WIEŚ I MIASTO W POZYTYWIZMIE

„Tadeusz" E. Orzeszkowa zawarła w nim apel do społeczeństwa, by zainteresowali się losem uboższego i niewykształconego ludu wiejskiego, który żyje w skrajnej nędzy. Walczyła również o polepszenie dostępu wsi do wykształcenia i kultury. W noweli Orzeszkowa opisuje historię Tadeusza, małego, wiejskiego chłopca, który zginął, gdyż rodzice nie mogli go pilnować, zajęci ciężką pracą na pańskim polu. Obraz wsi jest niewesoły- w niczym nie przypomina renesansowego. Autorka pokazuje biedę, brak higieny, głód.

"Nad Niemnem" przekazuje naczelne hasła pozytywistyczne- praca u podstaw i praca organiczna. Główna bohaterka, Justyna, poślubiona Bohatyrewiczowi zaciera granicę społeczną. Orzeszkowa nie waha się opisać znoju pracy na wsi- ciężkiej orki i uprawy ziemi. Opisuje biedę, życie z żebraniny. Uwłaszczenie, które miało pomóc chłopom tak naprawdę przyczyniło się do ich zguby; mieszkańcy wsi nie mogli utrzymać swoich małych majątków, gdyż nie mieli pieniędzy, by opłacić podatki. W utworze autorka uświadamia, iż kryterium oceny człowieka powinna być praca i patriotyzm. Powieść opisuje codzienne życie ludzi z nadniemeńskich wsi. Autorka w powieści chwali pracę organiczną i pracę u podstaw, natomiast krytykuje takie postawy, jak: dekadentyzm, kosmopolityzm, lenistwo, czy warcholstwo. W utworze mamy również do czynienia z ogromną ilość opisów przyrody, które są nieodłączną częścią tematyki wiejskiej.

Marii Konopnickiej "Miłosierdzie gminy", które opisują biedę, prowadzącą do poniżenia człowieka. Biedacy, którzy nie mogą się wyżywić sami zostają zatrudniani przy najcięższych robotach w gospodarstwie. Bieda, za którą płacą tak wysoką cenę nie różni się zbytnio od tej, której doświadczają miejscy robotnicy.

"Nasza szkapa" pokazuje obraz życia rodziny, której źródłem utrzymania był stary już koń. Aby uchronić matkę od śmierci i kupić jej leki rodzina Mostowiaków musi sprzedać żywicielkę- starą klacz.

