MIĘCZAKI Char.-morfologia ♦głównie morza, także wody słodkie, nieliczne - lądowe ♦ ponad 100 tys. gat. (drugi najliczniejszy typ po stawonogach) ♦BRAK segmentacji ♦ okryte skórnym fałdem = PŁASZCZEM - od strony grzbietowej tworzy MUSZLĘ (z wydzielanych: węglanu wapnia i substancji organicznych) ♦wyspecjalizowane w bardzo rozbieżnych kierunkach, trudno podać jednoznaczną definicję typu, można tylko wymieniać cechy charakterystyczne ♦ ciało złożone z 3 części: - GŁOWA - NOGA - mięsisty worek do poruszania się - WOREK TRZEWIOWY - w nim narządy wewnętrzne Char. -anatomia wtórna jama ciała = CELOMA ograniczona do: osierdzia, światła narządów wydalniczych i gonad układ krwionośny - OTWARTY układ oddechowy - SKRZELA lub PŁUCA (pochodzenia skórnego), zależnie od środowiska układ nerwowy: obrączka okołoprzełykowa z jedną parą zwojów mózgowych, kilka innych zwojów, pnie nerwowe HERMAFRODYTYCZNE lub ROZDZIELNOPŁCIOWE Grom. Ślimaki ok. 88 tys. gatunków w morzach, także wodach słodkich, na lądzie ASYMETRYCZNE, w stadium larwalnym worek trzewiowy ulega spiralnemu zwinięciu (skręcenie o 90, a następnie 180º) symetrię dwuboczną zachowują głowa i noga odżywianie pokarmem roślinnym, niektóre drapieżny tryb życia bud. Anatomiczna w wyniku skręcenia worka trzewiowego: przemieszczenie narządów wewnętrznych z prawej strony na lewą i odwrotnie, a jamy płaszczowej z tyłu na przód ciała, kształt muszli niektóre pierwotnie parzyste narządy stają się nieparzyste: nerka, przedsionek serca i skrzele lub płuco oddychanie SKRZELAMI lub PŁUCAMI HERMAFRODYTYCZNE lub ROZDZIELNOPŁCIOWE gdy występują larwy - podobne do larw pierścienic (veliger) muszle przedstawicieli ślimaków BŁOTNIARKA MOCZAROWA - Galba truncatula muszla o wydłużonej kolumience i zaostrzonym wierzchołku, wys. do 10 mm, prawoskrętna w małych i płytkich zbiornikach wodnych, skąd wypełza na rośliny ŻYWICIEL POŚREDNI motylicy wątrobowej BŁOTNIARKA STAWOWA - Lymnea stagnalis muszla podobna do błotniarki moczarowej, lecz większa, do 50 mm, prawoskrętna w mulistych zbiornikach wodnych ZATOCZEK ROGOWY Planorbis corneus muszla okrągła, zwinięta płasko, bez wierzchołka lekko asymetryczny otwór, średnica do 40 mm w wodzie słodkiej, zbiornikach o małym prądzie, stawach, podmokłych łąkach WINNICZEK Helix pamatia szerokość i wysokość muszli 30-36 mm, 4 skręty, wierzchołek, prawoskrętny w parkach, niezbyt zacienionych lasach liściastych sen letni i zimowy u winniczka Sen letni - w czasie długotrwałych upałów chronią się przed utratą wody ►wciągają się do wnętrza muszli i wydzielają przy ujściu skorupy śluz, który po wyparowaniu z niego wody tworzy delikatną przeźroczystą błonkę = EPIFRAGMĘ ►w ten sposób zmniejszają utratę wody 8-krotnie Sen zimowy - na początku października przygotowują się do zimowania
