Hanna Bugajska III OP

gr. 2 poniedziałek 10:00

Reforma oświaty z 1973 r.

W 1970 r. władzę objął Edward Gierek, który był liderem partii komunistycznej na Śląsku, robotniczym populistą słynnym ze swojego wiecowego zawołania „pomożecie?”. Zaciągnął niespłacalne kredyty na zachodzie, które doprowadziły do załamania gospodarczego. Obiecywał poprawę sytuacji gospodarczej i bardziej rzeczową politykę społeczną. Za jego czasów Polacy po raz pierwszy od 25 lat mogli wyjeżdżać za granicę.

Już w styczniu 1971 r. prace podjął powołany z inicjatywy Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - Komitet Ekspertów złożony z profesorów cieszących się zaufaniem władz. Mieli oni na celu opracowanie raportu o stanie Oświaty w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej oraz sformułowanie propozycji reform. Wyniki swych prac komitet przedstawił w Raporcie o stanie oświaty Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.

Ministerstwo Oświaty nie czekając na opinię ekspertów w marcu 1973 r. nawiązując do wiekopomnego wydarzenia - powstania Komisji Edukacji Narodowej wydało zarządzenie o organizacji zbiorczych szkół gminnych. W maju 1973 roku eksperci przedstawili efekty swoich prac w postaci dwóch publikacji. Pierwsza - Założenia i tezy raportu o stanie oświaty w PRL oraz Raport o stanie oświaty w PRL. Przedstawiono w nich cztery warianty zreformowanego szkolnictwa, władze jednak uznały, że najbardziej odpowiedni będzie wzorowany na radzieckim projekt ogólnokształcącej 10-latki. W październiku 1973 roku „sejm” przyjął uchwałę o nowym modelu szkolnictwa. Głoszono w nim zwiększenie wymagań w dziedzinie:

- intelektualnego rozwoju dzieci i młodzieży, zdolnej do samodzielnego uczenia się, dostrzegania i rozwiązywania nowych problemów, upowszechnianiu zgodnej z zasadami socjalizmu naukowego wiedzy o sprawach kraju i świata,

- przygotowania młodzieży do działalności praktycznej we wszystkich dziedzinach jej aktywności życiowej,

- kształtowania postaw ideowych i emocjonalnego powiązana wychowanków z zadaniami budownictwa socjalistycznego.

Niezbędnym miało być staranie się o to, aby nowoczesny system szkolny stwarzał lepsze możliwości wychowania i opieki dla dzieci w wieku przedszkolnym, aby zapewniał wysoki poziom kształcenia ogólnego przez zorganizowanie powszechnego i obowiązkowego systemu kształcenia dzieci i młodzieży na poziomie średnim, oraz aby przygotowywał do pracy i do ciągłego doskonalenia wiedzy i umiejętności w całym okresie aktywności zawodowej, stwarzał większe szanse rozwoju młodzieży szczególnie uzdolnionej, a równocześnie zapewniał opiekę i warunki rozwoju dzieciom z odchyleniami od norm rozwojowych.

Uważano, że szkoła średnia powinna zapewnić młodzieży jednolite wykształcenie średnie, obejmujące wiedzę o przyrodzie i społeczeństwie, nauczyć samodzielnie myśleć i twórczo rozwiązywać problemy wynikające z dynamicznych zmian w warunkach pracy i życia, zapewnić przygotowanie do podjęcia pracy i dalszej nauki, wyposażyć w możliwości ciągłego doskonalenia wiedzy, umiejętności zawodowych i własnej osobowości.

Założenia kierunkowe reformy:

• Stopniowe upowszechnianie wychowania przedszkolnego w mieście i na wsi.

• Objęcie powszechnym wychowaniem przedszkolnym dzieci przynajmniej na rok przed podjęciem obowiązku szkolnego.

• Jednolitość szkoły pod względem programowym w mieście i na wsi.

