Miasto-wieś a ludzie starzy
Emilia Szałkowska
Grupa II
PRACA
Z uwagi na przedłużanie się okresu trwania życia ludzkiego zagadnienie starzenia się ludności staje się jednym z największych problemów współczesności. Nabiera ono jednak szczególnego znaczenia w odniesieniu do ludzi mieszkających na wsi, których egzystencja nawet w najbardziej rozwiniętych krajach odzwierciedla rażącą nierówność społeczną w porównaniu z sytuacją innych grup zawodowych w wieku poprodukcyjnym.
Zjawisko starzenia się ludności ma dwie podstawowe przyczyny:
przedłużenie okresu trwania życia ludzkiego
spadek liczby urodzeń
Odpływ ze wsi do miast młodej siły roboczej powoduję m. in. zmianę stosunku ludności do ziemi. Ziemia ta staje się własnością ekonomiczną, tracąc stopniowo ukształtowane w przeszłości cechy wartości moralnej.
Na kształtowanie się warunków życia ludzi starszych na wsi wywierały wpływ przemiany społeczno- ekonomiczne, jakie dokonały się na wsi po 1945 oraz po 1989 roku.
Przez to ludzie starsi muszą pracować do śmierci, co ma swoje złe strony- każdy niedołężny człowiek powinien korzystać z różnych form odpoczynku, ale i dobre strony- utrzymuje w śród starszych ludzi uczucie, że są pożyteczni i potrzebni innym; nie są więc marginesem życia społeczno- kulturowego środowiska.
Inaczej to natomiast wygląda to w mieście gdzie ludzie szybciej przechodzą na emeryturę i nie pracują już w żaden sposób fizyczny. Czasami zdarza się jednak, że emeryci lub renciści dorabiają jako np. ochrona w supermarketach, dozorcy lub sprzątaczki. W mieście ogromna większość zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych rozpoczyna pobieranie emerytury w wieku 60lat, jeśli chodzi o kobiety, i 65lat, jeśli chodzi o mężczyzn, a w niektórych w zawodach (górnictwo, szkolnictwo, kolejnictwo) przechodzi się na emeryturę nawet o 5lat wcześniej. Dlatego aktywność zawodowa wśród osób w wieku poprodukcyjnym w mieście nie występuje na szeroką skalę.
Ludzie mieszkający na wsi mają gorsze warunki pracy i życia, niż w mieście. Jedną z głównych przyczyn tej inności jest to, że w mieście zdecydowanie przeważa gospodarka uspołeczniona, w której znajdują zatrudnienie obywatele zdolni do pracy. Natomiast na wsi przeważa praca w prywatnym rodzinnym gospodarstwie rolnym. W gospodarstwach rodzinnych inaczej kształtuje się podział zajęci, silniej działają tradycyjne wzory postępowania.
Wyskoki wskaźnik aktywności zawodowej osób w wieku podeszłym można zauważyć w rolnictwie. Jednym słowem na wsi mieszka więcej osób starszych niż w mieście oraz więcej z nich pracuje zawodowo do bardzo późnego wieku.
WARUNKI MIESZKALNE
Ludzie starsi na wsi nie są w stanie zaspokoić swych potrzeb życiowych, a ich sytuacja mieszkaniowa przedstawia się bardzo źle. Mieszkają przy rodzinie nie mają przeważnie pomieszczenia wydzielonego dla siebie. Jeżeli już mieszkają sami, co zdarza się bardzo często, to są zależni od dobrej woli sąsiadów.
Warunki mieszkalne na wsi są przeciętnie gorsze niż w miastach w przypadku osób starszych ta różnica staje się jeszcze większa.
Na wsi przeważają osoby mieszkające we własnych domach (70%). Zdecydowana większość z nich mieszka we własnych domach, przy czym często są to domy stare, o niskim standardzie technicznym niezadawalającym wyposażeniu instalację techniczne. Występują braki poważnie utrudniające osobą starszym samodzielne zamieszkiwanie i zaspokojenie potrzeb. Z wiekiem takie czynności jak przynoszenie wody ze studni czy palenie w piecu wymagają coraz większego wysiłku. Tymczasem mimo niewątpliwej poprawy w tym zakresie, badanie zrealizowane przez Polskie Towarzystwo Gerontologiczne pokazuje znacznie gorszą sytuację starszych mieszkańców wsi.