ŻYWORÓDKA Viviparus viviparus kształt muszli podobny do winniczka, prawoskrętna wyraźne żółtobrązowe paskowanie, wys. do 20 mm w wodach stojących i wolno płynących o mulistym dnie ☻cechą rozpoznawczą jest wapienne lub rogowe wieczko przyrośnięte do tylnego końca nogi ☻kiedy ślimak schroni się całkowicie w muszli, wieczko szczelnie ją zamyka ŚLIMAKI NAGIE ☻na skutek uwstecznienia domków przypominają wyglądem robaki lub pijawki ☻nie posiadają muszli i wyodrębnionego worka trzewiowego ☻od strony grzbietowej częściowo pokryte płaszczem, który tworzy na przodzie niewielką tarczkę POMRÓW WIELKI Limax maximus nagi ślimak, tylko szczątkowa muszla ukryta w płaszczu do 15cm, zabarwienie cieliste, białe lub czarne w lasach, parkach, ogrodach, szklarniach wielkie szkody wśród roślin uprawnych ŚLIMAK OGRODOWY Cepaea hortensis muszla spłaszczona, wys. do 18 mm, szer. do 23 mm żółta, biaława lub różowa z brunatnymi paskami Cepaea sp. w wilgotnych lasach, parkach i ogrodach, zwykle na ziołach i krzewach ZNACZENIE ŚLIMAKÓW ♥ odżywianie materią organiczną, tkankami roślin, szczątkami zwierzęcymi, także drapieżne (atakują drobne zwierzęta ziemne) ♥ pozytywna rola w lasach i glebie - ich wydzieliny tworzą gruzełki glebowe, poprawiają strukturę gleby, wydzielina śluzowata jest pożywką dla pożytecznych organizmów glebowych ♥ znaczenie konsumpcyjne: ślimaki morskie (morza Dalekiego Wschodu poławiane jako pokarm, ślimak winniczek - przysmak w Europie Zachodniej, w Polsce zbierany i eksportowany (parę setek ton rocznie), w Polsce wymiary ochronne dla odłowu winniczka - do 28 mm wysokości muszli ♠ szkody - żerowanie na roślinach uprawnych i zmagazynowanych płodach rolnych, przenoszą pasożyty roślin ♠ są żywicielami pośrednimi pasożytów wewnętrznych człowieka i zwierząt gospodarskich, głównie przywr, błotniarki moczarowa i stawowa - udział w rozprzestrzenianiu motylicy wątrobowej
|
MAŁŻE 25 tys. gatunków, w morzach i wodach słodkich przydenny i mało ruchliwy tryb życia ciało = NOGA + WOREK TRZEWIOWY (BRAK głowy), okryte dwoma fałdami płaszcza, MUSZLA złożona z 2 połówek HERMAFRODYTYCZNE lub ROZDZIELNOPŁCIOWE Anatomia małża wszystkie funkcje życiowe związane z krążeniem H2O w jamie płaszczowej, dzięki SYFONOM (specjalne kanały) z tyłu ciała: SYFON WPUSTOWY - szerszy, ma ząbkowane brzegi, tędy H2O dostaje się do jamy płaszczowej, obmywa skrzela, z zawiesiną pokarmową do otworu gębowego, następnie jeszcze raz wzdłuż jamy płaszczowej, wyrzucona na zewnątrz przez SYFON WYPUSTOWY Larwa małży larwy GLOCHIDIA przechodzą na płetwy lub skrzela ryb, przytwierdzają się - lepkie nitki = BISIOR i haczyki, pasożytniczy tryb przez 1-2 miesięcy, opadają na dno, dojrzewają zapłodnione jaja w skrzelach - rola komór lęgowych SZCZEŻUIA ☻jedyne zajęcie to zasysanie wody i przyswajanie z niej tlenu i pokarmu, a przy okazji usuwanie z wody planktonu, glonów i cząstek organicznych ☻segregacja w skrzelach - to co niejadalne po zlepieniu śluzem wydalane przez syfon wypustowy = AGLUTYNANTY, które opadają na dno, sprzyjając czystości i natlenieniu wody
