Synonimy do pojęć :
migracja netto - zwaną inaczej migracją czystą lub (saldem migracji) [różnica pomiędzy wielkością napływu i odpływu w określonej jednostce czasu (np. w okresie jednego roku kalendarzowego).
mediana wieku nowożeńców - określa liczbę lat, której nie osiągnęła jeszcze połowa roczników nowożeńców, a którą przekroczyła już druga połowa
analiza wzdłużna - (analiza kohort) analiza wydarzeń zachodzących w poszczególnych kohortach od momentu przeżycia tego samego wydarzenia do momentu badań; analiza w zbiorowościach (kohortach) ludzi, którzy przeżyli to samo wydarzenie; kohorta, której członkowie urodzili się w tym samym czasie - generacja;
wiek chronologiczny - (kalendarzowy), liczy się od daty urodzenia po czas badania [w latach skończonych]
konurbacja - (aglomeracja policentryczna ). Zespół miejski złożony z kilku miast, z których żadne nie dominuje
Spisy powszechne i imienne w Polsce
1789 - Pierwszy Spis Ludności Rzeczypospolitej
1790 - Pierwszy Imienny Spis Ludności
1921 - Narodowy Spis Powszechny
1931 - Narodowy Spis Powszechny
1946 - spis sumaryczny
1950 - Narodowy Spis Powszechny
1960 - Narodowy Spis Powszechny
1970 - Narodowy Spis Powszechny
1978 - Narodowy Spis Powszechny
1988 - Narodowy Spis Powszechny
2002 - Narodowy Spis Powszechny
Podziały klasyfikacyjne - dopisać pozostałe elementy i kryterium podziału:
umieralność neonatalna - stosunek zgonów noworodków liczących nie więcej niż 28 dni (lub 1
miesiąc) do ogólnej liczby urodzeń żywych,
• Umieralność postneonatalna - stosunek zgonów niemowląt (liczących więcej niż 28 dni ale mniej niż 1 rok) do ogólnej liczby urodzeń żywych,
• Umieralność endogeniczna - związana ściśle z wewnętrzną kondycją jednostek, z życiem wewnątrzmacicznym i okolicznościami porodu,
• Umieralność egzogeniczna - mająca źródło w styczności niemowląt z otoczeniem (najczęściej wywołana chorobami zakaźnymi, złym odżywianiem, brakiem higieny lub wypadkami
ludność w wieku produkcyjnym - mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety w wieku 18-59 lat
ekonomiczne grupy:
• wiek przedprodukcyjny - mężczyźni i kobiety w wieku 0-17 lat,
• wiek produkcyjny - mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety w wieku 18-59 lat,
grupa ta została podzielona na :
• wiek mobilny (18-44 lata mężczyźni i kobiety),
• wiek niemobilny (45-64 lata mężczyźni i 45-59 lat kobiety),
• poprodukcyjny - mężczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej.
odstęp intergenetyczny - jest to okres czasu jaki upłynął między kolejnymi urodzeniami.
Odstęp protogenetyczny- jest to okres czasu jaki upłynął od zawarcia małżeństwa do urodzenia pierwszego dziecka,
polityka pronatalistyczna - polityka ludnościowa, mająca na celu zwiększenie liczby urodzeń. Polityka ta wyraża się w tworzeniu przez państwo różnego rodzaju zachęt materialnych i moralnych do powiększania liczby dzieci w rodzinach i w otaczaniu szczególną opieką rodzin wielodzietnych
Polityka antynatalistyczna - polityka ludnościowa nastawiona na ograniczanie liczby urodzeń i zmniejszanie tempa przyrostu naturalnego.