W obrębie powszechnej ogólnokształcącej dziesięcioletniej szkoły średniej miały być wyodrębnione dwa cykle kształcenia: nauczanie początkowe w klasach I-III i nauczanie systematyczne w klasach IV-X. Program cyklu kształcenia w klasach IV-X miał składać się z dwóch części. Pierwsza z nich jednolita i obowiązująca wszystkich uczniów miała objąć podstawowe i niezbędne treści z zakresu języka i historii ojczystej, praw przyrody i rozwoju społecznego, zasady techniki i technologii oraz współżycia społecznego. Drugą część programu stanowić miała realizacja przedmiotów fakultatywnych, uwzględniających zainteresowania i uzdolnienia indywidualne uczniów. Treści nauczania miały kształtować twórczą i aktywną osobowość wychowanków oraz dać im przygotowanie do życia. Dobór treści kształcenia miał uwzględniać aktualne osiągnięcia nauki. W ramach systemu powszechnej dziesięcioletniej szkoły miały być organizowanie szkoły artystyczne lub ciągi klas o tym profilu. Dla młodzieży, która nie ukończy szkoły średniej miały być organizowane klasy przygotowujące do zawodu. Klasy takie miały być prowadzone także w szkołach specjalnych.

Miały być organizowane:

1. Szkoły zawodowe - między innymi - przyzakładowe, przygotowujące rolników, rzemieślników i pracowników usług, w których okres nauki miał trwać od pół roku do 2 lat.

2. Ośrodki ustawicznego kształcenia i doskonalenia zawodowego prowadzące kursy zawodowe trwające do jednego roku, przygotowujące absolwentów 10 letniej szkoły do pracy na stanowiskach wymagających wąskiego przyuczenia zawodowego.

Absolwenci 10-latki chcący podjąć studia wyższe mieli być przygotowani w dwuletnich szkołach specjalistycznych. Na studia wyższe mieli być przyjmowani absolwenci:

- szkoły średniej, którzy potwierdzili swoje umiejętności w olimpiadach przedmiotowych i konkursach.

-2 letnich szkół specjalizacji kierunkowej

- szkół zawodowych na podbudowie 10 szkoły średniej

- 10 letniej szkoły średniej, po co najmniej dwuletnim stażu wzorowej pracy zawodowej lub po wzorowym odbyciu służby wojskowej.

Założeniem nowego systemu kształcenia w szkołach i uczelniach miała być pełna drożność programowa i organizacyjna, zapewniająca możliwość podejmowania kształcenia w różnych typach szkół i uczelni. Reforma miała objąć wszystkie ogniwa systemu oświaty.

Kształcenie przyszłych nauczycieli i wychowawców odbywać się miało w systemie studiów magisterskich. Czynni nauczyciele nieposiadający ukończonych studiów wyższych mogli mieć możliwość w ciągu 10-12 lat uzupełnienia swojego wykształcenia w systemie zorganizowanego szkolnictwa wyższego dla pracujących.

Nowoczesna szkoła miała się stać terenem aktywności uczniów.

Aspiracje zawodowe i zainteresowania uczniów miały być kształtowane pod kątem potrzeb gospodarki i kultury narodowej. Istotna wydawała się rozbudowa systemu orientacji szkolnej i poradnictwa wychowawczo-zawodowego, umożliwiającego stałą obserwację zainteresowań i postępów ucznia w nauce szkolnej. Ujawnianie jego uzdolnień i wskazywanie kierunków dalszego kształcenia i pracy zawodowej

Obok rodziny i szkoły jedną z ważnych instytucji oświatowych i wychowawczych miał być zakład pracy, który powinien kontynuować działalność wychowawczą i kształceniową szkoły. Istotną funkcję w procesie kształcenia i wychowania powinny też mieć udział organizacje młodzieżowe i społeczne, które mają uzupełniać, kontynuować i intensyfikować wpływ szkoły.

