Proces - pro cedere - z łac. iść naprzód, jedna rzecz ustępuje drugiej, to zespół uporządkowanych i następujących po sobie czynności, prowadzących do rozwiązania sporu

- proces sporny

- proces karny

- proces sporno-administracyjny

Sprawy, które są rozpatrywane:

- wspólne - wszyscy wierni

- osób uprzywilejowanych - osoby posiadające godność państwową lub kościelną

Procedura - sposób/zasady postępowania

Kościelne postępowanie sporne - zespół uporządkowanych i następujących po sobie czynności prawnych, zmierzających do zgodnego z prawem materialnym i formalnym, rozpoznana i rozstrzygnięta przez kompetentnego sędziego kościelnego, sporu zaistniałego pomiędzy stronami procesowymi i przedstawionego mu przez te strony, dotyczącego sprawy podległej sądowi kościelnemu.

Ustalenie prawnej kwalifikacji sporu przez:

- dochodzenie lub ustalenie praw osób fizycznych lub prawnych

- stwierdzenie faktów prawnych, dotyczących osób fizycznych lub prawnych

- przestępstwa, w tym, co dotyczy stwierdzenia lub wymierzenia kary

- spory powstałe w wyniku wydania aktu administracyjnego

Wszczęcie procesu:

- skarga sądowa (co do zasady na piśmie)

- wezwanie pozwanego

- ustalenie przedmiotu sporu

Elementy skargi: (krótka, uporządkowana, przejrzysta)

- sąd do którego wnosimy

- pozwany

- podstawa prawna

- ogólne fakty i dowody

- miejsce zamieszkania i informacje o powodzie i ewentualnym pośredniku

- data

- podpis powoda lub pełnomocnika (i pełnomocnictwo)

Przyjęcie skargi:

- wikariusz sądowy powinien mianować sędziego lub trybunału

Przewodniczący lub jeden z sędziów powinien sprawdzić:

- kompetencje (właściwość sądową)

- zdolność procesową stron

- czy podstawa prawna jest zasadna lub może taka się okazać

- spełnienie wymagań formalnych

Inaczej może odrzucić skargę, ale obowiązkowo podając powód odrzucenia w dekrecie.

Powód ma 10 dni użytecznych na wniesienie rekursu do trybunału apelacyjnego lub kolegium sędziowskiego. (jeśli odrzucił trybunał 3-osobowy)

Przyjęcie skargi:

- zawiązuje się spór

- sędzia rozstrzyga mając na uwadze, o co wnosiła strona

- powód może wycofać pismo, ale nie zmienić

- po 30 dniach, jeśli sędzia nie odrzuci skargi, powód powinien go pisemnie ponaglić, jeśli sędzia dalej nie odrzuci, to zostaje ona uznana z mocy prawa

Doręczenie wezwania pozwanemu:

- nazwa, adres, ogólny zarys sprawy, podpis sędziego i notariusza, pieczęć trybunału

- forma pisemna, najczęściej list polecony lub z potwierdzeniem, chyba, że inny zwyczaj partykularny

- notariusz winien zaznaczyć w aktach sposób doręczenia

Moment wezwania:

1. W momencie przyjęcia skargi przez pozwanego, gdy sędzia prosi o określenie stanowiska pozw.

2. W momencie przyjęcia skargi powoda

3. Gdy sprawa zostaje przyjęta z mocy prawa, przez upływ czasu (30+10)

Bez wezwania wynik sprawy jest nieważny, chyba że pozwany przyszedł do sądu w tej sprawie, jeśli wezwanie niezgodne z przepisami tak samo, ale można sanować jeśli strona wiedziała o nieważności, lub sprawa dotyczyła dobra prywatnego. ???????

Ustalenie przedmiotu sporu - ustalić stanowiska stron i ich roszczenia

Strona pozwana po doręczeniu wezwania może:

- spełnić żądanie powoda

- zgłosić zarzuty zawieszające (odroczenie lub oddalenie sporu)

- zakwestionować zarzuty i wdać się w spór

- zgłosić skargę wzajemną

- zdać się na decyzję trybunału - praktyka Roty Rzymskiej

- oznajmić brak stawienia się w sądzie - bierne zachowanie

- za porozumieniem z powodem, zdecydować się na ugodę lub sąd polubowny

Po wydaniu dekretu ustalającego przedmiot sporu, strony mają 10 dni na wniesienie rekursu.