Społeczna nierówność wobec śmierci oraz jej współczesne przejawy
Okólski, „Demografia”, s.80
„Umieralność jest zróżnicowana we współczesnym świecie. Wprawdzie jej poziom w Ameryce Północnej, Australii, większości krajów Europy, Japonii i kilku innych krajach jest względnie niski (wartość e(0) często przekracza 75 lat) i zbliżony, ale utrzymuje się tam wyraźne zróżnicowanie społeczne umieralności; osoby z niższych warstw społecznych żyją krócej niż osoby z wyższych warstw. W innych częściach świata (np. w większości krajów afrykańskich) poziom umieralności jest często nieporównanie wyższy; są kraje, w których e(0) nie przekracza 50 lat lub nadal zdarzają się katastrofy umieralności. Od końca lat 60. Znamienną cechą tendencji umieralności jest nieoczekiwane na ogół przyspieszenie jej spadku w krajach o najwyższym poziomie e(0) oraz zwolnienie spadku, stagnacja lub w pewnych przypadkach nawet wzrost umieralności w krajach, w których poziom e(0) jest względnie niski. Do tej drugiej grupy należała do niedawna również Polska i inne byłe kraje komunistyczne.”
Jakie dane są potrzebne do obliczenia
indeksu starości - liczba ludzi w wieku 65 i więcej/ liczba ludzi w wieku 0-14 lat w danej populacji w danym czasie
cząstkowego współczynnika płodności - liczba żywo urodzonych dzieci kobiet w danym przedziale wiekowym czy o danym wykształceniu itd. / liczba kobiet w danym przedziale wiekowym czy o danym wykształceniu itd.
współczynnika urbanizacji - liczba mieszkańców miast/ ogólnej liczba ludności
współczynnika aktywności zawodowej - liczba pracujących/ ogólna liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej.
indeksowego współczynnika maskulinizacji - liczna kobiet i liczba mężczyzn danej populacji w danym czasie
Co się rejestruje w USC [Urzędzie Stanu Cywilnego] w Polsce?
Urodzenia, zgony, zawarcie związku małżeńskiego, unieważnienie związku małżeńskiego, rozwód
Zgony niemowląt z przyczyn egzogenicznych
Umieralność egzogeniczna - mająca źródło w styczności niemowląt z otoczeniem (najczęściej wywołana chorobami zakaźnymi, złym odżywianiem, brakiem higieny lub wypadkami
Jaki jest to typ reprodukcji, gdy przypada 2 dzieci na kobietę w wieku…
jeśli 2 dziewczynek - reprodukcja rozszerzona;
jeśli 2 chłopców - r. zawężona;
a gdy para- r. prosta
Zmiany w zakresie rozrodczości i umieralności w II połowie XX w. w krajach słabo rozwiniętych (III świata)
1947 - 1961 - I wyż demograficzny
1964 - 1972 - I niż demograficzny
Lata 70 i 80 - II wyż demograficzny
Statystyka dotycząca rozwodów w Polsce (dzieci rozwodników) ???
Kategorie małżeństw (mieszane, o przewadze cech…, powtórne czyste, powtórne mieszane itp.) ???
Uzupełnianki:
Przyrost wędrówkowy jest ujemny, gdy wielkość odpływu ludności przewyższa wielkość napływu
Małżeństwa są w Polsce rozwiązywane przez Sąd Powszechny
Przeciętne dalsze trwanie życia wyraża średnią liczbę lat, jaką ma do przeżycia osoba w danym wieku.
Wartości współczynników w 2008 roku: o ile pamiętam w promilach
Urodzeń - 10,9
małżeństw - 6,8
rozwodów - 1,7
Zgonów - 10,0
Pojęcia:
determinizm demograficzny - nurt socjologii naturalistycznej przypisujący czynnikom ludnościowym główną lub wyłączną rolę w kształtowaniu rzeczywistości społecznej
demografia apokaliptyczna - Od momentu zainteresowania się konsekwencjami procesu starzenia się ludności ludzie nauki i polityki postrzegali wzrost udziału seniorów i wydłużanie się trwania życia w okresie starości jako zjawiska niepokojące. Owo jednomyślne w przeszłości w zasadzie mniemanie - nazwane przez E. Gee „demografią apokaliptyczną” - iż wzrastająca liczba osób starszych mieć będzie katastrofalne skutki dla społeczeństwa, zasadzało się na pięciu „aksjomatach”:
1) homogenizacji zbiorowości seniorów,
2) „obwinianiu” osób starszych,
3) postrzeganiu procesu starzenia się w kategoriach problemu społecznego,
4) rozbudzaniu konfliktów międzypokoleniowych na bazie dyskusji o międzypokoleniowej (nie)sprawiedliwości i (nie)równości,
5) bezwzględnym i stałym łączeniu procesu starzenia się z polityką społeczną.
