ROZDZIA* 16

GOSPODARKA OTWARTA

ODPOWIEDZI NA WYBRANE PYTANIA

2. Przypuśćmy, że w pewnym kraju wpływy z eksportu zwiększają się o 10%. a/ Narysuj wykres ilustrujący sytuację na rynku walutowym. Wskaż najpierw początkową równowagę, a następnie - nową równowagę dla syste-mu płynnego kursu walutowego. b/ Załóż - dla odmiany - że w kraju obowią-zuje system kursu stałego. Opisz proces powstawania nowej równowagi.

a)

Początkowo punktem równowagi jest punkt E₀ leżący na przecięciu linii popytu na walutę krajową i linii jej podaży. Kurs wynosi ε₀. W wyniku zwiększenia się wpływów z eksportu (tj. wzrostu popytu zagranicy na eksport kraju) linia popytu na walutę krajową przesuwa się do położenia D'. Przy płynnym kursie nowym punktem równowagi jest E₁. Kurs waluty krajowej wzrasta do poziomu ε₁.

b)

Przy kursie stałym punkt równowagi, E_0­, nie zmienia położenia. Efektem zwięk-szenia się wpływów z eksportu jest nadwyżka popytu na walutę krajową, której odpowiada odcinek E₀B. Broniąc stałego kursu waluty krajowej, bank centralny dokona transakcji wyrównawczych, skupujac waluty zagraniczne za walutę kra-jową. W efekcie zwiększy się krajowa podaż pieniądza i wzrosną rezerwy dewi-zowe.

4*. a)

Wymień po jednej wadzie i jednej zalecie stałego i płynnego kursu walutowe-go. (Wskazówka: np. pomyśl o kosztach transakcyjnych i znaczeniu stałości „reguł gry” w gospodarce). b) Pamiętasz, jak zmieniał się kurs walutowy w Polsce po 1989 r.? Czym „pełzający parytet” (ang. crawling peg) różni się od „pełzającego przedziału” (ang. crawling band)? c) Jaki system kursu waluto-wego istnieje teraz w Polsce?

4. a)

Zaleta: W przypadku stałego kursu walutowego ryzyko kursowe, czyli ryzyko nieoczekiwanej zmiany kursu, jest zwykle mniejsze niż w przypadku kursu płyn-nego. Ułatwia to handel. Wadą kursu stałego jest konieczność jego kosztownej obrony przez bank centralny.

W przypadku kursu płynnego zaletą jest zmniejszenie niebezpieczeństwa dużej dewaluacji kursu (jednak zdarza się, że szybka deprecjacja kursu waluty ma podobne skutki). Wadą jest większe ryzyko kursowe.

b)

Zwykle „pełzający parytet” (ang. crawling peg) oznacza, że oficjalny kurs jest re-gularnie dewaluowany o pewną stałą wielkość (np. co miesiąc o 1%). W przy-padku „pełzającego przedziału” (ang. crawling band) bank centralny akceptuje dodatkowo, następujące pod wpływem działania sił rynkowych, wahania rynko-wego kursu walutowego wokół kursu oficjalnego pod warunkiem, że nie przekra-czają one określonej wielkości (np. ±5% w górę i w dół od kursu oficjalnego).

c)

W chwili pisania tych słów (kwiecień 2001 r.) w Polsce obowiązywał płynny kurs złotego.

6*. a)

Nominalny kurs waluty dwóch krajów nie odpowiada parytetowi siły nabyw-czej. Załóżmy, że koszt przemieszczenia towarów, do których odnosi się ta siła nabywcza, między oboma krajami jest bardzo mały. a) W jaki sposób można w tej sytuacji zarabiać na róznicy cen? b) Do czego to doprowadzi? c) Dlaczego przeszkody, utrudniające handel zagraniczny, zróznicowanie jakoś-ci dóbr w poszczególnych krajach, róznice poziomu stopy procentowej w kraju i za granicą mogą być przyczyna odchylenia nominalnego kursu wa-luty od kursu odpowiadającego parytetowi siły nabywczej?

