ZNACZENIE I ZAKRES POJĘCIA DYDAKTYKA
Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikas oznacza pouczający, a didasko - uczę.
Z etymologii słowa dydaktyka wnosić można, że obejmowała ona to, co dotyczy nauczania i uczenia się. Terminu tego po raz pierwszy użyto w Niemczech na początku XVII wieku, rozumiano go jako sztukę nauczania, czyli jako swego rodzaju umiejętność praktyczną.
Jan Amos Komeński (1592 - 1670) w swym znakomitym dziele Pt. „Wielka dydaktyka” uważał dydaktykę za sztukę nauczania, ściśle związaną z wychowaniem.
Na początku XIX wieku niemiecki pedagog i filozof Jan Fryderyk Herbart (1776 - 1841) w głoszonej teorii nauczania wychowującego, dydaktykę rozumiał jako teorię nauczania, która podstawowe znaczenie przypisywała czynnościom nauczania.
Na przełomie XIX i XX wieku pod wpływem haseł „nowej szkoły” głoszonych między innymi przez Johna Deweya (1859 - 1952) zaczęto odrzucać herbertowską koncepcję „ nauki książkowej” wprowadzając idee uczenia się aktywnego przez działanie. W świetle ich interpretacji dydaktyka uważana była jako teoria uczenia się.
Pojęciem „dydaktyka” określa się ten dział pedagogiki, który zajmuje się wykrywaniem, ustalaniem prawidłowości procesu nauczania i uczenia się (W. Okoń, C. Kulisiewicz, W. Zaczyński).
Współczesne ujęcie terminu dydaktyka (S. Palka) utożsamia się go z kształceniem i samokształtowaniem (samokształceniem).
W. Okoń twierdzi „że dydaktyka jest nauką o kształceniu i samokształceniu, ich celach i treści oraz metodach, środkach i organizacji”
Dydaktyka dzieli się na:
dydaktykę ogólną
dydaktykę szczegółową
Dydaktykę ogólną określa się jako ogólną wiedzę o nauczaniu i uczeniu się. Ogólność dydaktyki według niektórych autorów wynika z tego że swymi badaniami obejmuje wszystkie szczeble systemu szkolnego i wszystkie typy szkół.
Dydaktyki szczegółowe:
teorie nauczania w szkołach określonego typu i stopnia
dydaktyki poszczególnych przedmiotów szkolnych
Przedmiot badań dydaktyki (W. Zaczyński) jest:
naukowa analiza i formułowanie celów nauczania
dobór treści kształcenia według ustalonych zasad i zgodnie z obranym celem kształcenia
formułowanie zasad nauczania
badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania
badanie środków dydaktycznych i optymalizacji warunków efektywnego ich stosowania w kształceniu
ustalanie najkorzystniejszych form organizacyjnych nauczania
Podstawowe pojęcia
W. Okoń „uczenie się” definiuje następująco:
„Uczenie się jest procesem, w toku którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte”
Nauczanie - jest to system odpowiednich zabiegów, działań nauczyciela, na który składają się takie czynności jak inicjowanie (inspirowanie), planowanie, organizowanie, czynności kierowania, kontrola i korekta.
Teoria doboru treści nauczania
Spośród wielu różnorodnych teorii doboru treści do najważniejszych należy zaliczyć:
materializm dydaktyczny
formalizm dydaktyczny
utylitaryzm
teorię problemowo - kompromisową
strukturalizm
egzemplaryzm
Materializm dydaktyczny - zasadniczym celem szkoły powinno być przekazanie jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki.
Programy były niedostatecznie ze sobą skorelowane obejmowały materiał bardzo obszerny, albo przeładowany wiadomościami. Realizacja tego rodzaju programów zmuszała nauczyciela do pośpiechu i powierzchowności w pracy, a także do przerabiania z uczniami wielu tematów na zajęciach pozalekcyjnych
Formalizm dydaktyczny
Zwolennicy formalizmu dydaktycznego uważali treść kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Celem pracy szkoły było więc pogłębianie, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań.
Głównym kryterium doboru przedmiotów nauki szkolnej powinna być wartość kształcąca danego przedmiotu, szczególnie silnie reprezentowana przez matematykę i języki klasyczne.
Podobne stanowiska: Cycero, Pestalozzi, F.A.W. Diesterweg, Jan W. Dawid.
Formalizm dydaktyczny - zwrócenie uwagi na potrzebę rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, tzn. ich uwagi, pamięci, wyobraźni, myślenia itd.
Utylitaryzm dydaktyczny - teoria powstała na przełomie XIX i XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Przedstawiciele: J. Dewey, G. Kerschensteiner.
Utylitaryzm dydaktyczny - rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkich jest podstawowym kryterium doboru treści kształcenia, a różnorakie zajęcia praktyczne mają spełniać rolę czynnika aktywizującego myślenia i działanie uczniów.
WSPÓŁCZESNE TEORIE DOBORU TREŚCI NAUCZANIA
Poszukiwania nowych rozwiązań idą w kilku kierunkach:
rezygnacji z systemu przedmiotowego
częściowej rezygnacji z systemu przedmiotowego
nauczania egzemplarycznego
wprowadzenia systemu modularnego
naukowej organizacji procesu dydaktycznego
unowocześnienia systemu przedmiotowego
CELE KSZTAŁCENIA
Taksonomia celów nauczania B. Niemiecki hierarchizacja
Poziom |
Kategoria |
Wiadomości |
A Zapamiętywanie wiadomości B Zrozumienie wiadomości |
Umiejętności |
C Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych |
Operacjonalizacja - zmienianie celu głównego na cel operacyjny
A. Zapamiętywanie wiadomości - wiadomości mogą dotyczyć terminologii faktów, praw i teorii naukowych, konwencji i klasyfikacji, kryteriów oceny, zasad działania, procedur i algorytmów, metodologii badań. W każdym wypadku uczeń uzyskuje gotową wiedzę wymagającą co najwyżej pewnego przegrupowania dla powiązania z wiedzą poprzednio uzyskaną. Wiadomości są zapamiętywane, gdy uczeń jest w stanie odszukać je w pamięci, sprawdzić, przedstawić w formie ustnej lub pisemnej, albo wykorzystać w praktycznym działaniu.
B. Zrozumienie wiadomości - obejmuje elementarny poziom zrozumienia, pozwalający na operowanie wiadomością w zakresie uznanym za niezbędny na danym szczeblu nauczania przedmiotu.
Główne rodzaje wymaganych operacji są następujące:
Tłumaczenie, polegające na przedstawieniu wiadomości „swoimi słowami” lub w innej formie niż były podane (słownej, symbolicznej, graficznej, ruchowej).
Interpretacja, polegająca na syntetycznym ujęciu (streszczeniu) danych wiadomości, porównaniu ich z innymi wiadomościami.
Ekstrapolacja, polegająca na przedłużeniu opisu zjawiska lub ciągu wydarzeń na inne sytuacje, równoległe lub przyszłe.