Zmiana w zakresie struktury gospodarstw domowych i w zakresie struktury rodzin (1988-2002)
Tendencja długookresowa: będzie tak samo wszędzie czyli najważniejsze prawidłowości charakteryzujące przemiany rodzin i g.d w UE
Szybszy wzrost liczby g.d niż liczby ludności ogółem. G.d małe rulezzz!!!
Wzrost liczby i odsetka g.d. 1os. Zwłaszcza młodzi
Spadek znaczenia g.d wielorodzinnych na rzecz g.d 1os. Z rodziny nuklearną na czele, coraz częściej bezdzietne pary
Więcej g.d. przez rodziny niepełne (zwł. Samotne matki)
Upowszechnienie się różnych form nie-tradycyjnych form rodzinnych i quasi-rodzinnych
Zmiany te wypływają z dojrzewania demograficznego społecznego. Współczesnej Europy (tj struktura wieku podobna), jak i ujednolicenia się oblicza gospodarczego i obyczajowego.
Migracje zagraniczne z Polski po wstąpieniu do UE
Znaczenie i kontekst:
podwójne starzenie się - proces ten jest w głównej mierze oznaką niekorzystnych zmian poziomu płodności, powolnych, ale korzystnych zmian poziomu umieralności oraz konsekwencją naturalnych przesunięć w strukturze wieku ludności
defeminizacja - zmniejszenie się stosunku liczby kobiet do liczby mężczyzn [ na przestrzeni lat widać, że w Polsce maleje współczynnik feminizacji, następuje defeminizacja społeczeństwa]
kohorta mentalna- grupa osób podzielająca ten sam pogląd na życie
serwicyzacja - określana jest jako zwiększenie udziału usług w strukturze badanego zjawiska
Które współczynniki zawierają wyłącznie miary częstotliwości?
Te współczynniki, które określają występowanie danego zdarzenia demograficznego w danej populacji lub jej subpopulacji np. urodzenia, zgony, rozwody, małżeństw
przedstawiciele determinizmu demograficznego - nurt socjologii naturalistycznej przypisujący czynnikom ludnościowym główną lub wyłączną rolę w kształtowaniu rzeczywistości społecznej -
kraje największej imigracji w XX w
przebieg linii Hejnala i czego dotyczyła - nowa linia Hajnala przebiega przez Polskę, dzieląc Europę na dwie części pod względem wzorców tworzenia rodziny . Na zachodzie - późny wiek zawierania małżeństw i małżeństwo nie jest powszechną formą związku. Na wschodznie - wczesny wiek zawierania małżeństw i małżeństwo jest powszechną formą związku. [Polska prawie w całości leży po zachodniej stronie]
główne przyczyny rozwodów na pdst. badań
stosunek Polaków do aborcji
prognozy demograficzne
gospodarstwa domowe na podstawie spisu powszechnego z 2002r.
współczynnik reprodukcji netto i brutto
Współczynnik reprodukcji netto - charakteryzuje on aktualną płodność i umieralność, wyrażając średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej, które dożyją wieku swych matek, przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym, przy założeniu niezmiennego aktualnego poziomu płodności i umieralności zgodnego z tablicami płodności i umieralności.
Współczynnik reprodukcji brutto - jest on miarą charakteryzującą aktualną płodność za pomocą średniej liczby żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej, przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym. Jest on iloczynem ogólnego współczynnika dzietności i współczynnika wyrażającego częstość rodzenia dziewcząt
Współczynniki dzietności
Dzietność-rozumiemy przez nią ogólnie liczbę dzieci w rodzinie. W demografii wyróżnia się 3 kategorie dzietności:
Dzietność deklarowaną
Dzietność idealna-modelowa - jest to liczba dzieci, którą zdaniem respondentki powinna posiadać przeciętna rodzina,
Dzietność planowana-jest to liczba dzieci określana w okresie wstępowania w związek małżeński, którą kobieta pragnęłaby urodzić,
Dzietność pożądana-jest to liczba dzieci określana w momencie badania, jaką małżeństwo jeszcze pragnie,
Dzietność właściwa dla aktualnych warunków życiowych(w Polsce jest obecnie znacznie niższa od prawdziwej),
Dzietność rzeczywista
liczba dzieci żywo urodzonych, liczba dzieci żyjących i liczba dzieci utrzymywanych(dzietność ekonomiczna),
Dzietność rzeczywisto-deklaratywna
Dzietność oczekiwana brutto-liczba dzieci żywo urodzonych powiększona o liczbę dzieci jeszcze pożądanych,
Dzietność oczekiwana netto-liczba dzieci żyjących powiększona o liczbę dzieci jeszcze pożądanych.
