Tabela 3. Porównanie systemów politycznych

Charakterystyka ustroju

Wybrane państwa

Polska

USA

Francja

Niemcy (RFN)

Wielka Brytania (UK)

System polityczny

charakter głowy
państwa

republika

republika

republika

republika

monarchia parlamentarna

budowa terytorialna

państwo unitarne

federacja

państwo unitarne

federacja

państwo unitarne

forma rządów

system parlamentarno-

gabinetowy

system prezydencki

system półprezydencki

(semiprezydencki)

system kanclerski

system gabinetowo-

parlamentarny

Konstytucja

Konstytucja RP z 2 kwietnia
1997 r.
Zmiany wprowadzono w
latach 2001 (wynikały z
dwóch błędnych zapisów),
2006 (art. 55) i 2009 r. (art.
99 dodano ust. 3)

Konstytucja USA
z 17 września 1787 r.
W 1791 r. wprowadzono
Kartę Praw, która stanowi
pierwsze 10 poprawek.
W sumie poprawek jest 27.

Konstytucja V Republiki
z 5 czerwca 1958 r.
Do Konstytucji
wprowadzono zmiany, np.
w 2000 r. wyniku
referendum skrócono
kadencję prezydenta z 7 do
5 lat, a od 2004 r. kadencję
Senatu z 9 do 6 lat.

Konstytucja Niemiec (RFN)
jest to Ustawa Zasadnicza
z 23 maja 1949 r., która
pierwotnie zwierała 146
artykułów, a po licznych
nowelizacjach dodano do
niej 39.

UK ma konstytucję
niepisaną, a źródłami prawa
są: prawo stanowione (akty
od 1215 r.), prawo
precedensowe, konwenanse.

Charakterystyka ustroju

Wybrane państwa

Polska

USA

Francja

Niemcy (RFN)

Wielka Brytania (UK)

Władza ustawodawcza

Sejm i Senat

Senat i Izba Reprezentantów

Zgromadzenie Narodowego
i Senat

Bundestag i Bundesrat

Izba Gmin i Izba Lordów

kadencja

4 lata

6 lat – kadencja Senatu, co
dwa lata zmienia się 1/3
składu izby,
2 lata - kadencja Izby
Reprezentantów

6 lat – kadencja Senatu, co
dwa lata zmienia się połowa
składu izby,
5 lat – kadencja
Zgromadzenia Narodowe

4 lata – kadencja
Bundestagu,
Bundesrat jest izbą
niekadencyjną

Kadencja Izby Gmin może
trwać do 5 lat. Izba Lordów
nie jest ciałem obieralnym.

najważniejsze
kompetencje

Obie izby mogą zmienić
konstytucję, uchwalają
ustawy, w tym budżet
państwa, przy czym
w procesie legislacyjnym
przewagę ma Sejm. Ponadto
niższa izba parlamentu ma
szersze uprawnienia niż
Senat, w związku ze
sprawowaniem funkcji
kontrolnej nad działalnością
Rady Ministrów. Dlatego
Sejm może uchwalić wotum
nieufności rządowi
(konstruktywne wotum
nieufności), jak
i poszczególnym ministrom.
Ponadto izba niższa
uczestniczy w powołaniu
Rady Ministrów. Obie izby
mają uprawnienia kreacyjne,
ale w niektórych
przypadkach to Sejm
powołuje daną osobę na
stanowisko, a Senat tylko ten
wybór zatwierdza.

Obie izby parlamentu są tak
samo ważne i mają podobne
kompetencje, zarówno
ustawodawcze, jak i
kontrolne. Przede wszystkim
uchwalają ustawy, budżet,
podatki, a także decyduje o
stanie wojny i zawarciu
pokoju.

Do głównych kompetencji
należy uchwalanie ustaw
w takich dziedzinach jak:
obrona, budżet, prawa
obywatelskie, czy prawo
pracy, przy czym
w procesie legislacyjnym
przewagę ma Zgromadzenie
Narodowe. Izba ta ma także
uprawnienia kontrolne
w stosunku do rządu, m.in.
poprzez prawo uchwalenie
wotum nieufności.

Do najważniejszych
kompetencji Bundestagu
należy uchwalanie ustaw i
budżetu, wprowadzanie
zmian do konstytucji,
powoływanie
i odwoływanie kanclerza
oraz kontrolowanie pracy
rządu. Odwołanie kanclerza
odbywa się przez
uchwalenie
konstruktywnego wotum
nieufności.
Bundesrat składa się
z delegatów rządów
poszczególnych landów.
Izba ma inicjatywę
ustawodawczą oraz prawo
weta zawieszającego wobec
ustaw Bundestagu.
Bundesrat ma także prawo
weta absolutnego wobec
ustaw dotyczących
federacji.