6. a)

Skoro - po wymianie walut - cena takiej samej porcji dóbr w obu krajach jest różna, to - przy niskich kosztach transakcyjnych - można zarabiać, kupując dobra tam, gdzie są one tanie, i sprzedając je tam, gdzie są one drogie. To się nazywa arbitraż.

b)

W efekcie zmian popytu i podaży w obu krajach dojdzie wtedy do takiej zmiany cen i (lub) nominalnego kursu walutowego, które zapewnią wyrównanie się siły nabywczej jednostki dowolnej z walut w obu krajach. Ostatecznie nominalny kurs walutowy zostanie wyznaczony przez parytet siły nabywczej.

c)

Tak. Bariery w rodzaju ceł, kontyngentów ilościowych, przepisów sanitarnych, wysokich kosztów transportu itp. hamują arbitraż, który staje się mniej opłacalny. Podobne skutki powoduje jakościowe zróżnicowanie produktów krajowych i za-granicznych. Z kolei od względnego poziomu krajowej stopy procentowej zależy opłacalność inwestowania w kraju, a więc także popyt na walutę krajową i po-ziom jej kursu. W efekcie rzeczywisty kurs walutowy może się różnić od kursu odpowiadającego parytetowi siły nabywczej.

8.

Funkcję zagregowanych wydatków (krajowych) w Hipotecji opisuje wz*r:

AE = A + KSK'•Y - b•i,

a funkcję eksportu netto - wzór:

NX = X - KSI•Y,

gdzie: A - wielkość autonomicznych wydatkow krajowych, b - wrażliwość wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej.

Dane są:

A = 400; i = 5%; KSK' = 0,8; KSI = 0,2; X = 250; b = 2000.

a) Znajdź wielkość produkcji odpowiadaj*cą krótkookresowej równowadze w tej gospodarce. b) Oblicz saldo bilansu handlowego. c) Oblicz wartość mnożnika w gospodarce otwartej. d) Popyt zagranicy na eksport spada o 1. O ile zmniejszy się wielkość produkcji, Y? Jak zmieni się bilans handlowy? e) Jak zmieni się bilans handlowy w wyniku wzrostu stopy procentowej do 6%? Odpowiedź uzasadnij.

8. a)

Punktem wyjścia jest równość wielkości produkcji i zagregowanych wydatków w gospodarce otwartej: Y = AE = A + KSK'•Y - b•i + X - KSI•Y.

Podstawiając odpowiednie wartości, otrzymujemy:

Y = 400 + 0,8•Y - 0,05•2000 + 250 - 0,2•Y,

czyli

0,4•Y = 550, skąd Y = 1375.

b)

NX = 250 - 0,2•1375 = 250 - 275 = -25.

c)

Mnożnik = 1/(1- KSK'+KSI) = 1/(1-0,8+0,2) = 1/0,4 = 2,5.

d)

Produkcja zmniejszy się o 2,5 (tj. o wartość spadku eksportu razy mnożnik). Taki sam wynik otrzymamy, podstawiając do równości produkcji i zagregowanych wydatków zmniejszoną wartość eksportu (249 zamiast 250). Saldo bilansu handlowego pogorszy się o 0,5. Wynikiem spadku produkcji o 2,5 będzie zmniejszenie się importu o KSI•Y, czyli o 0,2•2,5 = 0,5. Eksport netto (saldo bilansu handlowego) zmniejszy się zatem o 1 - 0,5 = 0,5.

e)

Wzrost stopy procentowej do 6% spowoduje spadek produkcji o 50. To z kolei wywoła zmniejszenie się importu o 10 (0,2•50). O tyle samo poprawi się bilans handlowy, gdyż eksport się nie zmieni.

10. a) Zadanie dotyczy gospodarki, która zachowuje się „po keynesowsku”. Które z tych instrumentów polityki gospodarczej spowodują zmniejszenie się zarówno bezrobocia, jak i nadwyżki bilansu handlowego: a) wzrost wydat-ków państwa; b) podwyżka podatków; c) obniżenie ceł importowych; d) spa-dek podaży pieniądza; e) rewaluacja waluty krajowej? Odpowiedź uzasadnij.

