Konserwatyzm
Przedstawiciele |
Dzieła |
Człowiek |
Społeczeństwo |
Państwo |
Gospodarka |
Edmund Burke, |
„Rozważania o rewolucji francuskiej” |
Stworzony przez Boga, który jest twórcą porządku społecznego. Religia i zasady moralne mają decydujący wpływ na postępowanie człowieka - rygoryzm moralny. Każdy obywatel ma określone obowiązki wobec państwa, które musi wypełniać. Interes jednostki podporządkowany interesom państwa. Zadaniem człowieka jest dążenie do zachowania istniejącego porządku społecznego. |
Akceptacja naturalnego porządku społecznego. Hierarchiczne społeczeństwo wynikające z koncepcji, że ludzie nie są równi. Podkreślanie roli rodziny. Społeczeństwem powinny rządzić elity, do których przynależność łączy się z przywilejami i obowiązkami. Podkreślanie roli tradycji w zachowaniu ładu społecznego. Zmiany społeczeństwa na drodze ewolucyjnej. |
Państwo stoi na straży istniejącego ładu społecznego i jest gwarantem praw obywatelskich. Konserwatyzm jest przeciwny centralizmowi, gdyż niszczy on wolna inicjatywę obywateli - pochwała państwa zdecentralizowanego. Podkreślanie roli stowarzyszeń obywatelskich. Obecnie pochwała demokracji przedstawicielskiej, wcześniej zwolennicy monarchii - rządy większości powinny podlegać ścisłym przepisom prawnym.. Konieczność przestrzegania rządów prawa, zwolennicy kary śmierci. Obecnie dopuszczany jest rozdział Kościoła od państwa. |
Poszanowanie własności prywatnej i zasad wolnego rynku. Przeciwnicy interwencjonizmu państwowego. Rola państwa powinna być ograniczona do minimum. Krytyka programów nacjonalizacji i kolektywizacji. |
Liberalizm
Przedstawiciele |
Dzieła |
Człowiek |
Społeczeństwo |
Państwo |
Gospodarka |
Adam Smith John Locke Milton Friedman John Stuart Mill Friedrich von Hayek Stefan Kisielewski |
„Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego” „List o tolerancji” „Dwa traktaty o rządzie” |
Wszyscy ludzie mają naturalne prawo do wolności, równości i własności - co wynika z idei człowieczeństwa. Indywidualistyczna koncepcja człowieka - każdy człowiek ma cechy właściwe tylko jemu. Nadrzędność jednostki i jej praw nad zbiorowościami. Granice wolności wyznacza wolność drugiego człowieka. Ludzie maja te same prawa do korzystania z wszelkich wolności, ale potrafią to robić w różny sposób co jest przyczyna zróżnicowania społeczeństwa. Podstawa wolności człowieka jest własność prywatna. |
Społeczeństwo jest to zbiór jednostek i grup społecznych o przeciwstawnych interesach. Społeczeństwo jest pluralistyczne i umożliwia indywidualny rozwój każdego człowieka. Instytucje społeczne mają za zadania umożliwić ludziom korzystanie z ich praw. Idea społeczeństwa otwartego. Programy socjalne psują moralnie różne grupy społeczeństwa gdyż są przejawem nierównego traktowania obywateli przez państwo. |
Główna cecha to praworządność. Zadania państwa to danie jednostkom możliwości swobodnego dziazałania, gwarantując ich wolność i nienaruszalność własności prywatnej. Silne państwo jest zagrożeniem dla jednostki i jej interesów. „Im mniej państwa tym lepiej dla jednostki”. Podkreślenie zasady trójpodziału władz. |
Podstawą gospodarki jest zasada wolnego rynku „pozwólcie działać”. Swoboda walki konkurencyjnej bez ingerencji państwa. Państwo nie powinno brać bezpośredniego udziału w życiu gospodarczym państwa. |