Szczególną rolę pełni król
(monarcha), który jest
zarówno organem władzy
ustawodawczej, jak i
wykonawczej. Stanowi on
tzw. trzecie ogniowo
legislatywy, stojąc
jednocześnie (formalnie) na
czele gabinetu. Dlatego też
uprawnienia monarchy
teoretycznie są bardzo
szerokie, faktycznie jednak
nie.Główne kompetencje
Izby Gmin to uchwalaniem
ustaw i budżetu, kontrola
nad finansami państwa,
a także kontrola nad
działalność gabinetu. Izba
niższa może uchwalić
wotum nieufności dla
poszczególnych ministrów,
premiera, jak i całego
gabinetu. Funkcję kontrolną
w ograniczonym zakresie,
pełni tzw. gabinet cieni,
który powołuje partia
opozycyjna, a Lider
Opozycji Jej Królewskiej
Mości (szef gabinetu cieni)
otrzymuje nawet uposażenia
z budżetu państwa w
wysokości 3/5
wynagrodzenia premiera.

Charakterystyka ustroju

Wybrane państwa

Polska

USA

Francja

Niemcy (RFN)

Wielka Brytania (UK)

Władza wykonawcza

Prezydent RP i Rada
Ministrów

Prezydent

Prezydent i rząd

Prezydent oraz rząd, na
czele którego stoi kanclerz

Gabinet, na czele którego
stoi z premierem

kadencja

Kadencja Prezydenta RP
wynosi 5 lat.
Kadencja Rady Ministrów
wiąże się z kadencją Sejmu.

Kadencja Prezydenta USA
wynosi 4.

Kadencja Prezydenta
Francji wynosi 5 lat.
Kadencja rządu wiąże się z
kadencją Zgromadzenia
Narodowego.

Kadencja Prezydenta
wynosi 5 lata.
Kadencja rządu wiąże się z
kadencją Bundestagu.

Kadencja gabinetu wiąże się
z kadencją Izby Gmin.

wybór/powołanie

Prezydent RP jest
wybierany w wyborach
powszechnych
i bezpośrednich.
Rada Ministrów jest
powoływana przez Sejm
i Prezydenta RP w tzw.
procedurze trzech kroków.

Prezydent USA jest
wybierana w wyborach
pośrednich, czyli najpierw
wyborcy wybierają
elektorów (w każdym stanie
jest ich tylko ilu jest
kongresmenów), a następnie
elektorzy (kolegium
elektorskie) wybierają
prezydenta.

Prezydent Francji jest
wybierany w wyborach
powszechnych
i bezpośrednich.
Rząd powołuje i odwołuje
Prezydent, ale ponosi
również odpowiedzialność
polityczną przed
Zgromadzeniem
Narodowym.

Prezydent jest wybierany
przez Zgromadzenie
Związkowe składające się z
posłów Bundestagu oraz
takiej samej liczby
przedstawicieli
parlamentów krajowych z
poszczególnych landów.
Rząd powołuje Bundestag
na wniosek Prezydenta.

Gabinet powołuje Izba
Gmin z tym, że premierem
zostaje szef zwycięskiej
partii. Kiedy gabinet utraci
zaufanie Izby Gmin (nie ma
w niej większości) podaje
się do dymisji lub premier
w jego imieniu zwraca się
do monarchy o rozwiązanie
izby.

najważniejsze
kompetencje

Prezydent pełni funkcję
głowy państwa, stoi na straży
suwerenności państwa i
reprezentuje państwo w
stosunkach zewnętrznych.
Ma on uprawnienia w
zakresie władzy
ustawodawczej, jak i
wykonawczej. Jednak jego
kompetencje są ograniczone.
Na pewno ważne
kompetencje to: możliwość
rozwiązania Sejmu (kiedy ten
w trzecim kroku nie powoła
Rady Ministrów lub nie
uchwali w terminie budżetu)
i prawo weto w procesie
legislacyjnym.
Rada Ministrów prowadzi
politykę wewnętrzną i
zagraniczną, czyli podejmuje
strategiczne dla państwa
decyzje. Do zadań rządu

Prezydent pełni funkcję
głowy państwa, jest szefem
administracji oraz naczelnym
dowódcą sił zbrojnych.
Kieruje polityką zagraniczną
państwa oraz mianuje
sekretarzy (ministrów),
którzy tworzą jego gabinet.
Nie jest to jednak gabinet w
europejskim rozumieniu
rządu, ponieważ pomimo, że
poszczególni sekretarze
muszą być zatwierdzeni
przez Senat (większością
2/3), to nie ponoszą oni
odpowiedzialności
politycznej przed
parlamentem, a odpowiadają
tylko przed prezydentem.

Prezydent pełni funkcję
głowy państwa, ma nadzór
nad polityką zagraniczną, a
także obronną. Powołuje
i odwołuje rząd, który
ponosi odpowiedzialność
zarówno przed
prezydentem, ale przede
wszystkim przed
Zgromadzeniem
Narodowym. Ponadto
przewodniczy
posiedzeniom rządu,
podpisuje dekrety, a także
parafuje umowy
międzynarodowe. Może
rozwiązać Zgromadzenie
Narodowe, a także
w ważnych sprawach
zarządzić referendum.
Rząd w systemie
politycznym Francji składa
się z premiera i ministrów.

