Metody restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw przez banki
Proces transformacji ustrojowej i nowe warunki ekonomiczne: uwolnienie cen, urealnienie ceny kredytu, względne otwarcie rynku wewnętrznego dla eksporterów, a przy tym duża niestabilność otoczenia w jakiej przyszło działać przedsiębiorstwom, spowodowały załamanie sytuacji gospodarczej wielu przedsiębiorstw, które często zamiast racjonalizować swoją działalność w celu zwiększenia konkurencyjności odpowiedziały zwiększeniem cen i w przypadku, gdy traciły płynność - zaciąganiem nowych kredytów lub zawieszaniem spłaty należności wobec banków lub dostawców.
Same banki dalekie również były od stosowania przyjętych norm dotyczących analizy ryzyka kredytowego i późniejszej ścisłej kontroli sytuacji finansowej przedsiębiorstw, co również przyczyniło się do zwiększenia skali zjawiska „złych długów”.
Analiza należności banków od przedsiębiorstw z tytułu udzielonych kredytów, naliczonych odsetek, gwarancji i innych tytułów wykazała, że znaczna ich część jest wątpliwa lub nieosiągalna. Dotyczyło to przede wszystkim banków i przedsiębiorstw państwowych.
W związku z tym skonstruowano program restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków. Przesłankami jego stworzenia były:
rosnący (przynajmniej do końca 1991 r.) udział złych długów w portfelach kredytowych banków komercyjnych,
niedostateczne zabezpieczenie tych banków przed ewentualnymi stratami związanymi ze złymi długami, spowodowane niewystarczającą wielkością rezerw celowych na złe kredyty oraz niedostateczną bazą kapitałową banków,
nierealistyczne podejście banków do zagrożonych kredytobiorców, przejawiające się w braku elastycznych i zróżnicowanych form działania w stosunku do poszczególnych, znajdujących się w trudnej sytuacji przedsiębiorstw.
Program restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków stanowi próbę kompleksowego rozwiązania problemu tzw. „złych długów” bankowych, ze szczególnym naciskiem na ostateczne rozstrzygnięcie sytuacji wielkich przedsiębiorstw przemysłowych, które znalazły się w portfelach kredytowych banków jako dziedzictwo poprzedniego systemu gospodarczego.
Podstawę prawną programu stanowi Ustawa z 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych ustaw, wraz z aktami wykonawczymi.
Ustawa reguluje:
Bankowe postępowanie ugodowe,
Publiczną sprzedaż wierzytelności bankowych,
Nabywanie akcji jednoosobowych spółek Skarbu Państwa za wierzytelności,
Przekazywanie środków na powiększenie funduszy własnych banków państwowych oraz banków, w których Skarb Państwa posiada więcej niż 50% udziałów.
Generalnie istnieją dwa podejścia do problemu bankowych „złych długów”:
Podejście scentralizowane, które zakłada, że instytucja rządowa lub para-rządowa zajmuje się kompleksowo problemem, przejmując „złe długi” z banku,
Podejście zdecentralizowane, zakładające aktywne działanie banków, które same muszą zająć się oczyszczeniem swoich portfeli kredytowych.
W programie restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków przyjęto to ostatnie podejście. Główny ciężar realizacji programu restrukturyzacji finansowej spoczywa na bankach. Banki mają spełniać rolę pośrednika pomiędzy pomocą państwa a przedsiębiorstwami oraz gwaranta tego, że wybrane przez nie przedsiębiorstwa, w wyniku kombinacji działań zmniejszających zadłużenie i procesów restrukturyzacyjnych będą w stanie samodzielnie działać w warunkach gospodarki konkurencyjnej.
Udział Państwa ograniczał się do działań w dwóch płaszczyznach:
Wzmocnienie kapitałów banków zaangażowanych w restrukturyzację, w taki sposób, aby koszty owej restrukturyzacji nie zachwiały zbytnio ich pozycji finansowej, prowadząc tym samym do obniżenia zaufania do całości polskiego systemu bankowego,
Uczestnictwo w restrukturyzacji finansowej dłużników bankowych na takich samych zasadach jak inni wierzyciele.
