Prawo prasowe - omówienie

Prawo prasowe sensu largo i sensu stricto. Przez prawo prasowe sensu stricto należy rozumieć Ustawę z 26.01.1984r. Prawo prasowe. Ustawa ta została podzielona na rozdziały zawierające następującą treść:

• Przepisy ogólne

• Prawa i obowiązki dziennikarzy

• Rada prasowa

• Organizacja działalności prasowej

• Sprostowania i odpowiedzi

• Komunikaty i ogłoszenia

• Odpowiedzialność prawna

• Postępowanie w sprawach prasowych

Z kolei organizacja działalności radiofonii i telewizji uregulowana została w odrębnym akcie prawnym, a mianowicie w Ustawie o radiofonii i telewizji z 29.12.1992r. Tak więc całokształt przepisów prawnych dotyczących tej sfery stosunków społecznych, który wiąże się z działalnością prasy drukowanej oraz pozostałych mediów można określić mianem prawa prasowego sensu largo. Jest kwestią oczywistą, że każdy dziennikarz, wydawca, redaktor powinien znać lub przynajmniej umieć dotrzeć w razie potrzeby właśnie do norm prawa prasowego w szerokim tego słowa znaczeniu.

Ustawa z 26.01.1984 roku: Prawo Prasowe
Ustawa pochodzi z okresu, w którym prawa i wolności obywatelskie były ograniczone, lecz później była ona wielokrotnie nowelizowana, a jedna z największych nowelizacji przypada na okres rządów Tadeusza Mazowieckiego oraz Sejmu i Senatu wybranych w 1989r.

Przepisy ogólne. Prawo do informacji. Prawo do krytyki prasowej
Przepisy rozdziału pierwszego Ustawy nawiązują do konstytucyjnej zasady wolności wypowiedzi oraz praw obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej. Wyjaśniają również znaczenie podstawowych terminów, takich jak: "prasa", "dziennik", "materiał prasowy", "redakcja", "redaktor naczelny", "dziennikarz". Wyjątkową rolę w tym rozdziale spełniają postanowienia dotyczące prawa do informacji. Przewidują one, które instytucje mają obowiązek udzielania prasie informacji, kiedy można odmówić udzielenia informacji oraz w jaki sposób można zaskarżyć bezprawną odmowę. Prawo do krytyki prasowej zostało wyeksponowane w kilku przepisach, jak art. 1,5, 6,41,44. Krytyka prasowa została uznana za działanie społecznie pożądane i wyłączające przestępczość czynu. Prawo prasowe zabrania utrudniania prasie zbierania materiałów krytycznych oraz tłumienia krytyki. Szczególnie drastyczne próby nacisku na dziennikarzy zagrożone są karą pozbawienia wolności do trzech lat. Wśród istotnych zasad, o których mowa w rozdziale pierwszym Ustawy, znajdują się też: zasada prawdy i zasada ochrony informatorów.

Prawa i obowiązki dziennikarzy. Tajemnica zawodowa
Rozdział drugi Ustawy zawiera unormowania dotyczące wykonywania zawodu dziennikarskiego. Na czoło wysuwa się tu stwierdzenie, że dziennikarz ma służyć społeczeństwu i państwu (art.10), a także, że ciąży na nim obowiązek szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych (art.12). W interesie osób udzielających informacji oraz osób, których materiały prasowe dotyczą, wprowadzone zostały w Ustawie niezbędne ograniczenia w swobodzie publikowania materiałów prasowych (art.14). Dotyczą one sfery prywatności, a także takich dóbr osobistych, jak wizerunek czy głos (art.14 ust.1i6). Dziennikarz nie ma prawa odmówić autoryzacji ani sprzeciwić się żądaniom embarga prasowego. Uregulowano także zagadnienia sprawozdawczości sądowej. Ustawa zakazuje prasie wypowiadania opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed wydaniem orzeczenia w pierwszej instancji. Nie można publikować danych osobowych świadków, pokrzywdzonych, chyba że wyrażą na to zgodę. Dane osobowe czy wizerunki podejrzanych można zamieszczać za zgodą prokuratora lub sądu. W przypadku zaś tajemnicy zawodowej dziennikarz nie może ujawnić personaliów informatorów, jeśli oni sami nie wyrażą na to zgody.

