Badania nad aspiracjami i zachowaniami ludzi młodych w odniesieniu do czasu wolnego mogą stanowić źródło informacji o ich systemie wartości w ogóle. Wartość człowieka zaczyna być mierzona zarówno jego osiągnięciami w pracy zawodowej, nauce, jak i sposobem jego życia w czasie wolnym. Istnieje wiele definicji czasu wolnego. Socjolog francuski Jeffré Dumazediere sformułował następującą: "czas wolny to czas przeznaczony na wszelkie zajęcia, jakim może się oddawać jednostka z własnej ochoty, bądź dla wypoczynku, bądź dla rozrywki, bądź dla rozwijania swych wiadomości lub dla bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego udziału w życiu społecznym poza obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi". Czas wolny można rozpatrywać w kategorii rozwoju kulturalnego młodzieży. Trzeba podkreślić, iż o sposobie wykorzystania tej wartości decyduje wychowanie, które musi być tak zorganizowane, aby od najmłodszych lat kształtowało umiejętność racjonalnego spędzania czasu wolnego. Rozwój kulturalny młodzieży Jedną z istotnych form zagospodarowania czasu wolnego są zajęcia kulturalne. W ramach nich dokonuje się realizacja własnych zainteresowań. Ze względu na potrzebę rozwoju kulturalnego młodego człowieka dominować powinny zajęcia ekspresyjne (np. uprawianie twórczości amatorskiej). Niestety, dziś szczególną rolę wśród zajęć czasu wolnego odgrywa percepcja treści przekazywanych przez środki masowego przekazu, co staje się niepokojące. Zachowania w czasie wolnym należą do sfery relatywnie swobodnego wyboru jednostki. Dlatego wychowywać w czasie wolnym to znaczy udzielać młodzieży pomocy w dokonywaniu tych wyborów według najlepszych kryteriów. Formy i sposoby czasu wolnego przez młodzież mają być tak dobrane, by optymalnie rozwijały jednostkę. Nie wystarczy bowiem zagospodarowanie czasu wolnego i wyeliminowanie nudy, trzeba także rozwijać aktywność i twórczą postawę. Celem wychowania w czasie wolnym powinno być zarówno zaspokajanie potrzeb młodzieży, jak i rozwijanie pasji i talentów. Młodzież określa się często jako kategorię kulturalnego uprzywilejowania, uznając ją za najaktywniejszą część kulturalnej publiczności. Można powiedzieć, iż charakteryzuje ją większy stopień partycypacji w dobrach kultury. Obcowanie zaś z kulturą ma miejsce najczęściej w czasie wolnym, stąd tak ważne wydają się formy jego organizowania. Od ich jakości bowiem zależeć będzie "jakość młodego człowieka“. Czas wolny to czas przeznaczony na propagowanie kultury szeroko rozumianej, wdrażanie do rozwoju kulturalnej komunikacji interpersonalnej, przestrzegania zasad kultury bycia i słowa, kształtowania postaw koleżeńskiego i kulturalnego współzawodnictwa w sporcie i innych dziedzinach. W ramach zajęć czasu wolnego rozwija się nawyki wzajemnej pomocy, empatii, uczy się tolerancji, rozwiązywania konfliktów bez agresji, wdraża się do dbałości o zdrowie własne i innych. Krótko mówiąc, dąży się do eliminowania (czy minimalizowania) postaw aspołecznych w kierunku rozwoju - nazywanych - prospołecznymi. A co z profilaktyką? Czas wolny może być ujmowany jako forma profilaktyki uzależnień czy dbałości o higienę psychofizyczną młodzieży. Psychohigieniczne ujęcie czasu wolnego zakłada rozładowywanie i usuwanie psychicznego zmęczenia, napięć i stresów. Jeśli tak, to należy go rozumieć jako proces niezbędny dla odnowy sił psychofizycznych ucznia. Wiąże się to z przykrymi przeżyciami w szkole, pracy czy rodzinie. Problem redukcji stresu poprzez właściwie zorganizowany wypoczynek, w dzisiejszych czasach nabiera szczególnego znaczenia. Zdaniem badaczy tematu, właściwe formy wypoczynku zapobiegają powstawaniu wielu zaburzeń zdrowia psychicznego. Dzięki nim wyrabia się poczucie dystansu wobec problemów życia codziennego. To z kolei daje szansę efektywniejszego i twórczego podejścia do dalszej pracy, nauki czy innych obowiązków. Zagospodarowanie czasu wolnego uczniom mieszkającym w bursie wiąże się z realizacją założeń programu profilaktycznego placówki. Różnorodność form czasu wolnego ma też niejako implikować do różnorodnego jego spędzania poza placówką. Muszą one być na tyle atrakcyjne, by nie poszukiwano przeciwstawnych im form. Chodzi tu głownie o patologiczne formy wypełniania czasu wolnego. Wobec wszechogarniającej fali zagrożeń przemocą, agresją, uzależnieniami, przed wychowawcami rodzą się ogromne wyzwania. Musimy tak organizować czas wolny, by w miarę możliwości powstrzymać tę falę. Zadanie to niełatwe, ale warto przynajmniej poprzez czas wolny chronić młodych, by nie podejmowali ryzykownych zachowań, by nie wchodzili na drogę przestępczości, alkoholu, narkotyków, przemocy, by nie stali się w przyszłości niewolnikami wirtualnego świata, i by do końca nie zatracili człowieczeństwa, by pamiętali wreszcie o podstawowych wartościach: dobra, prawdy i piękna. Właściwa organizacja czasu wolnego sprzyja procesowi wychowania i socjalizacji. Dzięki temu właśnie wchodzi w zakres oddziaływań profilaktycznych, mających na celu prawidłowy rozwój osobowości młodzieży. Dokonuje się to przy współpracy ze szkołą i odpowiednimi placówkami, poradniami uzależnień etc. Zakończenie Liberalizacja stosunków interpersonalnych czy przemiany etyczno-moralne współczesnego świata mają swe konotacje w czasie wolnym. Młodzież wypełnia go często tym, co widzi na ekranie: brutalnością, rozwiązłością, nietolerancją, czy uzależnieniami. Ale czy wizja złudnego szczęścia i sukcesu nie jest wołaniem o pomoc? Lidia Lebioda Lidia Lebioda - mgr Pedagogiki Uniwersytetu Łódzkiego w zakresie pracy kulturalno-oświatowej, absolwentka Studiów Podyplomowych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, nauczyciel-wychowawca Bursy Szkolnej w Kole

---