Znaczna część ludzi starych zajmujących mieszkania w samodzielnie wzniesionych lub niekiedy odziedziczonych po rodzicach domach znajduje się w bardzo trudnej sytuacji. Koszty związane z remontem i odpowiednim wyposażeniem mieszkań są na ogół nie do udźwignięcia dla osób starszych, szczególnie tych, samodzielnie prowadzących gospodarstwa domowe. Dodatkowo na przeszkodzie staje ogromna różnicą w poziomie rozbudowy infrastruktury technicznej między miastem a wsią. Na wsi doprowadzenie instalacji wodociągowej, gazowej czy kanalizacyjnej związane jest często z finansową partycypacją (uczestnictwo, udział jednostek w większej grupie, formacji, projekcie czy instytucji), co niejednokrotnie wyklucza osoby starsze z grupy mającej szansę na poprawę warunków mieszkaniowych.
W mieście warunki mieszkalne są dużo lepsze co jednak także wiążę się z dość dużymi kosztami. Centralne ogrzewanie, gorąca woda są w każdym mieszkaniu ,a sklepy, przychodnie czy też przystanki autobusowe są umiejscowione na każdym kroku co z pewnością ułatwia życie seniorom .
Dane statystyczne, miasto:
Brak wodociągu: 0,5%
Wodociąg, WC: 96,8%
Wodociąg, WC, łazienka, gaz, centralne ogrzewanie: 86,4%
Telefon: 86,6%
Lodówka: 97, 3%
Zamrażalka:19, 5%
Zmywarka: 2, 0%
Automat pralniczy:73, 2%
Odkurzacz:94, 8%
Radio: 06, 4%
Telewizor kolorowy: 94, 6%
Wideo:22, 4%
Dane statystyczne, wieś:
Brak wodociągu: 11,7%
Wodociąg, WC: 62, 9%
Wodociąg, WC, łazienka, gaz, centralne ogrzewanie: 42,0%
Telefon: 58, 9%
Lodówka: 94, 4%
Zamrażalka:35, 7%
Zmywarka: 2, 3%
Automat pralniczy: 41, 8%
Odkurzacz: 76, 6%
Radio: 87, 4%
Telewizor kolorowy: 83, 6%
Wideo:17, 7%
WŁASNY KĄT
Ważnym elementem sytuacji mieszkaniowej osób starszych jest dysponowanie własnym pokojem. Samodzielne zajmowanie pokoju przez osobę starszą, i ewentualnie jej współmałżonka, może być traktowane jako przesłanka pewnej niezależności wobec pozostałych członków gospodarstwa domowego. Stwarza również możliwości spokojnego wypoczynku nocnego, sprzyja ograniczeniu zakłóceń w spokoju w czasie choroby, świadczy także, pośrednio, o równoprawnej pozycji osoby starszej w gospodarstwie domowym. Samodzielny pokój jest warunkiem dla zachowania intymności i prywatności oraz możliwości odseparowania się w razie potrzeby od innych domowników. Około jednej czwartej osób mieszkających samotnie zajmowała pokój, w którym w nocy przebywała jeszcze więcej, niż jedna osoba. Dodatkowo około 2 proc ludzi starszych na wsi nie ma możliwości korzystania z kuchni. Pośrednio wskazuje to nieuprzywilejowanie tej grupy mieszkańców.
Starsi mieszkańcy wsi, częściej niż ich rówieśnicy w mieście, muszą obyć się bez urządzeń, które ułatwiają prowadzenie gospodarstwa domowego.
Większość samotnych starszych ludzi w Polsce mieszka głównie w mieście. Ich sytuacja materialna oraz kondycja psychiczna jest gorsza w stosunku do osób żyjących w parach lub do krewnych, zaś do grup zagrożonych ryzykiem osamotnienia należą osoby mieszkające indywidualnie, rozwiedzione, owdowiałe, starsze, a wśród nich renciści i emeryci. Wśród przyczyn osamotnienia i samotności osób starszych najczęściej wymienia się : śmierć współmałżonka, złą sytuację materialną oraz upadek sił fizycznych i psychicznych, uniemożliwiających zmianę środowiska zamieszkania, nawiązanie kontaktów lub trwalszych więzi, ale często również opuszczenie przez dzieci, wnuków, krewnych, sąsiadów.