10. a)

Wzrost wydatków państwa zwiększa popyt i produkcję. Spada bezrobocie. Jedno-cześnie wzrasta popyt na import, co - przy nie zmienionym eksporcie - oznacza pogorszenie się bilansu handlowego. Wiele zależy od systemu kursu walutowego. Przy kursie stałym wzrost produkcji wywołany ekspansją fiskalną podnosi krajo-wą stopę procentową oraz (napływ kapitału z zagranicy!) wywiera presję na rewa-luację waluty krajowej. Interwencja banku centralnego i zwiększenie krajowej po-daży pieniądza powodują dalszy wzrost produkcji i popytu na import, a zatem - dalsze ograniczenie nadwyżki handlowej.

Przy kursie płynnym napływ kapitału z zagranicy prowadzi do aprecjacji waluty krajowej, co hamuje eksport. Spadek zagregowanych wydatków zmniejsza produkcję i import. Nadwyżka handlowa zmniejsza się w tym przypadku słabiej niż przy kursie stałym.

b) Podwyżka podatków prowadzi zwykle do wzrostu zarówno bezrobocia, jak i nadwyżki handlowej. Dzieje się tak zwłaszcza przy stałym kursie waluto-wym. Konieczność obrony kursu (wzrost podatków → spadek popytu i produkcji → spadek krajowej stopy procentowej → odpływ kapitału za granicę) sprawia, że bank centralny musi zmniejszyć krajową podaż pieniądza, co pogłębia recesje i prowadzi do dalszego wzrostu bezrobocia i nadwyżki handlowej.

Natomiast przy kursie płynnym wzrost bezrobocia i nadwyżki handlowej trwa bardzo krótko. Po zakończeniu procesu dostosowawczego zarówno bezrobo-cie, jak i eksport netto okazują się takie same jak w punkcie wyjścia. Przecież odpływ kapitału za granicę prowadzi do deprecjacji waluty krajowej. Podnosi to konkurencyjność towarów krajowych i prowadzi do wzrostu eksportu, zagrego-wanych wydatków i produkcji. Skala zmian w drugiej fazie dostosowań musi być taka sama jak w pierwszej, aby krajowa stopa procentowa mogła powrócić do po-przedniego poziomu, tj. zrównać się ze stopą procentową za granicą.

c) Obniżenie ceł powoduje wzrost importu i zmniejszenie nadwyżki han-dlowej. Spadek eksportu netto, popytu i produkcji wywołuje wzrost bezrobocia.

d) Zmniejszenie podaży pieniądza wywołuje negatywny szok popytowy, wzrost bezrobocia, nadwyżkę handlową. Przy stałym kursie zjawisko to trwa tyl-ko w czasie procesu dostosowawczego; potem bezrobocie i eksport netto powra-cają do początkowego poziomu. Natomiast przy kursie płynnym bezrobocie okazuje się ostatecznie znacznie większe. Powodem jest aprecjacja waluty krajo-wej spowodowana wzrostem stopy procentowej w kraju i napływem kapitału. Zmniejsza ona cenową konkurencyjnośc towarów krajowych, powodując spadek eksportu, popytu, produkcji, a w końcu także importu.

e)

Rewaluacja zmniejszy konkurencyjność towarów krajowych, wywołując wzrost importu i spadek eksportu. Eksport netto, popyt i produkcja zmniejszą się, wzroś-nie bezrobocie.

12. a)

Wyobraź sobie, że masz majątek, który chciałbyś jak najlepiej ulokować. Czy wolałbyś posiadać aktywa denominowane w walucie, która podlega szybkiej deprecjacji, czy też raczej w takiej, której wartość międzynarodowa szybko wzrasta? Dlaczego? b) Dowiedziałeś się właśnie, że nowy rząd Two-jego kraju zamierza podjąć zdecydowaną walkę z inflacją, zliberalizować gospodarkę, a także zlikwidować deficyt budżetowy. Czy pamiętasz decyzję, którą podjąłeś w punkcie (a)? Jak zachowasz się teraz?

