ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII I PÓŁNOCNEJ IRLANDII
1. Podstawy konstytucyjne ustroju
Nie posiada pisanej konstytucji w rozumieniu kilku dokumentów, ale jest pewien system reguł.
Konwenanse konstytucyjne
Zasady wykształcone zwyczajowo. Musi istnieć społeczne przekonanie o doniosłości konwenansu. Nie są to reguły prawne.
Ustawy ustrojowe
Reguły zawarte w ustawach parlamentu, które zwykle mają miejsce w akcie konstytucyjnym. Trudno definiować, jakie powinno się zaliczać.
Prawo zwyczajowe
System common law, w którym zaciera się granica między stosowaniem a tworzeniem prawa.
Zasady ustrojowe
Pewne generalne idee i założenia konstytucyjne będące wynikiem uogólnienia.
Zasada rządów prawa
Rule of law, wszystko poddane jest ocenie sądów powszechnych. Stanowisko wszystkich podmiotów jest takie samo.
Zasada podziału władzy
Odrębne organy ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze. Nie ma odrębności funkcjonalnej ani personalnej. Casus Lorda Kanclerza (członek Izby Lordów, niegdyś przewodniczący Komitetu sądowego oraz członek gabinetu). Zasada ta nie jest separacją oraz hamowaniem, ale wzajemnym pozytywnym oddziaływaniem. Zlanie się funkcji władz.
Zasada zwierzchnictwa parlamentu
Supremacja parlamentarna. Składa się on z 3 czynników. Ministrowie muszą być powołani z parlamentu. Członkowie Rady Przybocznej. Sądem Najwyższym formalnie Izba Lordów. Parlament jest swoistą personifikacją ogółu poddanych JKM. Swoista identyczność Izby Gmin i Narodu. Mandat wolny. Omnipotencja ustawodawcza. Intensyfikacja pracy, codziennie ok. 175 dni roboczych.
2. System partyjny
System dwupartyjny z Partią Konserwatywną i Pracy. Torysi i laburzyści. Zdobywanie większości przemiennie. Zwycięzca ma monopol stanowisk i realizuje program. Kierownicza rola frakcji parlamentarnej. Rząd JKM i Opozycja JKM. Oficjalne wynagrodzenie Liderowi opozycji i whipom, a krytyka stała się konwenansem.
Ogólna definicja ustroju: monarchia parlamentarna o ustroju parlamentarno-gabinetowym, naród suwerenem, monarcha reprezentacyjny, unia realna Anglii i Szkocji z Irlandią, państwo jednolite zdecentralizowane.
3. Izba Gmin (system wyborczy, skład, organizacja wewnętrzna)
Wybory powszechne. 659 deputowanych w okręgach jednomandatowych. Co 10 lat komisje rozgraniczające.18 i 21 lat cezura wieku, mogą Commonwealth, nie mogą Civil Service, policjanci, sędziowie. Poparcie 10 wyborców, 500 funtów. Większość zwykła, preferuje dwupartyjność. Walka w okręgach marginalnych. Zmiany w składzie IG rzadko ponad 25%.
Nie ma kadencji, początkowo pełnomocnictwa 7 lat, ustawa zmienia na 5 lat. Nie ma minimalnego terminu trwania. Nowe wybory, gdy pojawiają się istotne problemy nieobjęte przez program wyborczy - funkcja referendum.
Mandat wolny, choć duże uzależnienie od frakcji partyjnych. Odpowiedzialność przed partią. Nie można zrezygnować z mandatu.
Sesje trwają ok. roku. Parlament zwołany formalnie przez króla. Otwarcie mową tronową. Zasada dyskontunuacji spraw podjętych w czasie sesji.
Speaker Izby Gmin - prowadzi obrazy i reprezentant, z reguły wybierany ponownie z poprzedniej kadencji, bezstronny, bez przynależności partyjnej, głosuje, gdy po równo, nie napotyka konkurentów w okręgu, decyduje o charakterze ustaw, selekcja poprawek, zwołuje nadzwyczajne posiedzenia.