**uwłaszczenie chłopów 1864

"Szkice węglem" to opowieść o tragicznych dziejach Rzepy i jego rodziny - mieszkańców typowej wsi polskiej Barania Głowa. Rzepa to niewykształcony, pracowity chłop bardzo kochający swoją urodziwą żonę Marię. Jego największą wadą jest skłonność do nadużywania alkoholu. Nie raz zdarzało się, że Rzepa po pijanemu wszczynał awantury w wiosce. Tak naprawdę, to właśnie przez alkohol Rzepa stał się ofiarą podstępu zaplanowanego wspólnie przez wójta Buraka i Zołzikiewicza - okrutnego i sprytnego pisarza gminnego. Biedny chłop w pijackim widzie podpisał bowiem zgodę na pójście do wojska, wybawiając w ten sposób z tego przykrego obowiązku syna wójta. Dalej sprawy toczą się już same. Rzepowa z mężem prosi o pomoc ławników zgromadzonych w sądzie gminnym. Jednak ci twierdząc, iż Rzepa podpisał papiery dobrowolnie, ogłaszają niekorzystny dla rodziny chłopskiej wyrok. Zdenerwowany chłop grozi swojej żonie, na skutek czego nałożona zostaje na niego kolejna kara, tym razem pieniężna. Gdzież teraz mają się udać? Czyż nie najlepszą osobą do rozwiązywania takich problemów we wsi jest ksiądz? Tam właśnie udaje się Maria. Jednak ksiądz w takiej sytuacji może poradzić tylko jedno - modlitwę ,bo przecież wszystko leży w rękach Boga. Podobnie kończą się też wizyty chłopki u dziedzica i u naczelnika w Osłowicach ,gdzie na jego widok Rzepowa sparaliżowana strachem nie potrafiła wyjawić swojego problemu. Pod zarzutem pijaństwa zostaje wyrzucona z urzędu. Pełen złych przygód powrót kobiety do domu doprowadził do choroby zarówno jej, jak i jej synka. Cała ta historia kończy się jeszcze bardziej tragicznie : otóż Maria postanowiła pójść do Zołzikiewicza. Ten wykorzystał chłopkę ,lecz zamiast zniszczyć stosowny dokument wydrwił ją i wyrzucił za drzwi. Dowiedziawszy się o tym Rzepa w chwili złości, nie potrafiąc wybaczyć żonie chwycił za siekierę i odrąbał jej głowę, w końcu podpalił też dworskie zabudowania. To co najbardziej wstrząsające: cała ta historia mogła by nie skończyć się tak źle. Gdyby Rzepa choć trochę znał swoje prawa to wiedziałby, iż mężczyzna w jego wieku z żoną i dzieckiem nie podlega służbie wojskowej. Smutny jest też fakt okrucieństwa i niechęci tych wyżej urodzonych, zajmujących urzędnicze stanowiska ludzi. Pilnują tylko własnych spraw, dążą do zdobycia jak największego majątku, a na pewno w swoich działaniach nie kierują się dobrem wsi. Chłopi nie potrafią się temu sprzeciwić, zbytnio boją się represji z ich strony. Widać to na przykładzie Rzepowej sparaliżowanej strachem w czasie rozmowy z naczelnikiem. Z czego więc wynikają te braki wykształcenia? Nietrudno się domyślić ,że podobnie jak niełatwo jest znaleźć we wsi lekarza tak trudno też o szkołę. Szkołę ,której głównym celem miałaby być po prostu nauka. Porządna ,dająca zamierzone efekty.

W noweli \"Antek\" Bolesława Prusa ukazuje się nam obraz wiejskiej szkoły. Jednak szkoła ta zasadniczo różni się od takiej znanej nam dzisiaj. Antek, tytułowy bohater, jest wyjątkowo zdolnym, zarówno manualnie jak i intelektualnie chłopcem. Nie interesuje go zbytnio praca na wsi, a że jest drobnym, niemrawym dzieckiem, matka za ostatnie grosze postanawia wysłać go do owej wiejskiej szkoły. W szkole tej Antek nie wiele jest w stanie się nauczyć, a raczej trafniej jest powiedzieć ,że nauczyciel nie jest w stanie wiele przekazać swoim uczniom. Bo przecież cóż mogą nauczyć się uczniowie, znający tylko trzy pierwsze litery alfabetu z napisu \"dom\" na tablicy. I tak po codziennym, trwającym kilka minut nauczaniu, dzieci wykorzystywane są dalej do zwyczajnych prac wiejskich. Antek otrzymał jeszcze jedną szansę na rozwinięcie swoich zdolności. Został oddany do kowala ,by tam przyuczyć się zawodu. Kowal jednak nie był, zbytnio zainteresowany ,by jego terminatorzy poznali tajniki tego fachu. Przecież mogłoby się zdarzyć, iż z takiego chłopca, wyrósł by prawdziwy kowal. Ba, jego umiejętności, mogły by nawet przerosnąć samego mistrza. Po za tym na wsi potrzebny jest tylko jeden kowal. Tak więc dzieci skutecznie odsuwane były od najtrudniejszych czynności jakie wykonywał ich nauczyciel. To jednak nie przeszkodziło Antkowi ,by w dogodnej sytuacji, korzystając z nieobecności swojego opiekuna podkuć konia. Gdy ten, dowiedział się o zaistniałym fakcie, natychmiast zabronił Antkowi wstępu do warsztatu. I znowu Antek traci szansę ,by coś w życiu osiągnąć. 
Na przykładzie tej noweli widać więc, iż nawet bardzo uzdolniony chłopiec nie ma praktycznie żadnych szans ,aby rozwijać swe zdolności. Opowiadanie to kończy się znakiem zapytania. Chłopiec opuszcza dom i matkę, aby szukać spełnienia swych marzeń w mieście. Czy mu się to udało? Tego nie wiemy. Pozostaje nam wierzyć tylko w to ,iż w mieście będzie mu lepiej. Warto jeszcze dodać o siostrze Antka. Jak napisałem już wcześniej, w wiosce trudno o lekarza. Siostra Antka będąc małą dziewczynką zachorowała. Zrozpaczona matka nie wiedząc co robić wezwała znachorkę. Ta twierdząc iż poznała się na chorobie, proponuje by włożyć dziewczynkę do rozgrzanego pieca, co sprawi iż wszystkie choroby opuszczą dziecko. Jak nietrudno się domyślić całe przedsięwzięcie kończy się tragicznie. Dziewczynka zostaje żywcem spalona.