Prezydent pełni funkcje
reprezentacyjne, zawiera
umowy międzynarodowe,
wysyła i przyjmuje
przedstawicieli
dyplomatycznych innych
państw, posiada prawo
łaski, wskazuje kandydata
na kanclerza, a na wniosek
rządu rozwiązuje parlament,
gdy ten nie otrzyma wotum
zaufania.
Szczególną pozycję
w systemie politycznym
Niemiec ma kanclerz, czyli
szefa rządu, który przede
wszystkim stoi na czele
władzy wykonawczej i
kieruje polityką
wewnętrzną, jak
i zagraniczną państwa.
Określa skład rządu,
a prezydent nie może

Gabinet, który obok
monarchy jest
najważniejszym elementem
władzy wykonawczej ma
bardzo silną pozycję w
systemie politycznym.
Określa główne kierunki
polityki wewnętrznej
i zagranicznej państwa,
a także ma inicjatywę
ustawodawczą.
W systemie brytyjskim
bardzo silną pozycję ma
premier tzw. prime
minister i to on faktycznie
sprawuje władzę w
państwie. Obsadza
najważniejsze stanowiska
państwowe, swobodnie
kształtuje skład swojego
gabinetu (liczba członków
gabinetu nie jest limitowana
prawem), a przede

należy m.in. kierowanie
administracją rządową i jej
kontrolowanie, wykonywanie
ustaw. Rada Ministrów ma
inicjatywę ustawodawczą,
a w przypadku projektu
budżetu państwa wyłączność.
Szczególną rolę pełni Prezes
Rady Ministrów, który ma
duży wpływ na powołanie
poszczególnych ministrów,
jak i pracę całego rządu.
Rada Ministrów ponosi
odpowiedzialność polityczną,
a ministrowie wraz z
premierem zarówno
odpowiedzialność polityczną,
jak i konstytucyjną.

Kieruje on administracja
państwową oraz siłami
zbrojnymi. Ma inicjatywę
ustawodawczą oraz wydaje
rozporządzenia i dekrety.

odmówić powołania
zaproponowanej przez
niego osoby na ministra.
Ponadto kieruje pracami
rządu, a ministrowie są
przed nim odpowiedzialni.
Rząd w stosunku do
legislatywy ma nie tylko
prawo inicjatywy
ustawodawczej, ale również
ma prawo weta
zawieszającego wobec
ustaw.

wszystkim decyduje
o rozwiązaniu Izby Gmin.

Charakterystyka ustroju

Wybrane państwa

Polska

USA

Francja

Niemcy (RFN)

Wielka Brytania (UK)

Władza sądownicza

Wymiar sprawiedliwości
tworzą sądy i trybunały. Do
sądów zaliczamy zarówno
sądy powszechne,
administracyjne, wojskowe.
Na czele wymiaru
sprawiedliwości stoi Sąd
Najwyższy. Szczególną rolę
pełni Trybunał
Konstytucyjny, który m.in.
bada zgodność ustaw z
konstytucją, rozstrzyga spory
kompetencyjne oraz
dokonuje wykładni legalnej
prawa.

Najważniejszym organem
władzy sądowniczej w USA
jest Sąd Najwyższy, w skład
którego wchodzi dziewięciu
mianowanych przez
prezydenta sędziów. Przy
czym kandydatury sędziów
musi zatwierdzić Senat. Do
zadań Sądu Najwyższego
należy dokonywanie
wykładni konstytucji (w
USA nie ma odrębnego sądu
konstytucyjnego) i badanie
zgodność ustaw z
konstytucją.

Władzę sądowniczą we
Francji stanowią sądy
powszechne i sądy
administracyjne, ale
szczególna rola przypada
Radzie Konstytucyjnej,
która bada zgodność ustaw
z konstytucją, a także stoi
na straży prawa podczas
przeprowadzania wyborów i
referendum.

Władzę sądowniczą
w systemie kanclerskim
tworzą trzy rodzaje sądów i
są to sądy zwykłe,
wyspecjalizowane
i konstytucyjne. Szczególną
rolę w systemie
sądownictwa pełni
Federalny Trybunał
Konstytucyjny, który czuwa
nad przestrzeganiem
konstytucji, badając
zgodność aktów prawnych
z ustawą zasadniczą.
Ponadto rozstrzyga spory
kompetencyjne oraz spory
między poszczególnymi
landami a federacją.

Władzę sądowniczą w UK
stanowią sądy pokoju
(najniższy szczebel), sądy
hrabstw oraz Sąd
Najwyższy, przy czym
sądem apelacyjnym jest Sąd
Izby Lordów. Nie ma w tym
systemie sądów
administracyjnych, a ich
funkcje pełnią sądy pokoju
oraz sądy hrabstw.

Opracowała Urszula Małek, nauczycielka wos-u z Zespołu Szkół Ekonomicznych w Sanoku