Komisje Izby Gmin - 10 komisji „stałych” do spraw ustaw publicznych (nazywane podstawowymi, o składzie decyduje Komisja Selekcyjna, istnieją specjalne do spraw Szkocji, Walii i Irlandii); komisje o profilu resortowym (nazywane specjalnymi, skład powoływany przez Izbę); komisje dochodzeniowo-śledcze; komisja całej Izby (dla szczególnej doniosłości albo błahych)
Frakcje są podstawowe. Rządowa ma 1/3 członków w rządzie. Podział czasu obrad 65%, 21%, 15% na wnioski indywidualne. Frakcja opozycyjna stanowi gabinet cieni. Konserwatyści Grupa 1922. Laburzyści tworzą Parlamentarną Patię Pracy. Torysi lidera nieokreślenie, laburzyści na rok. Leader Izby Gmin jest zastępcą premiera, do pomocy liderom whip'owie.
4. Izba Lordów (skład, organizacja wewnętrzna)
Niegdyś wszyscy parowie zasiadali w Izbie Lordów. Kilka kategorii parostw: książę, hrabia, markiz, wicehrabia, baron. Reforma z 1999 stwierdza, że do Izby wchodzi 15 dziedzicznych funkcyjnych, 75 niefunkcyjnych, 2 dziedzicznych. Do tego grupa lordów dożywotnich ok. 550, w tym 20 lordów prawa. Mianowanie w rękach monarchy. Do tego 26 lordów duchownych oraz 5 członków rodziny królewskiej.
Utworzono Lorda Speakera Izby Lordów, jego kadencja 5 lat. Występuje Leader Izby Lordów. Speaker małe kompetencje, do głosu się zapisuje. Funkcja raczej informacyjna. Odpowiednikiem komisji stałych jest Komisja Projektów Ustaw Publicznych. Nie ma komisji specjalnych, ale są ad hoc. Większość na stałe Partia Konserwatywna, dużo bezpartyjnych. Jest też Komisja Wspólna obu Izb.
5. Funkcje parlamentu.
Ustawodawstwo
Nie ma granic dla tej działalności. Nie ma też pojęcia ustawy, jest to w praktyce zawsze jakiś akt. Brak podobizn do kontynentalnego rozumienia ustawy - nie muszą być abstrakcyjne, nie jest badana zgodność z innymi przepisami i procedurą, nie mogą być uchylane, można delegować inicjatywę, ustawy mogą znosić zapadłe już wyroki, nie muszą być zgodnie z umowami międzynarodowymi. Definicja ustawy jest dosyć elastyczna.
Ustawy publiczne wnoszone jedynie przez deputowanych. Ustawy finansowe wnoszone tylko i wyłącznie przez członka rządu. Procedura to złożenie notatki z tytułem, na następny dzień makieta projektu. Następnie druk i II czytanie z zasadniczą dyskusją i głosowaniem. Później stadium komisyjne - albo komisja całej izby lub jedna ze stałych. Uchwalanie poprawek. III czytanie to przeprowadzenie głosowania, podliczanie posłów, ale z reguły starcza stwierdzenie o większości. Projekt kierowany do Izby Lordów, gdzie podobne procedury. Lordowie nie odrzucają projektów z mowy tronowej. Wystarczy by IG jeszcze raz uchwaliła swój projekt by był on skierowany do podpisu mimo sprzeciwu IL.
Ustawy prywatne przypominają procedurę sądową. Promotorzy mają na nie kilka dni. Kierowane do specjalnej komisji gdzie promotorzy uzasadniają nieprotestowane. Gdy są oprotestowane to szersza komisja z kontrolą i przesłuchaniem świadków. Nie ma dyskontynuacji.