Chrześcijańska demokracja (chadecja)
Przedstawiciele |
Dzieła |
Człowiek |
Społeczeństwo |
Państwo |
Gospodarka |
Leon XIII, Jan XXIII, Paweł VI, Jan Paweł II, Konrad Adenauer, Helmut Koll |
Encykliki: „Rerum novarum“ L XIII „Redemptor hominis“ „Laborem exercens“ |
Podstawa systemu wartości człowieka jest wiara w Boga a główne zasady postępowania to zasady moralne. Personalistyczna koncepcja człowieka - kluczowym pojęciem jest osoba ludzka. Konieczność przestrzegania praw człowieka: prawa dożycia, swobodnych praktyk religijnych, zrzeszania się i do udziału w życiu publicznym. Prawa socjalne: prawo do sprawiedliwej płacy, prawo do posiadania dóbr, prawo do odpowiednich warunków pracy. |
Zasada solidarności społecznej - wszyscy obywatele powinni współpracować w celu budowy ładu społecznego. Społeczeństwo jest organizmem który rozwija się prawidłowo, gdy jednostki wypełniają powierzone im zadania. Najważniejszą grupę społeczna stanowi rodzina. Odrzucenie rewolucyjnej koncepcji zmian społecznych. |
Rozdział Kościoła od państwa. Pochwała dla ustroju demokratycznego w którym przestrzegane są prawa człowieka. Konieczność istnienia organów przedstawicielskich i rozwoju demokracji lokalnej. Ład społeczny powinien być budowany przy zastosowaniu zasady subsydiarności: władze centralne powinny zająć się ogólnym kierownictwem, a człowiek i rodzina mają obowiązek dbania o własne dobro. |
Podstawa gospodarki jest własność prywatna. Pochwała gospodarki rynkowej ale dopuszczanie ingerencji państwa. Krytyka liberalizmu i socjalizmu. Pochwała korporacjonizmu - podstawa państwa powinny być przymusowe korporacje zrzeszające pracowników i pracodawców. Ich celem powinno być złagodzenie skutków wolnej konkurencji. Nacisk na rozwój ruchu spółdzielczego. |
Socjaldemokracja
Przedstawiciele |
Dzieła |
Człowiek |
Społeczeństwo |
Państwo |
Gospodarka |
Eduard Bernstein, Ferdinand Lassalle, Ignacy Daszyński, Mieczysław Niedziałkowski, Tony Blair, Willy Brandt, Olof Palme |
“Zasady socjalizmu i zadania socjaldemokracji” |
Koncepcja człowieka jako elementu funkcjonującego w społeczeństwie - za wszelkie niepowodzenia jednostki winę ponosi społeczeństwo. Idealistyczne traktowanie jednostki ludzkiej jako pozbawionej wad. Założenie równości wszystkich ludzi - nacisk na rozwój praw socjalnych. |
Społeczeństwo jest jedyną zbiorowością w której człowiek może rozwijać się w pełni. Najważniejsze idee społeczne: - idea równości (równość położenia materialnego) - idea wolności (prawa i wolności obywatelskie) - idea sprawiedliwości społecznej (sprawiedliwy podział dóbr) |
Propagowanie ustroju demokratycznego i pluralizmu politycznego. Podkreślanie roli samorządu terytorialnego. Idea państwa socjalnego (dobrobytu) - podstawowym zadaniem jest zapewnienie obywatelowi minimalnego poziomu życia (pracy, mieszkań, ochrony zdrowia, dostępu do oświaty). |
Akceptacja różnych form własności, ale pod kontrola państwa. Proces wytwarzania dóbr ma być wg. zasad kapitalistycznych, ale proces podziału wg. zasad socjalistycznych. Społeczna kontrola gospodarki: progresywna polityka podatkowa, państwowa kontrola koncernów, interwencjonizm państwowy. Państwo może i powinno brać aktywny udział w gospodarce. |