Organizacja działalności wydawniczej
Działalność wydawniczą mogą prowadzić podmioty prywatne i uspołecznione, na równych zasadach. Działalność taka traktowana jest na równi z innymi formami prowadzenia działalności gospodarczej i podlega takim samym przepisom. Jedyny wyłom w tej dziedzinie stanowi zachowanie systemu rejestracji sądowej w przypadku wydawania dzienników i czasopism. Odmowa rejestracji jest możliwa wówczas, gdy wniosek nie zawiera odpowiednich danych, albo też gdy udzielenie rejestracji stanowiłoby naruszenie prawa do ochrony nazwy już istniejącego tytułu prasowego (art.20-23a). Wydawanie dziennika czy czasopisma bez rejestracji sądowej stanowi przestępstwo prasowe zagrożone karą grzywny. Podobną odpowiedzialność rodzi podanie fałszywych danych w inpressum, albo też jego brak.
Ustawodawca nie narzuca żadnego modelu organizacyjnego redakcji. Przepisy stanowią, iż redakcją kieruje redaktor naczelny, powoływany i odwoływany przez wydawcę, organ założycielski wydawnictwa. Jeśli statut redakcji lub właściwe przepisy tak stanowią, przy redakcji działa kolegium redakcyjne; może również być powołana rada redakcyjna. Za treść przygotowywanych przez redakcję materiałów prasowych oraz za sprawy redakcyjne i finansowe odpowiada redaktor naczelny w granicach określonych w statucie i właściwych przepisach.

Rada prasowa
Ustawa przewiduje istnienie organu opiniotwórczego i wnioskującego w sprawach dotyczących prasy i jej roli w życiu społeczno-politycznym kraju. Rada ta jest usytuowana przy premierze, a w jej składzie mają być reprezentowane stowarzyszenia i związki dziennikarzy, Po wygaśnięciu kadencji członków pierwszej Rady, kolejne ekipy rządowe zaniechały powoływania członków Rady Prasowej na następną kadencję.

Sprostowania i odpowiedzi
Ustawa zawiera postanowienia dotyczące treści, formy i sposobu publikowania sprostowań i odpowiedzi oraz przewiduje możliwość dochodzenia roszczeń o ich umieszczenie. Precyzuje także sytuacje, w których redaktor naczelny ma prawo odmówić opublikowania sprostowania lub odpowiedzi (np. zawierających treść karalną, naruszających dobra osobiste) lub też kwestia ich publikacji pozostawiona jest uznaniu redaktora naczelnego (np. kiedy zostały nadesłane po terminie, nie są podpisane).
Opublikowanie sprostowania lub odpowiedzi przez redakcję może być wyegzekwowane na drodze sądowej, w procesie cywilnym. Wprowadzono też odpowiedzialność karną w razie bezprawnego uchylania się od publikacji sprostowania czy odpowiedzi.

Komunikaty i ogłoszenia. Reklama
W rozdziale szóstym Ustawy przewidziano obowiązek publikowania komunikatów urzędowych, pochodzących od naczelnych i centralnych organizacji państwowych, jeżeli zostaną nadesłane przez rzecznika prasowego rządu ze wskazaniem, że publikacja jest obowiązkowa. Podobny wymóg istnieje co do obwieszczeń, uchwał i zarządzeń pochodzących od terenowych organów władzy i administracji państwowej stopnia wojewódzkiego.
Komunikaty te mają być publikowane bezpłatnie, bez dokonywania w nich zmian. Omawiany rozdział zawiera również postanowienia poświęcone innym ogłoszeniom (płatnym) oraz reklamie. Wydawca i redaktor mogą odmówić ich zamieszczenia, jeśli ich treść lub forma są sprzeczne z linią programową bądź charakterem publikacji .

Odpowiedzialność prawna
Prawo prasowe przewiduje szczególne zasady odpowiedzialności za naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materiału prasowego. W zakresie odpowiedzialności cywilnej Ustawa precyzuje krąg podmiotów ponoszących odpowiedzialność (autor, redaktor, wydawca) oraz przyjmuje ich solidarną odpowiedzialność majątkową. Prawo prasowe modyfikuje zasady prawa cywilnego, wprowadzając przedawnienie roszczenia o opublikowanie sprostowania.
Wyłącza odpowiedzialność za sprawozdania z obrad Sejmu i organów samorządowych oraz za krytykę prasową. Wprowadza brak odpowiedzialności za materiały agencyjne PAP, komunikaty, ogłoszenia urzędowe i orzeczenia. Ogranicza odpowiedzialność za treść innych ogłoszeń i reklamy. Oprócz tego Ustawa przewiduje odpowiedzialność za szereg przestępstw prasowych, popełnianych przy okazji prowadzenia działalności wydawniczej (art.43-49). O wyrokach skazujących za przestępstwa prasowe sądy zawiadamiają organy rejestracyjne, co może spowodować zawieszenie pisma.

---