ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO ANGLII, WALII, SZKOCJI I IRLANDII PÓŁNOCNEJ
(WIELKA BRYTANIA)

1. Forma państwa:

proste, unitarne, zdecentralizowane
Pod względem terytorialnym Wielka Brytania jest unią realną poszczególnych części składowych.

2. Forma rządów:

monarchia współczesna (reprezentant: monarcha)

3. Podział terytorialny:

Wielka Brytania podzielona jest na:

a. dwa kraje: Anglię i Szkocję
b. jedno księstwo: Walię
c. jedną prowincję: Irlandię Północną.

Szczegółowy podział administracyjny nie jest ustalony przez rząd centralny, lecz samodzielnie w każdej z
części, więc pomiędzy częściami istnieją duże różnice w organizacji administracji samorządowej:

•

w Anglii - podział na regiony, hrabstwa, dystrykty i parafie (parish),

•

w Irlandii Północnej - podział na 9 hrabstw,

•

w Szkocji - podział na 32 hrabstwa,

•

w Walii - podział na 22 jednostki administracyjne: 9 hrabstw, 10 hrabstw miejskich i 3 miasta.

4. System partyjny:

system dwupartyjny

a. Partia Pracy,
b. Partia Konserwatywna.

Gabinet cieni "rząd oczekujący" – skład rządu formułowany przez partie opozycyjne, gotowy przejąć władzę
w razie zwycięstwa wyborczego danej partii. Polega na tym, że każdy członek rządu ma odpowiadający mu
"cień" w opozycji. Idea gabinetu cieni jest charakterystyczna dla państw o tradycji anglosaskiej z
dwupartyjnym, parlamentarnym systemem rządów. W Wielkiej Brytanii instytucja ta jest na tyle
ugruntowana, że członkowie "gabinetu cieni" otrzymują nawet państwową pensję.

5. System polityczny:

system gabinetowo-parlamentarny

6. Konstytucja:

Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym (konstytucji
spisanej). Zamiast tego, o ustroju państwa informuje konstytucja w sensie materialnym, to znaczy ogół norm i
zasad dotyczących wykonywania władzy. Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się z pięciu źródeł:

a. prawo stanowione,
b. prawo precedensowe (orzeczenia sądowe regulujące ważne problemy z zakresu prawa państwowego),
c. konwenanse konstytucyjne,
d. dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze,
e. prawa i traktaty Unii Europejskiej.

Biała Księga – projekty publiczne
Zielona Księga – projekty prywatne.

7. Władza wykonawcza (monarcha):

Dziedzicznym władcą Wielkiej Brytanii jest monarcha. Zgodnie z uznaną maksymą „król panuje, ale nie
rządzi” („rex regnat, sed non gubernat”), władza królewska została w całości przeniesiona na parlament,
gabinet i sądy. Pozostałe uprawnienia (tzw. prerogatywy królewskie) mają formalnie dosyć szeroki zakres:

a. jest zwierzchnikiem i naczelnym wodzem sił zbrojnych,
b. ma prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju,
c. może zwoływać i rozwiązywać parlament,
d. miał prawo sankcji ustaw (utracone przez desuetudo, czyli nieużywanie!)
e. posiada prawo łaski,
f. mianuje wszystkich wyższych urzędników (w tym członków rządu).

W praktyce wszystkie decyzje królewskie wymagają ministerialnej kontrasygnaty, co oznacza, że król nie
podejmuje decyzji, a tylko je uprawomocnia (z drugiej strony, król nie ponosi również za żadną decyzję
odpowiedzialności). Monarcha jest częścią trzech władz:

•

Izby Lordów,

•

władzy wykonawczej,

•

władzy sądowniczej.

8. Władza wykonawcza (rząd i gabinet):

Specyficzną cechą ustroju jest rozróżnienie pomiędzy rządem a gabinetem.

Rządem nazywa się ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę, których liczba sięga

stu osób. Po ogłoszeniu wyników wyborów monarcha powierza liderowi zwycięskiej partii stanowisko
premiera (prime minister – pierwszy minister) i powierza mu sformowanie rządu. Premier musi być członkiem
Izby Gmin lub Izby Lordów. Premier ustala skład, strukturę i liczbę ministrów w rządzie, a także ich
kompetencje. Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin.

Gabinet to znacznie węższy, właściwy organ rządowy, który zbiera się na wspólnych posiedzeniach.

Tworzy go 21. ministrów koronnych mianowanych przez monarchę na wniosek premiera.

9. Władza ustawodawcza (parlament):

Bikameralny asymetrycznie parlament brytyjski składa się z trzech członów:

a. [IN] Izby Gmin:

•

składa się z 650 deputowanych,

•

okres pełnomocnictwa (nie kadencji) może trwać max. 5 lat,

•

wybory odbywają się zawsze w czwartek,

•

Speaker

– przewodniczący obrad, którego nie należy mylić z Przewodniczącym Izby Gmin,

posiada bardzo szerokie kompetencje w zakresie sterowania przebiegiem obrad, natomiast nie
zajmuje się ustalaniem listy spraw poruszanych na poszczególnych posiedzeniach.

b. [IW] Izby Lordów:

•

powoływani przez monarchę lub dziedziczący stanowisko,

•

składa się z lordów: dziedzicznych, dożywotnich i duchownych (biskupów anglikańskich),

•

posiada prawo weta zawieszającego (nie ma zastosowania przy uchwalaniu budżetu),

•

nie można rozwiązać, ponieważ jest niewybieralna,

•

pełni przede wszystkim funkcję doradczą (np. zgłaszając poprawki do ustaw).

c. monarchy.

10. Władza sądownicza:

Struktura sądownictwa w Wielkiej Brytanii jest względnie prosta.

I.

Sądy pokoju:

•

orzekają w nich bezpłatnie niezawodowi sędziowie pokoju,

•

większość spraw sądowych załatwiana jest w sądach pokoju.

II.

Sądy hrabstw (county courts):

•

Sądem Najwyższym jest Supreme Court w Londynie,

•

trybunałem apelacyjnym jest Sąd Izby Lordów z 9. lordami sądowymi (lordami prawa).

11. Proces ustawodawczy:

Inicjatywa ustawodawcza: Izba Gmin, Izba Lordów
Promulgacja: monarcha

12. Prawo wyborcze:

1. Czynne i bierne (Izba Gmin) prawo wyborcze:

- skończone 18 lat,
- obywatelstwo Wielkiej Brytanii,
- korzystający z pełni praw publicznych.