12. a)

Oczywiście, w walucie podlegającej aprecjacji. Inwestycje w aktywa, których wartość jest wyrażona w tej walucie, przyniosą dochód wyższy od nominalnej stopy zwrotu z wkładu bankowego, obligacji czy akcji. Źródłem tej nadwyżki bę-dzie wzrost międzynarodowej wartości waluty, w której dokonałeś lokaty.

b)

Powinieneś przyjrzeć się programowi gospodarczemu nowego rządu. Jeżeli uda mu się osiągnąć deklarowane cele, to powstaną przesłanki trwałego, opartego na zdrowych podstawach ekonomicznych, wzrostu gospodarczego. To z kolei bę-dzie sprzyjać umacnianiu waluty kraju (aprecjacja). Jeżeli inwestujesz długookre-sowo, to wybrałeś właściwą walutę. Natomiast jeżeli chodzi Ci o szybkie, speku-lacyjne dochody, to weź pod uwagę metody, jakimi zamierza się posłużyć nowy rząd, aby osiągnąć swoje cele. Jeżeli nastawia się on przede wszystkim na przy-wrócenie równowagi budżetowej, to w najbliższym czasie możesz oczekiwać twardej polityki fiskalnej, co doprowadzi do deprecjacji waluty. Jeśli natomiast rząd podejmie restrykcyjną politykę pieniężną, to nastąpi dalsza aprecjacja waluty krajowej.

14*.

Oceń poniższe rozumowanie; następnie zapisz symbolami rzeczywisty prze-bieg procesów opisywanych w poszczególnych punktach. a) „W gospodarce ze stałym kursem walutowym, która zachowuje się «po keynesowsku», spa-dek wydatków państwa zmniejsza zagregowane wydatki i produkcję”. b) „W tej sytuacji dochodzi do zmniejszenia się popytu na pieniądz, obniżenia się stopy procentowej, pogorszenia się salda bilansu płatniczego i presji na zmniejszenie międzynarodowej siły nabywczej krajowego pieniadza”. c) „In-terwencja banku centralnego, który - broniąc kursu - sprzedaje walutę za-graniczną, powoduje wzrost podazy pieniądza krajowego i obniżkę oprocen-towania; w efekcie zwiększają się zagregowane wydatki i produkcja krajo-wa”.

14. a)

Rozumowanie jest poprawne: G↓→AE↓→Y↓.

b)

Tak: Y↓→M^D↓ →i↓→CF↓.

c)

W sytuacji, kiedy bank centralny sprzedaje walutę zagraniczną za walutę krajową, podaż pieniadza krajowego zmniejsza się, a nie zwieksza. Stopa procentowa rosnie, zmniejszają się, a nie zwiększxają, zagregowane wydatki i produkcja. Oto odpowiedni zapis symboliczny: CF↓→M^S↓ →i↑→ AE↓→Y↓.

16*.

“W «keynesowskiej» gospodarce otwartej z płynnym kursem walutowym państwo zaczyna ograniczać wydatki, prowadząc restrykcyjna politykę fis-kalną. Dochodzi wówczas do następujących zdarzeń: G↓→AE↓→Y↓→M^D↓ →i↓→CF↓. W tej sytuacji bank centralny jest zmuszony podjąć interwencję, sprzedając waluty zagraniczne. W efekcie: M^S↓→ i↑→ AE↓→Y↓”. Czy to prawda? Znajdź i usuń ewentualne błędy.

16. a)

To nie jest prawda. Spowodowana restrykcyjną polityką fiskalną obniżka stopy procentowej i pochodne pogorszenie się salda przepływów kapitałowych wywo-łują wzrost kursu walutowego, zwiększenie się eksportu netto, zagregowanych wydatkow i wielkości produkcji. Zamiast procesu: (i↓→CF↓→M^S↓→i↑→AE↓ →Y↓) dokona się proces: (i↓→CF↓→ε_r↑→NX↑→Y↑).