Podstawowe cele programu można podzielić na trzy grupy:
Wsparcie przedsiębiorstw, które przechodzą przejściowe trudności, jednak w długim okresie są w ocenie wierzycieli (a więc przede wszystkim banków) zdolne do efektywnego działania w warunkach gospodarki rynkowej. Dla takich przedsiębiorstw ustawa wprowadza procedurę bankowego postępowania ugodowego. Jest to postępowanie pozasądowe, którego celem jest doprowadzenie do ugody między dłużnikiem (kredytobiorcą) a wszystkimi wierzycielami, w tym z bankiem. Bank może wszcząć bankowe postępowanie ugodowe wyłączenie pod warunkiem, że:
Dłużnik jest przedsiębiorstwem państwowym lub jednoosobową spółką Skarbu Państwa lub spółką z większościowym udziałem Skarbu Państwa i państwowych podmiotów gospodarczych,
wierzytelności banku wobec dłużnika stanowią co najmniej 10% ogólnej kwoty zobowiązań dłużnika, przy czym wartość wierzytelności banku jest nie mniejsza niż 1 mld zł,
wierzytelności banku stanią nie mniej niż 20% ogólnej kwoty zobowiązań dłużnika
Wyeliminowanie przedsiębiorstw, nie mających w ocenie jego wierzycieli, szans na samodzielne działanie, gwarantujące odpowiedni poziom zysku. Eliminacja tych podmiotów odbywać się będzie poprzez stosowanie również dotychczas procedury upadłościowe i likwidacyjne,
„oczyszczanie” portfeli kredytowych banków, przewidzianych w dalszej perspektywie do prywatyzacji. Poprawa jakości ich aktywów powinna zachęcić potencjalnych inwestorów do nabywania ich akcji, co z kolei będzie źródłem znacznych dochodów budżetu państwa. Możliwość oczyszczenia portfeli kredytowych z niespłaconych wierzytelności daje bankom publiczna sprzedaż długów bankowych. Dotyczy to tych przedsiębiorstw, których skuteczna restrukturyzacja jest mało prawdopodobna, zaś w ocenie banku możliwość zaspokojenia jego wierzytelności w wyniku upadłości lub likwidacji przyniosłaby mniejsze efekty niż sprzedaż długu. Wprowadzenie nowych rozwiązań z zakresu sprzedaży wierzytelności miało umożliwić stworzenie szerokiego rynku wierzytelności dostępnego tak dla przedsiębiorstw, jak i banków oraz zewnętrznych inwestorów. Otwiera to przed wieloma przedsiębiorstwami państwowymi uproszczoną, w stosunku do dotychczasowych regulacji, ścieżkę prywatyzacji- poprzez zamianę wierzytelności na udziały, czego pierwszym etapem może być zakup długu przez potencjalnego inwestora.
Ustawa dopuszcza trzy formy sprzedaży wierzytelności przez bank:
w drodze przetargu,
na podstawie publicznej oferty,
w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.
Nie obowiązuje przy tym przestrzeganie tajemnicy obrotów i stanu rachunków bankowych w zakresie wierzytelności oferowanych do sprzedaży. Publiczna sprzedaż wierzytelności bankowych odbywa się bez określenia ceny minimalnej oraz bez potrzeby uzyskania zgody dłużnika
Wierzyciele posiadający łącznie co najmniej 30% sumy wymagalnych wierzytelności wobec przedsiębiorstwa państwowego lub jednoosobowej spółki Skarbu Państwa mogą wnosić (jeśli ich roszczenia nie zostaną zaspokojone w określonym terminie) o zamianę wierzytelności na akcje tych jednostek. Warunkiem takiej zamiany jest powstanie zobowiązania dłużnika przed dniem 30 czerwca 1992 roku. Przyjęte rozwiązania powinny przyczynić się do ożywienia obrotu wierzytelnościami i rozładowania zatorów płatniczych między przedsiębiorstwami.