Późniejsze zmiany są możliwe tylko po wystąpieniu kilku czynników:

- ważna przyczyna, uzasadniona prawem

- na wniosek formalny strony

- po wysłuchaniu wszystkich stron

- ostatecznie decyduje sędzia

Instancja

- sądowy przebieg sporu, zespół czynności prowadzących do rozstrzygnięcia sporu

- rozpoczyna się od wezwania strony pozwanej

- kończy się przez wydanie wyroku, ale nie tylko: ugoda, sąd polubowny

- może się też zakończyć zawieszeniem lub zakończeniem instancji:

a) konieczne zawieszenie - fakt prawny dotyczący zdolności stron: śmierć, utrata zdolności procesowej, utrata urzędu

b) umorzenie - strony świadomie i dobrowolnie nie podejmują żadnej czynności żeby zakończyć postępowanie w przeciągu 6mscy lub czasie wskazanym przez prawo partykularne, następuje z mocy prawa. Od przedawnienia różni się tym, że nawet po umorzeniu, można sprawę ponownie wnieść do sądu,

c) zrzeczenie - powód, lub strona apelująca może dobrowolnie i świadomie zrzec się dalszego prowadzenia instancji, poza całej instancji, można się też zrzec czynności procesowych, jeśli dokonuje pełnomocnik, to musi mieć umocowanie prawne

d) dobrowolne zawieszenie - przez złożenie skargi incydentalnej, dotyczącej sprawy wpadkowej, powstałej w wyniku ubocznej sprawy, toczącej się w związku ze sprawą główną, może dotyczyć niestawiennictwa się jednej ze stron, lub wejście do sprawy strony 3ciej, wnieść może: strona, sędzia, promotor sprawiedliwości, obrońca węzła

Interwencja

- główna - wytoczenie powództwa przez osobę trzecią, obu stronom procesu

- uboczna - pomoc osoby trzeciej jednej ze stron

Interwencja powinna nastąpić przed zakończeniem procesu dowodowego na piśmie, ale sąd może uznać ustnie przy zaznaczeniu przez notariusza. Interwenient powinien być dopuszczony w tym stadium, w którym toczy się proces, w przypadku gdy trwa instrukcja sprawy, wyznaczony jest termin zawity na uzasadnienie roszczenia dowodami.

Możliwe jest też zarządzenie interwencji koniecznej przez sąd lub na wniosek strony.

Instrukcja sprawy

- ogół materiału dowodowego, zebranego przez sędziego, w ramach postępowania dowodowego,

Cele:

- ukazanie faktów dotyczących sprawy

- udowodnienie prawdziwości danych faktów

- wytworzenie pewnego osądu u sędziego, w celu rozstrzygnięcia sprawy

Nie wymagają dowodzenia fakty, co do których strony się zgadzają, lub są powszechnie znane

Ocena środków dowodowych:

- sędzia kieruje się swoim sumieniem co do zasady

Podział:

- dowolne - ich wartość uznaje sędzia

- ustawowe - prawo wskazuje ich znaczenie

- pewne - dają pewność sędziemu

- niepewne - wykazują pewne prawdopodobieństwo

- bezpośrednie - świadczą wprost o danym fakcie

- pośrednie - poszlaki

- zwykłe - poznane podczas sprawy, np. zeznania świadków

- uprzednie - powstały przed sprawą, np. dokumenty

- procesowe- zgromadzone zgodnie z przepisami procesowymi

- pozaprocesowe - zgromadzone poza procesem i poza przepisami procesowymi

Udowodnienie faktów, spoczywa na stronie, która czerpałaby z tego korzyści.

Najczęściej jest to powód, który musi udowodnić zasadność swojego roszczenia.

Może to być również sędzia, który nakazuje udowodnienie danych faktów, jeśli uzna, że strony zaniedbały te fakty. Nie trzeba udowadniać rzeczy, co do których strony są zgodne, lub istnieją domniemania ustawowe.