Ustawy finansowe z inicjatywą jedynie Korony. W skład budżetu Finance Act, Appropriation Act (przeznaczenie kredytów) kredytów Consolidated Fund Act (wydatki ze Skarbu Państwa). Początek to expose budżetowe, później 50 rezolucji podatkowych, komisje specjalne opracowują, w IL jedynie krótka dyskusja.
Kontrola działalności rządu
Procedury uruchamiane przez opozycję jak i stronę rządową. Dyskusja parlamentarna nad mową tronową wygłaszaną co roku (10 dni). Kończy się uchwaleniem aktu dziękczynnego lub pokornego żalu. Ważne jest również expose budżetowe. Kolejny element to sprawozdania rządowe z realizacji wydatków - czerwona księga i oświadczenie jesienne. Następnie debaty nad wycinkiem polityki, quasi wotum zaufania i nieufności. Wniosek o odroczenie obrad, będący wnioskiem o przeprowadzenie debaty. Dalej zapytania podczas godziny pytań, również pytania do premiera. Komisje specjalne mogą żądać wyjaśnień, poważny wpływ. Krajowy Urząd Kontroli Finansów Państwa sprawdz i potwierdza dokumenty operacji finansowych oraz ombudsman jako komisarz ds. administracji. Kontrola nad prawodawstwem delegowanym, gdzie IG może uchylić.
6. Rząd i gabinet (skład, odpowiedzialność i funkcje)
Pojęcie rządu bardzo szerokie. Każda osoba związana z polityką państwa, czyli podejmowaniem decyzji. Kilka kategorii rządu, ministrowie stanu, sekretarze stanu, ministrowie resortowi, Lord Kanclerz, Leader IG, sekretarze resortowi i wiele stanowisk indywidualnych. Ok. 100 osób, najwyżej 91 z IG. Nie tworzą kolegium, ani nie ma obrad. Polityczny charakter ze względu na obecności whipów.
Gabinet to ministrowie Korony, mianowani przez monarchę na wniosek premiera. Rada Przyboczna. Gabinet grupuje najbliższych współpracowników i osoby najbardziej wpływowe (ministrowie bez teki). Do 20 osób. Zbiera się regularnie, zajmuje ważniejszymi sprawami politycznymi, informuje opinię publiczną, projektuje budżet, kieruje resortami.
7. Pozycja ustrojowa premiera
Premier przejmuje funkcje gabinetu, gdyż jest przywódcą partii, nie ma wyraźnych granic kompetencyjnych. Nie ma głosowania w gabinecie, może odwoływać i powoływać ministrów. W ramach gabinetu powoływane komitety pod przewodnictwem premiera. Ponosi on odpowiedzialność polityczną przed parlamentem (kiedyś impeachment), jego działania muszą mieć aprobatę, inaczej odpowiedzialność zbiorowa. Nie ma wiązania kwestii zaufania z określonymi projektami, gwarantem jest dwupartyjność. Przypadki ustąpienia premiera przed naciskiem własnej frakcji. Rozwiązanie braku zaufania to albo dymisja albo nowe wybory.
8. Pozycja ustrojowa monarchy
Monarchia dziedziczna, Windsorowie. Król jest reprezentantem Korony, kwestie egzystencji bezpieczeństwa, sił zbrojnych i polityki międzynarodowej. Aktualnie prawie nie posiada prerogatyw, rząd działa w imieniu monarchy. Najważniejsze to prawo zwoływania odraczania, rozwiązania parlamentu, traktaty, wojny, stosunki, mianowanie premiera, członków rządu, Rady Przybocznej, łaska. Król nie może działać sam, Król nie może działać źle. Brak odpowiedzialności monarchy. Ma on jednak pewien wpływ poprzez autorytet instytucji i osobisty.
9. Civil Service
Jedna z najbardziej znanych instytucji. Są to funkcjonariusze władzy wykonawczej, którzy ściśle realizują ustawy w sposób beznamiętny. Fachowcy, działają mechanicznie. Nie posiadają biernego prawa do IG, nie mogą być lordami.