Banki biorące udział w programie zostały zasilone przez Skarb Państwa w środki w postaci obligacji, które posłużyły do utworzenia odpowiednich rezerw, oraz do zwiększenia kapitału własnego tak, aby po dokapitalizowaniu z jednej strony spełniały ustalone normy dotyczące współczynnika wypłacalności, a jednocześnie posiadały solidne podstawy finansowe do zaangażowania się we współpracę ze „złymi dłużnikami”.
Od umiejętności i sprawności banku w tym procesie zależy jego przyszłość. Banki będą w ten sposób zmuszone do aktywnego działania wobec złych dłużników. Głównym kryterium w wyborze działań ma być kalkulacja ekonomiczna, zawierająca porównanie poniesionych i przewidywanych strat lub zysków po wyborze określonego działania. Bank powinien dokonać klasyfikacji dzieląc złych dłużników na dwie grupy:
przedsiębiorstwa, które mają szansę funkcjonować w gospodarce rynkowej,
przedsiębiorstwa, które szans takich w jego ocenie nie mają.
Wobec pierwszej grupy przedsiębiorstw bank powinien dążyć do stosowania działań, które pozwolą przedsiębiorstwu przeprowadzić zmiany w określonych sferach jego działalności, gwarantujących trwałe przezwyciężenie kryzysu finansowego (np. zmiana asortymentu, technologii, sprzedaż niepotrzebnych maszyn lub nieruchomości itd.). Może odbywać się to np. poprzez redukcję części długu - wraz z innymi wierzycielami, zamianę długu na udziały oraz w wielu przypadkach także poprzez dostarczenie lub ułatwienie w otrzymaniu przez dłużnika nowych środków, koniecznych do uruchomienia wspomnianych procesów dostosowawczych. Należy przy tym zauważyć, iż od strony formalnej inicjatywa w zakresie działań restrukturyzacyjnych leży po stronie dłużnika, zadaniem banków jest jedynie aktywne wspieranie zachodzących w przedsiębiorstwach procesów.
Wobec drugiej grupy przedsiębiorstw banki mają dążyć do odzyskania jak największej części swoich należności wszczynając postępowania upadłościowe, zgłaszając wnioski o likwidację lub dokonując sprzedaży złych długów. Każde z powyższych działań zakłada pewną stratę, niewiadoma jest jedynie jej wielkość. Świadomość tego powinna być dodatkowym bodźcem do dokładnego przyjrzenia się przedsiębiorstwu i wnikliwej oceny przedstawionego przez niego programu uzdrowienia (restrukturyzacji).
Finansowa kondycja banku zależy od realnej wartości jego aktywów, a zwłaszcza udzielonych kredytów. W związku z tym niezbędna dla restrukturyzacji finansowej banków jest analiza portfela kredytowego i innych należności poszczególnych banków pod kątem ryzyka.
Wymogiem nadzoru bankowego jest przeprowadzanie analizy portfela kredytowego a także tworzenie rezerw na należności obciążone ryzykiem, w podziale na następujące kategorie:
należności normalne, wobec których nie pojawiły się poważniejsze nieprawidłowości w spłatach kapitału i odsetek, a sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników nie budzi szczególnych obaw,
należności poniżej standardu, opóźnienie w spłacie wynosi 1 - 3 miesięcy, oraz należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa ulega systematycznemu pogorszeniu, rezerwa celowa - 20% należności
należności wątpliwe, opóźnienie w spłacie 3 - 6 miesięcy oraz należności od dłużników, u których ponoszone straty naruszają fundusz statutowy, kapitał akcyjny lub fundusz udziałowy, rezerwa celowa - 50%
należności stracone, opóźnienie w spłacie powyżej 6 miesięcy, oraz należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa pogorszyła się w ocenie banku w sposób uniemożliwiający spłacenie długu, oraz należności od dłużników postawionych w stan upadłości bądź likwidacji oraz od dłużników przeciwko którym bank wystąpił na drogę sądową, rezerwa celowa - 100% należności.
1
1