichu
(cztery razy więcej, od czterech linijek do czterech stron) powtórka całego cyklu (punkt 1 - 4).
5)Streszczenie przeczytanego tekstu (ustne opracowanie lub pisemne w formie planu
czy wypracowania) lub dyskusji nad tekstem.

Uczeń starszy
1) Dziecko czyta na głos
(zależnie od możliwości: od około ½ do jednej strony).
2) Dorosły czyta dziecku na głos
(trzy razy więcej, około trzech stron).
3) Dziecko czyta samo po cichu
(cztery razy więcej, około czterech stron), powtórka całego cyklu (punkt 1-
4) Streszczenie przeczytanego tekstu
(ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusji nad tekstem
5) Podsumowanie przeczytanego rozdziały - streszczenie rozdziału i dyskusja nad
wybranymi problemami.

Dyktando w 10 punktach - z komentarzem ortograficznym
autorstwa prof. dr hab. Marty Bogdanowicz

1.Umowa
Umów się z dzieckiem, że codziennie będzie robić dyktando obejmujące zawsze tylko trzy zdania. Wymyślcie wspólnie nagrodę po każdym tygodniu pracy.
2.Wybór tekstu
Zaznacz w książce dziecka trzy zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie.
3.Komentarz ortograficzny
Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu
(podaje zasady pisowni, poszukuje uzasadnienia pisowni).
4.Zapisywanie
Dziecko zapisuje zdanie (podobnie postępuje z następującymi zdaniami).
5.Kontrola 1 - dziecko
Dziecko samodzielnie sprawdza napisany tekst.
6.Kontrola 2 - dorosły
Dorosły sprawdza tekst . jeżeli znajdzie błędy, podaje ich liczbę.
7.Kontrola 3- dziecko
Dziecko ponownie sprawdza tekst z pomocą słownika ortograficznego.
8.Kontrola 4 - dorosły
Dorosły sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, wskazuje tekst - wzór, z którego dyktował zadania.
9.Kontrola 5 - dziecko
Dziecko porównuje napisany tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy.
10.Poprawa
Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy(np.:, podaje zasady pisowni, wyrazy pokrewne, odmienia wyraz przez przypadki, wymienia na inne formy).


materiały zebrała mgr Danuta Więcek
mgr Maria Ślazyk

---