Oprócz faktów, sędzia powinien uwzględniać także:

- dobrą/złą wiarę

- świadomość

- zamiary

- poczytalność

Dopuszczenie środków dowodowych:

- strony mogą użyć wszelkich dowodów, które są pożyteczne i godziwe

- sędzia decydując wydaje dekret, od którego możliwe jest odwołanie (nie apelacja)

- zeznanie świadka może być w sądzie, ale też poprzez wyznaczenie osoby, która odbierze to zeznanie poza sądem (może to być także świecka osoba), wobec notariusza, lub przez sporządzenie nagrania

- dowody zbiera się po ustaleniu przedmiotu sporu, w fazie postępowania dowodowego, ale są wyjątki: (przed ustaleniem przedmiotu sporu, jeśli grozi ich zniszczenie)

Pomiędzy publikacją akt, a zamknięciem postępowania dowodowego można wnosić środki dowodowe, ale powinno to nastąpić przy:

- dobro prywatne - zgoda drugiej strony

- dobro publiczne - sędzia musi wysłuchać drugiej strony

- niezależnie od sprawy, sędzia powinien przyjąć dany środek, jeśli jego zdaniem wpływa znacząco na sprawiedliwy wyrok w sprawie

- dokumenty, których strona nie mogła przedstawić nie z własnej winy

Poszczególne środki dowodowe:

1. Oświadczenia stron

2. Dokumenty

3. Zeznania

4. Opinia biegłych

5. Wizja lokalna i oględziny sądowe

6. Domniemania

Ad. 1

- przy sprawach o dobro publiczne, powinna być złożona przysięga, przy prywatnych może być zastosowana

- przesłuchuje sędzia, strony ustalają o co ma zapytać,

- stron nie ma przy przesłuchaniu

- mogą być przedstawiciele, obrońca węzła i rzecznik sprawiedliwości

Przyznanie sądowe

To stwierdzenie jakiegoś faktu na swoją niekorzyść, przed sądem, co dotyczy sprawy, jeśli dotyczy dobra prywatnego, nie trzeba udowadniać, jeśli dobra publicznego, nie zwalnia drugiej strony z dowodzenia i sędzia może nie uznać za niewystarczające. Rodzaje:

- pisemne

- ustne spisane przez notariusza

- dobrowolne (z własnej inicjatywy lub sprowokowane)

- wymuszone (przymus fizyczny lub bojaźń)

- wyraźne - wprost

- pośrednie - nie zaprzeczenie

- zwykłe - strona uznaje w całości twierdzenie

- restrykcyjne - z zastrzeżeniem jakiś okoliczności

- złożone - kilka związanych ze sobą faktów

Ad.2

Dokumenty

- pismo, które stanowi uzewnętrznienie myśli lub jest źródłem informacji

- zwykle jest na papierze, ale może też być obrazem, nagraniem lub zapisem elektronicznym

- dokumenty przedstawia się w oryginale, przez co są oceniane co do wierzytelności

- złożone w kancelarii trybunału

Podział:

- urzędowe - sporządzone przez osobę, sprawującą swoją określoną funkcję publiczną, sporządzone zgodnie z wymogami formalnymi, czyli m.in. opatrzone odręcznym podpisem i pieczęcią (np.odpisy)

mają wartość dowodową, tylko co do tego co stwierdzają wprost, ocenia sędzia

- prywatne - pozostałe pisma, nie będące dokumentami urzędowymi/publicznymi (np. listy)

mogą mieć wartość dowodową jak przyznanie pozasądowe, lub jak zeznania

- kościelne

- świeckie

Ad. 3

Świadek - osoba nie uczestnicząca w prowadzeniu sporu, mogąca dostarczyć sędziemu informacji co do faktów i okoliczności, mogących prowadzić do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy, sędzia powinien sporządzić wykaz świadków (wzywają strony, sąd, strona publiczna)

Można się zrzec powołania świadka, ale druga strona może się sprzeciwić. Sędzia wzywa dekretem, ustalając czas i miejsce, wyjątki decydujące same:

- patriarchowie

- kardynałowie

- biskupi

- osoby określone prawem krajowym

Rodzaje:

- kwalifikowany - urzędowy, czyli osoba publiczna zeznająca na podstawie dokonanych czynności przez siebie, wobec siebie, lub w związku z pełnioną funkcją

- zwykły - prywatny, nie kwalifikowany

- bezpośredni - sam doświadczył

- pośredni - dowiedział się od innych

- zgodny - potwierdza to co inni

- odosobniony - uzupełnia zeznania innych, lub twierdzi coś innego

- merytoryczny - zeznaje o sprawach dotyczących sporu

- poręczyciel - uwierzytelnia zeznania innych

- zaprzysiężony

- niezaprzysiężony

- wiarygodny - zasługuje na wiarygodność, w związku z kryteriami osobowymi

- podejrzany - wykazuje wrogość wobec którejś ze stron, zeznania są ze sobą sprzeczne

- powołany przez stronę

- powołany przez sąd

Dopuszczalność świadków:

- powinien być w pełni władz umysłowych

- dopuszcza się w każdym rodzaju spraw

- posiada świadomość zaistniałej sytuacji

- ma wolę zeznawania zgodnie z prawdą

Osoby zwolnione z obowiązku zeznawania:

- duchowni - spowiedź

- urzędnicy państwowi, lekarze, położni, adwokaci, notariusze, oraz osoby związane tajemnicą zawodową, ale tylko w odniesieniu do spraw objętych tą tajemnicą

- osoby obawiające się szkody, zniesławienia, złego traktowania lub innych nieprawidłowości, płynących ze złożenia zeznań, wobec siebie lub osób bliskich

Ograniczenia:

- częściowe - małoletni (14r.ż.) i chorzy umysłowo, chyba że na specjalny wniosek sędziego

- całościowe - strony w procesie, osoby uczestniczące w sprawie (sędzia, adwokat) kapłani (spowiedź)

Przesłuchanie:

- przesłuchuje sędzia, jego zastępca lub audytor

- każdy świadek osobno i pojedynczo (chyba że sędzia postanowi konfrontację zeznań)

- sędzia decyduje czy strona jest obecna

- mogą być osoby publiczne, pełnomocnicy stron

Ad 4

Biegli

- rzeczoznawcy/eksperci - osoby ze względu na swoją wiedzę, potrafiące dostarczyć fachowej opinii

- o ich udziale decyduje ustawa lub decyzja sędziego

- sędzia może dopuścić także opinię biegłego prywatnego, lub ekspertyzę dokonaną wcześniej

- biegły prywatny może: być przy ekspertyzie biegłego sądowego, poznać akta sprawy, przedstawić swoją ekspertyzę

Ad 5

Wizja lokalna i oględziny sądowe

- udanie się sędziego bezpośrednio w dane miejsce

- udokumentować przez notariusza

- sędzia osobiście, przez audytora, lub wskazana osoba

Ad 6

Domniemania

- prawdopodobne przypuszczenie o prawdziwości rzeczy niepewnej

Prawne/ustawowe

- zwykłe/usuwalne - mogą być obalone dowodem przeciwnym

- kwalifikowane/niezbite - nie można ich obalić bezpośrednio, jedynie poprzez udowodnienie innych rzeczy

Sędziowskie/faktyczne - sędzia poprzez ocenę faktów prawnych, zgodnie ze swoją logiką i sumieniem zakłada pewne rzeczy

Ogłoszenie Akt

- czynność procesowa, poprzedzająca zamknięcie postępowania dowodowego - dokonuje sędzia poprzez wydanie dekretu

- udostępnienie stronom zebranego materiału dowodowego, który mogą uzupełnić lub się odnieść

- strony po zapoznaniu się sporządzają pisma obrończe, w których wykazują swoje stanowisko

- sędzia w celu obrony czyichś praw lub porządku publicznego (zgorszenie) może część środków dowodowych zataić, o ile nie uniemożliwia to prawa do obrony

Zamknięcie postępowania dowodowego

- czynność procesowa, zamykająca ostatecznie instrukcję sprawy i otwierająca dyskusję nad sprawą

Dokonuje się poprzez:

- oświadczenie stron, że nie mają nic do dodania

- upływ czasu użytecznego, przedstawionego do zgłaszania wniosków i nowych dowodów

- oświadczenie sędziego, że sprawa jest już jasna - dekret deklaratywny

Dyskusja nad sprawą

Dyskusja między stronami, zwykle w formie pisemnej, ocenia się zebrany materiał dowodowy

- dyskusja ustna (jeśli zarządzi sędzia)

- obrona - pismo obrończe, przygotowuje strona lub reprezentant

- uwagi przedwzrokowe - uwagi obrońcy węzła i promotora sprawiedliwości

- replika - (1 raz dla obydwu stron) odpowiedź strony na obronę lub uwagi przedwzrokowe

Orzeczenie sądowe

- czynność procesowa, leżąca w kompetencji sędziego, jest to osąd dotyczący zgodności lub niezgodności roszczeń stron z prawem materialnym

Podział

- wyrok - rozstrzyga sprawę, dzieli się na końcowy i interlokucyjny czyli przedstanowczy

- dekret - zarządzający dla sprawy głównej, oraz rozstrzygający dla sprawy wpadkowej

Szczególnym rodzajem dekretu, jest dekret II instancji, który potwierdza wyrok instancji I, taki dekret ma wtedy moc wyroku rozstrzygającego.

Podstawy wyrokowania - pewność

- bezwzględna/absolutna - jest to wykluczenie wszelkiej niepewności, dany fakt jest dość jasny

- prawdopodobieństwo - nie wyklucza niepewności, nie daje odpowiedzi, jedynie przypuszczenia

- moralna - nie wyklucza wszelkiej wątpliwości, dotyczy przekonania sędziego co do prawdziwości swojego osądu, to ona jest podstawą wydania wyroku, powinna opierać się na racjach przedmiotowych i logicznych

Jeśli sędziemu brak obiektywnej pewności, powinien:

- orzec że strona powodowa nie udowodniła wystarczająco swoich racji

- uwolnić pozwanego od roszczeń

- rozstrzygnąć na stronę pozwaną, cieszącą się przychylnością prawa

Sąd kolegialny, podejmuje decyzję podczas zebrania. Na to zebranie każdy sędzia przygotowuje pisemnie swoje stanowisko VOTUM i przedstawia, potem trwa dyskusja. Rozstrzygają sprawę wspólnie, poprzez głosowanie, mogą zmienić zdanie, jeśli jeden się nie zgadza z resztą, może przedstawić votum separatum, które byłoby przekazane do kolejnej instancji. Takie vota zostają dołączone do akt sprawy, nawet jeśli zostały zmienione, ale nie są one ujawniane stronom.

Wyrok sporządza ponens - delator, uzasadnienie czerpie ze stanowisk poszczególnych sędziów.

Ponens daje każdemu sędziemu do zatwierdzenia, po sporządzeniu.

Elementy rozstrzygnięcia sprawy

- roszczenia stron

- obowiązki stron, oraz sposób ich wypełnienia

- uzasadnienie prawne, wskazanie prawa materialnego i dowodów decydujących o rozstrzygnięciu

- koszty sądowe

- środki odwoławcze - wskazanie możliwego odwołania od rozstrzygnięcia

Elementy formalne wyroku

- wezwanie imienia Bożego

- wskazanie stron

- stan sprawy - krótkie streszczenie

- uzasadnienie prawne

- uzasadnienie faktyczne

- data i miejsce wydania wyroku

- podpisy sędziów i notariusza

- pieczęć trybunału

- ogłoszenie wyroku - doręczenie stronom

Środki zaskarżenia wyroku

- przyczyną bezprawność lub niesprawiedliwość

- jeśli strony nie chciałyby skorzystać i nie skorzystały, sprawa przechodzi w stan rzeczy osądzonej

Zwyczajne środki: - od wyroku definitywnego

1. Skarga o nieważność

2. Apelacja

Nadzwyczajne środki: - od wyroku prawomocnego

3. Przywrócenie do stanu poprzedniego

LUB!!!

4. Ponowne rozpatrzenie sprawy

Ad1

Przyczyny nieważności nieusuwalnej:

- wydał niewłaściwy sędzia

- wydał sędzia, nie posiadający władzy sądzenia, w danym trybunale

- wydany pod wpływem przemocy lub bojaźni

- proces bez skargi powodowej

- brak zdolności procesowej strony/stron

- pełnomocnik bez upoważnienia

- odmówienie/uniemożliwienie obrony stronie

- nierozstrzygnięcie w pełni sporu

Przyczyny nieważności usuwalnej:

- zła ilość sędziów

- brak uzasadnienia wyroku (prawnego, faktycznego)

- brak podpisu

- brak daty i miejsca wydania

- wyrok dotyczy strony prawnie nieobecnej

- oparcie wyroku na nieprawidłowej/nieawżnej czynności procesowej

Czas na wniesienie skargi:

- nieusuwalna - 10 lat w formie powództwa od ogłoszenia, lub w formie zarzutu zawsze

- usuwalna - 3 miesiące od ogłoszenia i dla powództwa i dla zarzutu

Ad.2

Apelacja - przedmiotem jest wyrok wydany w niższej instancji, nie można poszerzać, można zawężać

Strony

- strony prywatne: powód/pozwany

- strona publiczna: obrońca węzła, promotor sprawiedliwości - jeśli brały udział

- sędzia - w sprawach o ważność małżeństwa

Niemożliwość apelacji:

- od decyzji papieża

- co do zasady od wyroków sygnatury apostolskiej

- od wyroku nieważnego, chyba że jest połączona ze skargą o nieważność

- od wyroków, przeszłych w stan rzeczy osądzonej

- od wyroku przedstanowczego, chyba że co połączona ze sprawą, której dotyczył

- od wyroku/dekretu co do którego prawo zastrzega, że powinien być rozstrzygnięty jak najszybciej

Stan rzeczy osądzonej

- upływ czasu wpłynął na wyrok, od którego nie można już apelować

- spór zakończony, tworzy nowy stan prawny między stronami

- jeśli osoba 3 wniesie skargę dotyczącą sprawy już rozstrzygniętej, jej strony lub sędzia może wnieść zarzut sprawy osądzonej

- wyjątkiem są sprawy, które nigdy nie mogą przejść w ten stan, czyli sprawy dotyczące stanu osób (małżeństwo, święcenia)

Co przechodzi w ten stan: (sprawy)

- 2 takie same wyroki dwóch instancji

- upływ czasu użytecznego (15 dni) na apelację

- nie poparcie apelacji w czasie użytecznym (msc od zgłoszenia)

- umorzenie lub zrzeczenie w 2 instancji

- wydanie wyroku, od którego nie można apelować

Ad3

Przywrócenie do stanu poprzedniego (1msc)

- służy zaskarżeniu wyroku, który przeszedł w stan rzeczy osądzonej

- przywrócenie stanu faktycznego i prawnego, jaki istniał przed wyrokiem

- wykonanie wyroku zostaje zawieszone

Warunki:

- wyrok ważny

- wyrok prawomocny - przeszedł w ten stan

- wyraźna niesprawiedliwość

Do sędziego: (3msc)

1. oparcie wyroku na fałszywych dowodach

2. nowe istotne dokumenty - odkrycie

3. wyrok przez podstęp jednej strony, na niekorzyść drugiej

Do sądu: (apelacyjnego)

4. oczywiste naruszenie ustawy nieprocesowej

5. sprzeczność wyroku z wcześniejszymi decyzjami, które przeszły w stan rzeczy osądzonej

Ad.4

Ponowne rozpatrzenie sprawy

- o sprawy, które nigdy nie przechodzą w stan rzeczy osądzonej - stan prawny osób

- podstawą nowe i poważne dowody

- do trybunału apelacyjnego

- jak apelacja

Wykonanie wyroku

- odpowiedzialna władza administracyjna (bp.d)

- po wydaniu dekretu wykonawczego przez sędziego

- zawieszenie gdy: apelacja, przywrócenie do stanu poprzedniego

- dekret wydaje sędzia wydający wyrok, może być zawarty także w wyroku

- definitywne - do wyroków w stanie rzeczy osądzonej

- tymczasowe - wyroki jeszcze nie prawomocne, wnosi strona, której na tym zależy lub przez sędziego, jeśli sprawa tego wymaga

---