DOCHODY I RYNEK USŁUG
Różnicę pomiędzy miastem a wsią można zauważyć również w odniesieniu do rynku usług. W większych miejscowościach łatwiejszy jest t dostęp do opieki medycznej, edukacji, zagospodarowywania wolnego czasu poprzez uczestnictwo w kołach zainteresowań. Organizacja usług na wsi wymaga więc pokonywania znacznych odległości . Wpływa to na wydłużenie czasu niezbędnego na udzielenie usługi i wydatnie podnosi jej koszt. Najlepiej można to zaobserwować na przykładzie usług medycznych. Dojazd lekarza czy pielęgniarki środowiskowej do mieszkania starszej, niejednokrotnie niesamodzielnej osoby, zabiera wiele czasu i odbywa się kosztem możliwości udzielenia pomocy innemu choremu. Prowadzi to do obniżenia skuteczności tych usług.
WIĘZI SPOŁECZNE
Odmienność losu ludzi starszych na wsi w porównaniu do ich równolatków w mieście polega również miedzy innymi na tym, że na innych zasadach kształtują się tutaj kontakty krewniaczo- sąsiedzkie. W środowisku wiejskim występuje daleko większa jawność życia rodzinnego, które toczy się nie tylko w obrębie czterech ścian własnego domostwa, ale także na zewnątrz, niejako na oczach całej społeczności lokalnej danej wioski lub gminy. Stosunki między ludźmi nie mają charakteru anonimowego, ale dokonują się w bezpośrednich kontaktach, niejako twarzą w twarz. W dużym, nowoczesnym bloku wielkiego miasta poszczególne rodziny nie stanowią elementów jednej całości. Tymczasem wieś stanowi taką całość, zwarty zespół rodzin , połączone też często węzłami pokrewieństwa lub powinowactwa. Tego rodzaju układ sprzyja umacnianiu się więzi społecznych , stwarza korzystne warunki do wzajemnej pomocy , przeciwdziała poczuciu osamotnienia, jakie mogą odczuwa starsi mieszkańcy miast.
Bardzo silnie działa kontrola opinii publicznej. W tradycyjnej wsi bardzo silnie działa kontrola opinii publicznej. Wywiera ona znaczny wpływ na przestrzeganie norm moralno-obyczajowych funkcjonujących w środowisku. Jedną z takich norm był obowiązek utrzymania rodziców prze Zdzieci. Ten obowiązek określa się mianem funkcji zabezpieczającej rodziny. Wiązało się to zwykle z wysokim autorytetem starszego pokolenia, które dla młodych było wzorem do naśladowania w dziedzinie pracy, postawy moralne, zasady kultury. W dzisiejszych czasach obserwuje się stanowczy zanik tej normy wsiach, a w miastach jest on praktycznie niewidoczny.
ORGANIZACJA ŻYCIA
Pomoc człowiekowi staremu nie kończy się na zapewnieniu środków utrzymania, n stworzeniu warunków mieszkalnych, nawet an załatwieniu usług bytowych. Istnieje nawet cała sfera spraw związanych po prostu z organizacją życia, z wypełnieniem wolnego czasu, którego nagle człowiek starszy po uzyskaniu emerytury czy renty ma znacznie więcej , niż miał kiedykolwiek . w codziennych obowiązkach produkcyjnych i zawodowych myśli się z utęsknieniem o tym, by mieć trochę czasu do swojej własnej dyspozycji., a potem okazuje się, że ni wystarczy wolny czas i utrzymanie. Rodzą się bowiem nowe pragnienia, które można zaspokoić poprzez działalność kulturalną, aktywność społeczną, czy rozwój własnych, pozaprodukcyjnych zainteresowań.
Miasto: uniwersytety trzeciego wieku, kluby seniora, dzienne domy pomocy społecznej, kina, teatry, opery, filharmonie, osiedlowe, kółka zainteresowań, kawiarnie
Wieś: koła gospodyń wiejskich, ogródki, zbieractwo, kontakt przyroda.
Niezależnej od tego, w jakim środowisku przebywa osoba starsza, trzeba pamiętać, że jest ona na ogół słabsza, niż inne osoby w jej otoczeniu,. Wymaga zatem nie tylko szacunku, ale i zwiększonej uwagi oraz troski.
BIBLIOGRAFIA
Tryfan B. 1979, Starość na wsi, Warszawa Zakład Wydawnictw CZSR
Zych A. A. 2009, Przekraczając smugę cienia, Katowice , Wydawnictwo Śląsk
Pod red. Fruboes B., 1974, Problemy ludzi starszych w Polsce, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne
Błędowski P., Starość na wsi, w: Niebieska linia, nr 6/2006, Warszawa, Instytut Psychologii Zdrowia
9