"Janko Muzykant" Henryka Sienkiewicza. Tutaj również mamy doczynienia z utalentowanym chłopcem - tym razem utalentowanym muzycznie. Janek wprost kocha otaczające go dźwięki, jego największym marzeniem jest gra na skrzypcach. Pragnie chociaż zobaczyć , dotknąć prawdziwych skrzypiec. Jest dzieckiem słabym i chorowitym, przez chłopów dostrzeganym jako niedorajda nie potrafiący pracować na roli. To smutne iż ludzie ci nie dostrzegają innych zajęć jak właśnie praca na polu. Talent i marzenia chłopca doprowadzają do jego śmierci. Zostaje on bowiem niesłusznie oskarżony o kradzież skrzypiec i ukarany chłostą. Nowelę tą kończy rozmowa między państwem z dworu. Dyskutują oni o tym jak otaczali opieką, w trakcie pobytu we Włoszech, tamtejsze uzdolnione dzieci. Tak więc widać, iż szlachta z tamtego okresu to kosmopolici, wiedzący co to talent artystyczny, jednakże potrafiący popierać jedynie dzieci z poza swej wsi.

Podsumowując wieś polska w tamtych czasach była w fatalnej sytuacji. Reforma uwłaszczeniowa, brak możliwości szkolenia i opieki nad chłopami niejednokrotnie doprowadzał do licznych tragedii. Chłopi wykorzystywani przez szlachtę, nie potrafili się przeciwstawić ,często zaś przez swoją ciemnotę krzywdzili również samych siebie. Wszystko to nasycone było również chciwością i okrucieństwem urzędników, rzekomo zajmujących się sprawami wsi.

W czasach pozytywizmu, gdy zaczęła dominować powieść, miasto stało się dla pisarzy bardzo interesującym i pociągającym tematem. Jego teren jest ukazywany jako świat w małym formacie, gdzie istnieją takie same reguły jak w normalnym świecie. Artyści, kierując się wyznacznikami stylu realistycznego oraz naturalistycznego, bardzo dokładnie malowali w swych utworach obrazy miasta ukazując wszystkie przejawy jego życia nawet te zdecydowanie negatywne. Bolesław Prus w Lalce przedstawia miasto nie tylko od tej dobrej strony (np. piękne życie arystokracji), ukazuje przecież nędzę egzystencji w Warszawie pod koniec XIX wieku. Prus przedstawia miasto z fotograficzną dokładnością. "Lalka" to opowieść o mieszczaństwie i sferze inteligenckiej. Oglądamy świat ludzi przedsiębiorczych, związanych z handlem, nauką ale także robotników, którzy uciskani przez wyższe klasy cierpią biedę i niedostatki. Jest w "Lalce" miejsce na biedę i łzy dziecka, jest widok ludzi, którzy umierają z braku jedzenia, jest nędza niektórych dzielnic, która nijak się ma do zamożnych kamienic śródmiejskich. A obok tego wszystkiego arystokracja, która nawet, jeśli zubożała, to wciąż najważniejsza społecznie