Przewidywano tworzenie dużych zespołów szkół składających się ze szkół podstawowych, zasadniczych szkół zawodowych i przysposobienia rolniczego, liceów ogólnokształcących i zawodowych. Dzieci miały być dowożone z bliższej i dalszej okolicy. Szkoły miały być bardzo dobrze wyposażone, nauczyciele świetnie wykształceni. Przewidywano, że w szkołach uruchomione zostaną klasy dla dzieci upośledzonych, kształcenie dorosłych w zakresie szkoły podstawowej, powołanie poradni wychowawczo-zawodowych, zorganizowanie różnorodnych zajęć sportowych itp. W 1976 roku działało już ponad 1500 zbiorczych szkół gminnych. Pomysł okazał się jednak chybiony.

Niezbyt klarowna koncepcja szkoły średniej oraz trudności finansowe państwa sprawiły, że już w 1980 roku władze wycofały się z tego pomysłu, a w 1982 zostało to oficjalnie ogłoszone. Efektem nieudanej reformy była likwidacja wielu szkół uruchomionych w ramach „ tysiąca szkół na tysiąclecie” łącznie z częstą dewastacją tych budynków.

Tysiąclatki, inaczej szkoły tysiąclecia były budowane w Polsce w ramach akcji „tysiąc szkół na tysiąclecie” w związku z potrzebami szkolnictwa wynikającymi z wchodzenia w wiek szkolny wyżu demograficznego lat pięćdziesiątych. Nazwę sieci szkół powiązano propagandowo z obchodzonymi oficjalnie uroczystościami tysiąclecia Państwa Polskiego przypadającymi na rok 1966. Starano się, aby wznoszenie nowych budynków szkolnych odbierane było przez społeczeństwo jako dobrodziejstwo PZPR a nie obowiązek państwa wobec obywateli. Na ogół były to pawilony dwu lub trzy kondygnacyjne, budowane systemem wielkopłytowym. Liczne tysiąclatki posiadały schrony przeciwlotnicze. Przeznaczeniem tych budynków było również użycie ich w razie wojny w charakterze szpitali polowych. Znacznie lepsze rezultaty przyniosły prace nad programami nauczania.

Natomiast głośne były sprzeciwy mieszkańców wsi wobec likwidowania małych szkół a także wobec nieustannych trudności z dowożeniem dzieci. Zorganizowanie transportu przekraczało możliwości komunistycznej administracji. Zróżnicowanie społeczne i środowiskowe uczniów, niedostatki wyposażenia szkół ograniczały rolę szkoły w stwarzaniu młodzieży równych szans edukacyjnych.

Powoli jednak zwiększał się odsetek absolwentów szkoły podstawowej kontynuujących naukę w szkołach średnich. W 1980/81 -1990/91 zwiększyła się liczba uczniów liceów ogólnokształcących a zmniejszyła się liczba uczniów szkół średnich zawodowych. Liczba studentów szkół wyższych również wzrosła.

Podsumowując reforma się nie udała, ponieważ :

1. Dowożenie dzieci sprawiało mieszkańcom wsi nieustanne trudności.

2. W stwarzaniu młodzieży równych szans edukacyjnych rolę szkoły ograniczało zróżnicowanie społeczne i środowiskowe uczniów oraz niedostatki wyposażenia szkół.

3. Brakowało rozeznania w zapotrzebowaniu na pracowników w poszczególnych zawodach.

4. Ministerstwo Oświaty wydało rozporządzenie o organizacji zbiorczych szkół nie czekając na opinię ekspertów.

5. W Polskiej tradycji nie było wcześniej 10 klasowej szkoły. Pomysł ten zaczerpnięty został z radzieckiego systemu oświaty.

Bibliografia:

1. Uchwała sejmu PRL z 13 X 1973 r. w sprawie systemu edukacji narodowej, Monitor Polski 1973, nr 44

2. Darus, Jan; Terlecki, Ryszard, Historia wychowania, T.2, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.

4

---