Część I
Społeczeństwo jest organizmem złożonym z ludzi połączonych ze sobą wspólnym interesem - możliwością bezpiecznego przetrwania. W celu zapewnienia bezpiecznego życia społeczeństwo stara się organizować szereg struktur ochraniających sprawne funkcjonowanie ludzi zarówno w zdrowiu jak i w chorobie.
Społeczeństwo - to dzieci, ludzie dorośli i ludzie starzy. Dużo miejsca poświęca się w mass-mediach dzieciom i ich chorobom (bo są kontynuatorami i realizatorami naszych dążeń), ludziom w średnim wieku (bo zmniejszenie efektywności ich działania pogarsza poziom funkcjonowania społeczeństwa), natomiast bardzo rzadko opisuje się radości i smutki wieku podeszłego. Mechanizm pomijania problemów ludzi starych jest prawdopodobnie złożony:
O ile opis chorób występujących w młodym wieku jest dla większości zdrowego społeczeństwa pewną egzotyką, rzadkością, która wymaga wsparcia ze strony osób zdrowych, o tyle obraz chorób w wieku podeszłym jest swoistym memento o nadchodzącej śmierci.
Właśnie dlatego, że dotyczy to nas wszystkich, należy dokładnie poznać naszą przyszłość. Należy pisać o szczególnej sytuacji psychologicznej starego człowieka izolowanego od większości dobrodziejstw współczesnej cywilizacji, należy pisać o licznych przewlekłych, inwalidyzujących chorobach i w końcu, należy pokazać, że odpowiednio urządzona starość może być satysfakcjonującym okresem życia, radosnym podsumowaniem osiągnięć i bezpiecznym etapem życia.
Mimo izolacji społecznej ludzie starzy nie są sami. Brak najbliższej rodziny jest zastępowany przez przyjaciół i sąsiadów, ich brak powoduje wsparcie ze strony pomocy społecznej. Jakość tych pomocy jest różna, ale ma przynajmniej jedną cechę wspólną - angażuje członków społeczeństwa. Badania naukowe wykazują jak bardzo obciążeni są opiekunowie osób cierpiących z powodu przewlekłych chorób. Śmiertelność w tej grupie ludzi jest wyższa niż w grupach osób nie obciążonych opieką, często cierpią na liczne choroby somatyczne i depresję. Omawiana sytuacja dotyczy zwłaszcza często występujących w starości chorób społecznych takich jak przewlekłe choroby neurologiczne czy zespoły otępienne naczyniopochodne i choroba Alzheimera. Chorzy z chorobami somatycznymi i otępieniami, którzy nie mają opieki, wyrywani są z środowiska i zamykani w domach pomocy. Komfort ich życia ulega znacznemu pogorszeniu, a obciążenie finansowe społeczeństwa znacznie zwiększa się.
Rozumienie problemów starości powinno zaowocować wizją lepszych form opieki np. form pośrednich oferujących pomoc profesjonalną zlokalizowaną w środowisku.
Konieczna jest wiedza o tych zjawiskach w celu budowania lepszej przyszłości.........także dla nas samych.
Część II
Gwałtowne zwiększanie się liczby osób w wieku podeszłym zmusza do nowego spojrzenia na problemy geriatryczne. Starzenie się osób urodzonych w latach szczytu demograficznego 1946-1963 powoduje znaczące zwiększenie liczby ludzi starych na początku III stulecia, np. w roku 2040 w USA liczba osób starych sięgnie 40 milionów. Wydłużenie życia i lepsze rozumienie procesów fizjologicznych jest przyczyną, że przestaje się mówić o osobach w wieku podeszłym jako o jednorodnej grupie wiekowej; coraz częściej gerontolodzy dzielą tych ludzi na kilka grup:
W ciągu ostatnich 20 lat badania epidemiologiczne odnotowują znaczące zmniejszenie liczby chorób skracających długość życia np. liczba zgonów z powodu chorób naczyń mózgowych zmniejszyła się z 105.8/100.000 w roku 1968 do 56.4/100.000 w roku 1994. Częstość występowania krwotoków wewnątrzmózgowych obniżyła się z 23.5/100.000 do 8.3/100.000, a zakrzepy tętnic mózgowych z 30.2/100.000 do 6.1/100.000 (Katzman, 1997).
Mimo tak spektakularnego zmniejszenia przyczyn chorób w wieku podeszłym nadal znacząca jest ogólna liczba czynników chorobotwórczych. Zaburzenia homeostazy organizmu, zwiększająca się liczba stresowych czynników psychospołecznych, zmniejszone poczucie bezpieczeństwa stały się normą końca XX wieku. Rośnie także liczba starzejących się chorych z endogennymi chorobami psychicznymi leczonych przewlekle lekami psychotropowymi. Konieczna staje się pomoc specjalisty psychiatry w zakresie problematyki wieku podeszłego rozumiejącego różnorodność uwarunkowań wpływających na stan psychiczny ludzi starych.
Takimi właśnie stanami zajmuje się psychogeriatria. Według definicji WHO "psychiatria wieku podeszłego jest działem psychiatrii i tworzy część wielodyscyplinarnej służby opieki nad stanem psychicznym starszych ludzi. Specjalność ta może być nazywana psychiatrią geriatryczną, psychiatrią wieku podeszłego lub psychogeriatrią (WHO konsensus,1997).
Zajmowanie się problemami psychicznymi ludzi w wieku podeszłym wyznacza granice zainteresowań psychogeriatrii. Uważa się, że dolną granicą jest 65 rok życia - rok przejścia na emeryturę, a więc rok gwałtownej zmiany modelu życia i konieczności przebudowy celów oraz dobrania adekwatnych do tych celów środków.
Problemy zdrowotne w tym wieku to znacząca liczba reakcji adaptacyjnych do nowych warunków oraz reakcji dekompensacyjnych u osób, które nie potrafią odnaleźć nowych celów w życiu; to zwiększona liczba reakcji depresyjnych i urojeniowych związanych z nieprawidłową interpretacją nowych sytuacji życiowych; to także narastająca niesprawność funkcji poznawczych, narastanie zaburzeń procesów fizjologicznych powodujących upośledzenie percepcji zmysłowej.
Wśród zaburzeń psychicznych występujących w wieku podeszłym można wyróżnić pewne cechy charakterystyczne: przewagę problemów somatycznych i biologicznych nad psychologicznymi. Nie oznacza to oczywiście zmniejszenia roli czynników psychospołecznych w życiu osób w wieku podeszłym; oznacza jedynie zwiększenie wpływu czynników biologicznych niejednokrotnie modyfikujących zakres i możliwości funkcjonowania psychologicznego i społecznego. Jednocześnie zwiększona liczba czynników psychologicznych - negatywny bilans życia, izolacja społeczna, świadomość utraty pozycji społecznej, obawy przed zubożeniem materialnym ograniczają funkcjonowanie społeczne starszego człowieka i zwiększają liczbę dolegliwości somatycznych.
Psychogeriatria zajmuje się więc zjawiskami i zadaniami typowymi dla tego specyficznego okresu życia, które rzadko występują w wieku średnim. Zaliczyć do nich można: