PRAWO CYWILNE - NOTATKI Z WYKŁADÓW

Wykładowca: dr Tomasz Kamiński

Autor notatek: Adrian Ciepielewski

LITERATURA

1. Jerzy Lewandowski „Prawo cywilne”

2. pod red. Katnera „Prawo cywilne i handlowe w zarysie”

3. Radwański „Prawo cywilne. Część ogólna”

4. Radwański „Zobowiązania. Część ogólna”

5. „Wstęp do prawa cywilnego”

6. „Zagadnienia prawa cywilnego”

7. „Komentarze do prawa cywilnego”

8. Kodeks Cywilny

WYKŁAD 1 09.10.2009 r.

Nazwa prawa cywilnego - wywodzi się z prawa rzymskiego. Dzieliło się ono na:

• Ius cyvile - prawo obywatelskie

• Ius gentium - prawo z nieobywatelami, ale nie niewolnikami - zalążek prawa międzynarodowego

Definicja przedmiotowa prawa cywilnego

Prawo cywilne - gałąź prawa obejmująca normy regulujące stosunki majątkowe pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi będącymi podmiotami równorzędnymi w danym stosunku prawnym.

Zmiany w prawie cywilnym po 1989 roku

• Usunięto szczególne traktowanie własności społecznych

• Zniknęły jednostki gospodarki uspołecznionej

• Wprowadzono:

• Regułę nominalizmu - jest to reguła prawna, w myśl której zobowiązanie pieniężne należy spełnić przez zapłatę tej samej sumy pieniężnej, na jaką opiewał dług w chwili powstania zobowiązania;

• Zasadę Waloryzacji świadczeń - opiera się na założeniu, że w razie zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, wierzyciel powinien otrzymać równowartość ekonomiczną (wyższą lub niższą) wierzytelności z chwili jej powstania. Celem waloryzacji świadczeń jest zachowanie ich realnej wartości w porównaniu ze wzrostem cen - urealnianie świadczeń o wskaźnik inflacji;

• Zasadę swobody umów - zasada prawa zobowiązań polegająca na przyznaniu podmiotom prawnym ogólnej możliwości zawierania i kształtowania treści umów w granicach zakreślonych przez prawo. Na swobodę umów składają się cztery elementy:

• swoboda w zawieraniu umowy

• swoboda w wyborze kontrahenta

• swoboda w kształtowaniu treści umowy

• swoboda w wyborze formy zawarcia umowy

• Zasadę zasadniczej zmiany okoliczności(klauzula rebus sic stantibus) - instytucja prawna, która pozwala stronom umowy na sądową zmianę pierwotnego zobowiązania wynikającego z tej umowy, w przypadku nadzwyczajnej zmiany stosunków społecznych.

WYKŁAD 2 06.11.2009 r.

Temat: Prawo spadkowe.

Zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków; w przypadku osób fizycznych mierzona jest od momentu żywego urodzenia się dziecka.

Nasciturus - z łac. dziecko poczęte - w prawie spadkowym dziecko, które jeszcze się nie narodziło, a jego ojciec zmarł przed narodzinami, dziedziczy po zmarłym ojcu o ile urodzi się żywe.

Sposoby nabycia spadku

• Z testamentu;

• Z ustawy - gdy brak jest testamentu lub wszystkie osoby zapisane w testamencie odmówią przyjęcia spadku.

Osoba, która otrzymuje spadek ma 6 miesięcy na podjęcie decyzji co zrobić ze spadkiem. Może:

• Przyjąć w sposób prosty - cały spadek: aktywa i pasywa(korzyści i długi w całości);

• Odrzucić - w wyniku czego spadkobierca zostaje wyłączony z dziedziczenia, tak jakby nie żył w momencie otwarcia spadku;

• Przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza - tylko aktywa(korzyści), odpowiedzialność za długi tylko do wysokości wartości majątku spadkowego.

W przypadku braku deklaracji spadkobiercy, w przeciągu ustawowych 6 miesięcy od dnia otrzymania spadku, co chce zrobić ze spadkiem, Państwo przyjmuje, że spadkobierca przyjął spadek w sposób prosty.

Odrzucenie z pokrzywdzeniem wierzycieli - wierzyciel ma prawo dochodzić przed Sądem zwrotu należnej mu wierzytelności nawet jeśli spadkobierca odrzuci spadek.

Spadkobiercą może być:

• Osoba fizyczna o ile jest żywa w chwili otwarcia spadku;

• Dziecko poczęte o ile urodzi się żywe;

• Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Spadkodawcą może być tylko i wyłącznie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnej.

Niegodną spadku jest osoba, która:

• dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

• podstępem lub groźbą nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodziła mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

• umyślnie ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy, podrobiła lub przerobiła jego testament albo świadomie skorzystała z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Spadek z ustawy - kręgi spadkowe:

1. małżonek/małżonka + dzieci - min. ¼ dla małżonka/małżonki, reszta podzielona po równo dla dzieci;

2. małżonek/małżonka + rodzice - 50% dla małżonka/małżonki, a pozostałe 50% po połowie(¼ spadku) dla każdego rodzica; w przypadku nie udowodnionego ojcostwa, matka otrzymuje 50% spadku;

3. rodzice - po połowie dla każdego rodzica;

4. 1 rodzic + rodzeństwo

• w przypadku, gdy małżonek/małżonka żyje - 25% spadku dla rodzica, pozostałe 25% podzielone po równo dla każdego z rodzeństwa;

• w przypadku, gdy małżonek/małżonka nie żyje - 25% spadku dla rodzica, pozostałe 75% podzielone po równo dla każdego z rodzeństwa;

zstępni rodzeństwa;

dziadkowie - dziedziczą w częściach równych; w przypadku śmierci jednego z dziadków, pozostali dziedziczą jego spadek w częściach równych;

gmina, w której ostatnio mieszkał spadkobierca;

skarb państwa - w przypadku niemożności ustalenia ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Separacja - rozdział od stołu i łoża - ma takie same skutki majątkowe jak rozwód - dochodzi do podziału majątku, małżonek/małżonka nie może więc rościć sobie praw do spadku z ustawy po zmarłym małżonku/małżonce, jeśli byli w chwili śmierci jednego z nich w separacji.

Testament jest nieważny jeśli powstał:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

• pod wpływem groźby.

Rodzaje testamentów

• Zwykłe

• Ręczny - sporządzony i podpisany własnoręcznie;

• Notarialny - w formie aktu notarialnego;

• Allograficzny - sporządzony w obecności co najmniej 2 świadków i przedstawiciela władzy, wpisany do protokołu z datą oświadczenia;

• Szczególne

• Ustny - sporządzony w obecności co najmniej 3 świadków, spisany przed upływem roku od daty jego oświadczenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma i podpisany przez spadkobiercę oraz co najmniej 2 świadków;

• Podróżny - Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny;

• Wojskowy - Szczególną formę testamentów wojskowych określi rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Utrata mocy testamentu szczególnego - Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Zachowek - w przypadku, gdy spadkodawca pominie w testamencie zstępnych, małżonka/małżonkę oraz rodziców spadkodawcy, to z ustawy przysługuje im:

• 2/3 udziału spadkowego jeśli zstępni są niezdolni do pracy lub są niepełnoletni;

• w innych przypadkach 50%.

WYKŁAD 3 13.11.2009 r.

Temat:

Osoba fizyczna - prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci.

Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną.

Sądowe uznanie osoby za zmarłą - zaginiony może zostać uznany za zmarłego jeśli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym zaginiony był widziany żywy po raz ostatni lub wiedziano, iż żyje. Okres ten wynosi 5 lat dla osób mających ponad 70 lat. Okres ten wynosi 6 miesięcy w przypadku zaginięcia na morzu. Nie można uznać za zmarłą, osoby, po upływie 10 lat od zaginięcia, do końca roku kalendarzowego, w którym zaginiona osoba nie ukończyła 23 lat.

Chwila domniemanej śmierci

• Data zaginięcia - Gdy wiadomo kiedy osoba zaginęła;

• Pierwszy dzień po upływie ustawowych 10 lat - gdy data zaginięcia jest nieznana.

Domniemana jednoczesna śmierć kilku osób - jeśli kilka osób zginęło, w tej samej katastrofie, domniemuje się, że zmarły one jednocześnie.

Zdolność do czynności prawnych - zdolność nabywania za pomocą własnych działań odpowiedzialności i zobowiązań, uzyskiwana w wieku 18 lat.

Zdolność do czynności prawnych

• Pełna - po ukończeniu 18 roku życia;

• Ograniczona:

• między 13 a 18 rokiem życia lub

• ubezwłasnowolnienie częściowe;

• brak:

• do 13 roku życia lub

• ubezwłasnowolnienie całkowite.

Ubezwłasnowolnione mogą być osoby

• Które nie są świadome swoich działań, np. ciężko chore;

• Które przekroczyły 13 lat.

Osoby ubezwłasnowolnione i bez zdolności do czynności prawnych mogą jedynie wykonywać drobne czynności życia codziennego jak np. zakupy.

Osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnej może:

• Samodzielnie dysponować własnym zarobkiem;

• Przeprowadzać poważniejsze transakcje tylko za potwierdzeniem kuratora lub przez daną osobę po uzyskaniu 18 lat - tzw. czynność prawna kulejąca - wymagająca potwierdzenia.

WYKŁAD 4 XX.XX.2009 r.

Temat:

Syndyk masy upadłościowej - osoba fizyczna bądź prawna wyznaczona przez sąd do zarządzania majątkiem osoby bądź instytucji postawionej w stan upadłości. Zadaniem syndyka jest przeprowadzenie postępowania zmierzającego do zaspokojenia roszczeń wierzycieli(przeprowadzenie postępowania upadłościowego).

Przedsiębiorstwo - zorganizowany kompleks majątkowy

Prawo do firmy - niezbywalne, ale można ją wypożyczyć(franchising, licencja)

Rzeczami są tylko przedmioty materialne

Nieruchomości

• Gruntowe(superficies solo cedit) - to, co na gruncie należy do działki;

• Budynkowe - użytkowanie wieczyste(40-99 lat);

• Lokalowe:

• Wspólnota mieszkaniowa - „n” mieszkańców - prawo do 1/n działki;

• Spółdzielnia mieszkaniowa:

• Lokatorskie prawo do lokalu - nieprzenoszalne;

• Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu - przenaszalne;

• Księga wieczysta - hipoteka.

WYKŁAD 5 20.11.2009 r.

Temat:

Czynność konwencjonalna - umówienie się, że złożenie podpisu na kartce(np. umowie) wywołuje skutki prawne.

Czynność prawna

• Jednostronna - np. testament;

• Rozporządzająca - powoduje przeniesienie;

• Dwustronna - np. umowa

• Konsensualna - np. umowa sprzedaży;

• Zobowiązująca - na jej podstawie może kiedyś zostanie przeniesione prawo;

• Realne - np. zadatek.

Działania

• Contra legem - sprzeczne z prawem;

• Preter legem - obejście prawa.

Bezskuteczność względna - rodzaj szczególnej sankcji będącej skutkiem wadliwości czynności prawnej. Czynność prawa pozostaje ważna, co do zasady wywiera skutki prawne, na które była nastawiona, jednak jest bezskuteczna względem określonej osoby (osób), zachowując przy tym walory swej skuteczności wobec innych podmiotów.

Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest.

Zadatek

• jeśli umowa zostaje rozwiązana za zgodą obu stron, to zwracają one sobie wzajemne świadczenia, w tym także zadatek,

• jeśli umowa została wykonana prawidłowo, zadatek zostaje zaliczony na poczet ceny,

• jeśli umowa nie została wykonana, z uwagi na rezygnację strony, która zadatek dała, zadatek przepada na rzecz biorącego zadatek,

• jeśli umowa nie została zrealizowana z przyczyn leżących po stronie biorącej zadatek, strona dająca zadatek może od umowy odstąpić i żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości.

Zaliczka

• W razie wykonania umowy, zaliczka zostaje wliczona w cenę usługi lub rzeczy,

• jeśli umowa zostaje rozwiązana za zgodą obu stron, to zwracają one sobie wzajemne świadczenia, w tym także zaliczkę,

• jeśli umowa zostaje rozwiązana z winy dającego zaliczkę, zaliczka pozostaje u drugiej strony umowy, ale tylko wówczas jeżeli umowa przewiduje takie skutki,

• jeśli umowę rozwiąże strona biorąca zaliczkę, jest ona zawsze zobowiązana do zwrotu pobranej zaliczki.

• Na poczet ceny:

• W zależności od umowy w przypadku odstąpieni od zakupu:

• Sprzedawca może domagać się zapłaty reszty kwoty;

• Kupujący może domagać się zwrotu zaliczki.

Forma czynności prawnej

• Pisemna;

• Inna forma szczególna.

Wady oświadczenia woli

• Brak świadomości lub swobody;

• Pozorność - ma miejsce wtedy, gdy oświadczenie woli zostało złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. W tym wypadku wola nie jest zgodna z jej oświadczeniem;

• Błąd

• Podstęp;

• Groźba.

WYKŁAD 6 11.12.2009 r.

Temat:

Przedstawicielstwo

• Ustawowe - rodzice;

• Wynikające z czynności prawnej - pełnomocnictwo.

Prokurent - pełnomocnik handlowy, upoważniony do prowadzenia firmy.

Pełnomocnik zawiera umowy ze skutkiem prawnym dla mocodawcy.

Pełnomocnictwo zezwala do zawierania czynności prawnych.

Pełnomocnictwo powinno:

• Mieć odpowiednią formę - zawarte na piśmie, nie może mieć niższej formy niż czynność prawa, do której pełnomocnik jest upoważniony;

• Być oskarbowana;

• Być ogólna jeśli upoważniamy do czynności zwykłego zarządu;

• Być dla konkretnej czynności prawnej jeśli pełnomocnik ma wykonać konkretną czynność prawną.

Prokura - szczególny rodzaj pełnomocnictwa dla osoby fizycznej posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych (prokurenta), którego udzielić może każdy przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców (w Krajowym Rejestrze Sądowym). Prokura upoważnia do dokonywania wszelkich czynności (sądowych i pozasądowych) związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Może być:

• Jednoosobowa;

• Łączna.

Przedstawiciele zarządu spółki w przypadku:

• Wieloosobowego zarządu - 2 członków zarządu lub 1 członek zarządu + 1 prokurent;

• Jednoosobowego zarządu - prezes zarządu.

Przedawnienie roszczenia

• Majątkowego po 10 latach;

• Od działalności gospodarczej po 3 latach;

• Od świadczeń okresowych po 3 latach;

• Od dzieła po 2 latach.

Roszczenie naturalne - inaczej, roszczenie przedawnione - nie ma możliwości prawnej skutecznego jego dochodzenia.

Klauzula porządku publicznego - we współczesnym prawie międzynarodowym prywatnym, zasada wyłączająca stosowanie obcego prawa, wskazanego przez normę kolizyjną, jeżeliby to zastosowanie miało skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego państwa.

WYKŁAD 7 18.12.2009 r

Temat: Prawo rzeczowe.

Prawo podmiotowe

• Bezwzględne - wobec wszystkich(erga omnes);

• Względne - wobec konkretnych osób.

Zasada numerus clausus w prawie rzeczowym - zasada ograniczonej liczby praw rzeczowych.

Własność rzeczy zezwala na:

• Korzystanie z rzeczy;

• Pobieranie pożytków;

• Rozporządzanie rzeczą.

Własność gruntu - rozciąga się nad i pod gruntem.

Służebność - prawo do korzystania z cudzej rzeczy. Może być:

• Osobista - jest obciążeniem nieruchomości na rzecz indywidualnie oznaczonej osoby fizycznej;

• Gruntowa - przysługuje każdoczesnemu właścicielowi gruntu - grunt sprzeda się wraz z istniejącą służebnością; Może być:

• Czynna - na przykład drogi służebne, służebność czerpania wody, służebności okna otwieranego na zewnątrz, przeważnie na podwórko sąsiada;

• Bierna - zakaz wznoszenia budynku na oznaczonej działce, lub na przykład sadzenie drzew wysokopiennych przed sygnalizacją świetlną;

• Drogi koniecznej - w świetle przepisów kodeksu cywilnego jest ograniczonym prawem rzeczowym, polegającym na umożliwieniu właścicielowi nieruchomości nie mającej odpowiedniego dostępu do drogi publicznej korzystanie z nieruchomości sąsiednich, które takowy dostęp posiadają.

Nabycie własności

• Pochodne - od kogoś;

• Pierwotne - nabycie rzeczy niczyjej, rzeczy do której poprzedni właściciel utracił prawo własności(przerwana ciągłość prawa własności).

Posiadacz samoistny - zachowuje się jak właściciel.

Posiadacz zależny - najemca.

Ochrona własności

Roszczenie petytoryjne:

• Windykacyjne - ktoś zajmuje moje rzeczy, gdy ja jestem ich właścicielem - chce je odzyskać;

• Negatoryjne - zanegowanie uprawnień pewnej osoby do rozporządzania własnością;

Ochrona posiadania

• Obrona konieczna(samopomoc) - odparcie samowolnego naruszenia posiadania;

• Powództwo posesoryjne - posiadacz musi wykazać, że posiadał, ale już nie posiada.

Zasiedzenie

• Nieruchomości:

• W dobrej wierze - po 20 latach;

• W złej wierze - po 30 latach;

• Rzeczy ruchomych:

• W dobrej wierze - po 3 latach;

• W złej wierze - brak

---