Muszle przedstawicieli małży SKÓJKA Unio sp. w wodach słodkich muszla nieco węższa i dłuższa od szczeżui, grubsza warstwa wapienna, a przede wszystkim perłowa muszle do wyrobu guzików i jako materiał zdobniczy OMUŁEK JADALNY Mytilus edulis w morzach, wielkość wzrasta wraz z zasoleniem muszla silnie wypukła i wąska, bardzo ciemne granatowoczarne zabarwienie jadalne w stanie świeżym, wytwarzane z nich konserwy OSTRYGA JADALNA Oestra edulis w morzach o dużym zasoleniu, przytwierdzone do dna muszla do 20 cm dł., lewa połówka głębsza, o grubych ściankach (dolne położenie, w niej całe ciało), prawa połówka cieńsza i płaska (jako wieczko) duże znaczenie konsumpcyjne, hodowane w wielu krajach SERCÓWKA JADALNA Cordium edule małż morski muszla prawie okrągła i płaska, od wierzchołka rozchodzą się wyraźne, promieniste wgłębienia dochodzące do krawędzi gat. konsumpcyjny o mniejszym znaczeniu RACICZNICA Dreissena polymorpha w jeziorach tworzą ogromne ławice muszle małe do 3 cm, kanciaste, często przyrastają jedna do drugiej oczyszczają zbiorniki wodne - filtrują drobną zawiesinę wodną szkody w wodnych obiektach technicznych (kanały, śluzy, elektrownie wodne) - uniemożliwiają przepływ H2O Znaczenie małży ♥ oczyszczanie zbiorników wodnych z wszelkiej zawiesiny, odżywiają się drobnymi organizmami, które odławiają filtrując duże ilości H2O ♥ znaczenie konsumpcyjne - ostrygi, omułki, sercówki, poławiane dla walorów odżywczych i smakowych ♥ z muszli niektórych uzyskiwana macica perłowa - surowiec w zdobnictwie ♥ wytwarzanie pereł (morskie perłopławy i słodkowodne perłoródki) przez wydzielanie macicy perłowej wokół obcych ciał, które dostały się między płaszcz a muszlę ♠ szkody - duże skupienia racicznicy w podwodnych urządzeniach technicznych, mechaniczne utrudnianie w ich funkcjonowaniu. GŁOWONOGI wyłącznie morskie najwyższy stopień organizacji, największe zwierzęta wśród bezkręgowców drapieżny, ruchliwy tryb życia 750 gatunków obecnie żyjących CIAŁO = GŁOWA (otoczona wieńcem ramion) + TUŁÓW silnie zredukowana muszla lub brak noga przekształcona w LEJEK i RAMIONA, przez lejek wyrzucana gwałtownie woda z jamy płaszczowej - poruszanie na zasadzie odrzutu MĄTWY 10 ramion, 8 jednakowych + 2 znacznie dłuższe, rozszerzone na końcach, z przyssawkami tułów z 2 płetwami wzdłuż boków pod płaszczem na stronie grzbietowej zredukowana muszla = wewnętrzna płytka wapienna z przegrodami (odpowiednik przegród w muszlach amonitów) na głowie OTWÓR GĘBOWY między ramionami i duże OCZY (przypominają oczy kręgowców) na stronie brzusznej - LEJEK i otwór do jamy płaszczowej GRUCZOŁ CZERNIDŁOWY - funkcja obronna, wydzielina wyrzucana na zewnątrz, otacza zwierzę chmurą zaciemniającą H2O KAŁAMARNICE bardzo duże rozmiary ciała (do 17m) zdolność szybkiego poruszania się 10 ramion OŚMIORNICE ♦ 8 silnie umięśnionych ramion, na wewnętrznej powierzchni rząd dyskowatych PRZYSSAWEK - przytwierdzone do dna lub zdobyczy ♦ na głowie - OTWÓR GĘBOWY między ramionami oraz OCZY (podobne do oczu kręgowców) ♦ na stronie brzusznej LEJEK i otwór do jamy płaszczowej Znaczenie głowonogów ♥ poławiane w celach konsumpcyjnych: - wartościowe składniki odżywcze (dużo białka i soli mineralnych) - atrakcyjny smak ♥ masowo poławiane, eksportowane i spożywane pod różnymi postaciami (głównie mątwy, niektóre ośmiornice i kalmary) ♥ wydzielina gruczołu czernidłowego mątwy = SEPIA używana do wyrobu tuszu