UWAGA, BŁĄD!

Wykaż, że te opinie są nieprawdziwe: a) Kiedy jeden kraj jest lepszy od dru-giego w produkcji wszystkich dóbr, handel nie może się im opłacać. b) Jeżeli rodzina Castorpów z Berlina zdecyduje się spędzić wakacje w Polsce, to po-daż złotych na rynku walutowym się zwiększy. c) Stopa procentowa w tym kraju jest wysoka; oznacza to, że kurs tutejszej waluty w najbliższym czasie także wzrośnie. d) W połowie lat dziewi*ćdziesiątych XX w. jedyną przyczy-ną powiększającego się deficytu handlu zagranicznego w Polsce była zbyt wysoka międzynarodowa wartość złotego. e) W «keynesowskiej» gospodarce otwartej z płynnym kursem walutowym restrykcyjna polityka pienięzna oka-zuje się zupełnie nieskuteczna w porównaniu z gospodarką zamknietą.

a)

Nieprawda. Nawet w takiej sytuacji specjalizacja i handel opłaca się obu krajom. Jeśli są tylko dwa dobra, drugi kraj powinien wytwarzać dobro, w produkcji którego ma przewagę komparatywną, czyli to, którego koszt alternatywny jest mniejszy niż w drugim kraju. Pierwszy kraj powinien wytwarzać drugie dobro.

b)

Nie. W takiej sytuacji nastąpi wzrost popytu zagranicy na polską walutę.

c)

Niekoniecznie. Po pierwsze, nie wiadomo, o jaką stopę procentową chodzi; być może realna (a nie nominalna) stopa procentowa jest bardzo niska. Po drugie, być może stopa procentowa za granicą jest jeszcze wyższa. Po trzecie, być może inwestorzy spodziewają się gwałtownej deprecjacji waluty tego kraju. Na przykład, takie okoliczności zniechęcają do lokowania pieniędzy w tym kraju, a więc zmniejszają zapotrzebowanie na jego walutę, co hamuje wzrost jej międzynarodowej wartości.

d)

Nie. Kurs walutowy jest tylko jednym z kilku czynników decydujących o stanie bilansu handlowego. W połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. w Polsce głównymi przyczynami wzrostu deficytu handlu zagranicznego były: stosunkowo niska jakość towarów eksportowanych z Polski; duży udział w eksporcie dóbr nisko przetworzonych (są one tanie), recesja w Niemczech (Niemcy kupują ok. 40% naszego eksportu), szybkie tempo wzrostu inwestycji, szczególnie w latach 1995-1997 (duża część popytu inwestycyjnego dotyczyła dobr wyprodukowanych za granicą), zwiększony napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich (po-czątkowo powodują one wzrost popytu na import, eksport wzrasta dopiero po 2-3 latach), duży (finansowany m. in. bankowymi kredytami) popyt konsumpcyjny na dobra zagraniczne (np. na importowane samochody osobowe).

e)

Nie. Spowodowany restrykcyjną polityką pieniężną wzrost stopy procentowej przyciąga kapitał zagraniczny, obniża kurs waluty, co bardziej opłacalnym czyni import, a mniej opłacalnym eksport. W efekcie maleje eksport netto. Wielkość produkcji spada bardziej niż w gospodarce zamkniętej. Innymi słowy, na znany nam z gospodarki zamkniętej proces: M^S↓→i↑→AE↓→Y↓ nakłada się następu-jący ciąg zdarzeń: M^S↓→ i↑→CF↑→ ε_r↓→ NX↓→AE↓→Y↓). Restrykcyjna polityka pieniężna okazuje się bardziej skuteczna niż w gospodarce zamkniętej.

5

Q

D'

ε₀

E₀

B

S

ε

(popyt, podaż

waluty krajowej)

E₀

E₁

D'

D

Q­₀

Q

0

ε

ε₁

ε₀

S

D

0

(popyt, podaż

waluty krajowej)

Q­₀

---