|
SZKARŁUPNIE Char. ok. 5 tys. gatunków zwierzęta morskie o symetrii pięciopromienistej pochodzą od zwierząt o symetrii dwubocznej, ich LARWY mają symetrię dwuboczną, żyją pelagicznie (w strefie wód otwartych) dorosłe - denny, mało ruchliwy tryb życia lub osiadły (przytwierdzone do podłoża) w warstwie podskórnej SZKIELET WAPIENNY z płytek lub beleczek, na nich osadzone kolce, sterczące nad powierzchnią ciała dobrze rozwinięta WTÓRNA JAMA CIAŁA UKŁAD WODNY - AMBULAKRALNY (tylko u szkarłupni) do poruszania się, także funkcje oddechowe, zmysłowe (dotyku) i in. silnie wyrażona ACEFALIZACJA prymitywne układy: nerwowy i krwionośny zbudowane na zasadzie symetrii promienistej narządy oddechowe słabo rozwinięte lub brak brak wyodrębnionych narządów wydalniczych przeważnie rozdzielnopłciowe LILIOWCE ☻jedyna współcześnie żyjąca gromada szkarłupni osiadłych (niektóre mogą odrywać się od podłoża) ☻ w głębinach morskich, żywią się planktonem ☻ TARCZA CENTRALNA (w kształcie kielicha) + 5 ruchliwych RAMION ( rozdwajają się u nasady) ☻ ramiona wzmocnione PŁYTKAMI BRANCHIALNYMI = ich oś szkieletowa, boczne wyrostki ramion = PINNULE ☻ STRONA ORALNA = na niej występuje OTWÓR GĘBOWY (tylko u liliowców skierowana ku górze) ☻ STRONA ABORALNA - od niej odchodzi łodyżka (u liliowców łodyżkowych), którą przytwierdzone do podłoża lub za pomocą wyrostków = wąsów lub korzeni (u liliowców bezłodyżkowych) ROZGWIAZDY ☻w morzach o dużym zasoleniu, na różnych głębokościach ☻ przeważnie drapieżne (np. małże , małe ryby) ☻ kształtem przypominają gwiazdę pięcioramienną ☻na STRONIE ABORALNEJ (górnej) w środku TARCZA CENTRALNA, PŁYTKA MADREPOROWA i cienkościenne SKRZELA SKÓRNE ☻ na STRONIE ORALNEJ (dolnej), w środku OTWÓR GĘBOWY, wzdłuż każdego z ramion BRUZDA - w niej rzędami biegną NÓŻKI AMBULAKRALNE ☻ na zakończeniu ramion - czułki WĘŻOWIDŁA ☻w przybrzeżnych strefach mórz, jak i w głębinach ☻ bardzo ruchliwe ramiona, jaskrawe, zmienne ubarwienie ☻ drapieżne (małe zwierzęta) ☻ CIAŁO = TARCZA + 5 ostro odgraniczonych RAMION, mogą rozgałęziać się dichotomicznie ☻ na STRONIE ORALNEJ (dolnej) - OTWÓR GĘBOWY oraz płytka z 1 otworkiem (odpowiednik płytki madreporowej jeżowców i rozgwiazd) ☻ STRONA ABORALNA tarczy pokryta zwapniałymi płytkami JEŻOWCE ☻w morzach o dużym zasoleniu ☻ denny, mało ruchliwy tryb życia ☻ pokarm - martwe szczątki innych organizmów, detrytus ☻ 2-3 cm do > 20 cm średnicy ☻ kuliste o wyraźnej symetrii pięciopromienistej, niekiedy wtórnie przekształca się w symetrię dwuboczną ☻ ciało pokryte powłoką skórną, z niej wystają twory szkieletowe - długie KOLCE WAPIENNE gęsto rozsiane po powierzchni ☻KOLCE WAPIENNE mogą ulegać modyfikacjom, zależnie od funkcji, np. PEDICELLARIA - szczypczyki chwytne = zmienione kolce, do usuwania z powierzchni ciała różnych zanieczyszczeń, inne połączone z gruczołami jadowymi - funkcja obronna lub porażania zdobyczy ☻wśród kolców w 5 polach ambulakralnych biegnących południkowo - NÓŻKI AMBULAKRALNE - do poruszania się ☻na STRONIE ORALNEJ: otwór gębowy i LATARNIA ARYSTOTELESA = aparat żujący o złożonej budowie (m. in. 5 twardych zębów wapiennych), do zeskrobywania pokarmu roślinnego i zwierzęcego z twardego podłoża ☻ na STRONIE ABORALNEJ - otwór odbytowy J. REGULARNE SZKIELET ŚRÓDSKÓRNY - z płytek tworzących pancerz, płytki ułożone w 10 polach południkowych ►na przemian ułożone pola: PROMIENIOWE (AMBULAKRALNE) - płytki mniejsze i MIĘDZYPROMIENIOWE (INTERAMBULAKRALNE) -większe ► w płytkach tworzących pasma promieniowe otworki dla nóżek ambulakralnych ► PŁYTKA MADEPOROWA = płytka otaczająca otwór odbytowy, podziurawiona jak sito, przez otworki H2O dostaje się do układu ambulakralnego UKŁAD WODNY (AMBULAKLARNY) ► ze środowiska zewnętrznego przez PŁYTKĘ MADREPOROWĄ (na stronie aboralnej) woda dostaje się do KANAŁU KAMIENNEGO, następnie KANAŁU OKRĘŻNEGO, od niego odchodzi 5 KANAŁÓW PROMIENISTYCH z licznymi odgałęzieniami zakończonymi kulistymi AMPUŁKAMI, z nich na zewnątrz wychodzą NÓŻKI AMBULAKRALNE zakończone przyssawkami J. NIEREGULARNE SERDUSZKOWIEC SPATANGUS SP. ☻w kształcie sercowatym z głębokim wcięciem z przodu i gęsto pokryte kolcami ☻ w ciepłych wodach Oceanu Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego, od strefy przybrzeżnej do 1000 m głębokości ☻ ryją w miękkim podłożu TALAREK (DOLAREK) PIASKOWY ECHINARACHNIUS PARMA ☻ciało w zarysie koliste, silnie spłaszczone do 8 cm średnicy, gęsto pokryte delikatnymi kolcami, przypominającymi włosy ☻ w północnej części Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Spokojnego ☻ żyje zagrzebany tuż pod powierzchnią piaszczystego lub mulistego dna STRZYKWY ☻przeważnie na dnie mórz, na różnych głębokościach pełzają powoli po dnie lub zakopane w podłożu, tylko przednia część ciała wystaje nad powierzchnię ☻ w przedniej części czułki - do chwytania pokarmu - plankton, substancje organiczne z podłoża ☻ niektóre - pelagiczny tryb życia ☻ od 2 cm do 1 m Stichopus chloronatus ☻ słabo zaznaczona symetria promienista (pewne cechy symetrii dwubocznej) ☻CIAŁO (workowatego kształtu): ►KONIEC PRZEDNI (odpowiada stronie oralnej), OTWÓR GĘBOWY otoczony wieńcem czułków ► KONIEC TYLNY (odpowiada stronie aboralnej), OTWÓR ODBYTOWY ☻ u strzykw posiadających NÓŻKI AMBULAKRALNE - ułożone w 5. rzędach - mogą pełzać po podłożu (strona brzuszna), nóżki na stronie grzbietowej słabiej rozwinięte (utrata funkcji lokomotorycznej) ☻ zjawisko AUTOTOMI = zdolność wyrzucania w celach obronnych narządów wewnętrznych i ich regeneracja ZNACZENIE SZKARŁUPNI ● duża rola w biocenozach morskich - oczyszczają dno z gnijących, martwych organizmów ● znaczenie skałotwórcze form kopalnych ● niektóre wykorzystywane przez ludzi jako pokarm w Australii i Chinach jadane strzykwy suszone = trepangi, w krajach śródziemnomorskich spożywane dojrzałe gonady jeżowców ● ujemne znaczenie rozgwiazd: ►szkody w hodowlach ostryg i omułków (odżywiają się mięczakami) ►niszczą rafy koralowe, zjadają polipy, rafa ulega rozmyciu ● wiele gatunków jadowitych - toksyny mogą powodować u ludzi bardzo ciężkie zatrucia
|