Polityka ludnościowa- co to jest, jakie sa rodzaje,
Przez politykę ludnościową należy rozumieć oddziaływanie państwa za pomocą odpowiednich bodźców na kształtowanie się stosunków ludnościowych w celu osiągnięcia założonej liczby oraz (lub) struktury ludności według płci i wieku, a także (lub) założonego tempa wzrostu (dodatniego lub ujemnego) i rozmieszczenia terytorialnego.
Wyróżniamy dwie kategorie polityki ludnościowej:
Polityka odpowiadająca zapotrzebowaniu ludności - chodzi tu o skutki wynikające z istniejącej struktury ludności według płci i wieku, polityka ludnościowa tej kategorii jest polityką społeczno-ekonomiczną wymuszaną przez procesy i struktury demograficzne.
Polityka kształtująca procesy ludnościowe - działania zmierzają do kształtowania procesu płodności, umieralności i ruchów migracyjnych. Zakres tej polityki dotyczy działań związanych ze świadomym planowaniem wielkości rodziny jak i programów zmierzających do obniżenia poziomu umieralności.
W polityce ludnościowej można wyróżnić dwa przeciwstawne kierunki działania:
Politykę pronatalistyczną - zmierza ona do zachowania lub podniesienia istniejącego poziomu dzietności,
Politykę antynatalistyczna zmierza ona do obniżenia poziomu dzietności.
Teorie migracji (autor, założenia, przyczyny, skutki, czas, miejsce) [tekst Okólskiego]
Teoretyczna koncepcja migracji [Kant, Zipf]
Tzw. Model ciążenia. Wielkość strumienia migracyjnego jest wprost proporcjonalna do potencjału demograficznego i odwrotnie proporcjonalna do fizycznego dystansu między tymi jednostkami
Hipoteza czyników wypychających i przyciągających [Lee]
Skłonność do migracji zależy od bilansu czynników i modyfikacji pośrednich
Ekonomiczne [Smith, Hichs]
Źródłem migracji są różnice w poziomach wynagrodzeń. Są efektem indywidualnych decyzji siły pracowniczej
Teoria skumulowanej przyczynowości migracji [Massey]
Warunkiem koniecznym przepływu siły roboczej jest indywidualny, racjonalny rachunek kosztów i korzyści oraz oczekiwanie dodatniego dochodu netto.
Teoria nowej ekonomicznej migracji pracowniczej [Stark]
Szczególnie predysponowana do wyjazdu za granice jest siła robocza, której stabilność egzystencji została silnie naruszona
Teorie płodności (autor, założenia, przyczyny, skutki, czas, miejsce) [Teoria niskiej płodności wg McDonalda]
Teoria racjonalnego wyboru - kalkulacja kosztów i korzyści wynikających z posiadania dziecka
Teoria unikania ryzyka - w przypadku niepewnej sytuacji ekonomicznej unika się decyzji o posiadaniu dzieci dopóki nie zabezpieczy się przyszłości.
Post-modernistyczna teoria wartości - wzrost wartości takich jak samorealizacja itd.
Teoria równości płci
Teoria I przejscia demograficznego (autor, założenia, przyczyny, skutki, czas, miejsce).
- od końca XVIII w.
- spadek umieralności (rozwój medycyny)
- rozkwit instytucji małżeństwa i rodziny: królewskie dziecko + rodzice; życie zgodne z normami/ kanonami kulturowymi
- oczekiwano, że dzietność ustabilizuje się na poziomie gwarantującym prostą zastępowalność pokoleń,
- van de Kaa nazwał I prz. dem. altruistycznym, bo cała uwaga była skupiona na tworzeniu rodziny
* W koncepcji zaproponowanej przez prof. van de Kaa punkt ciężkości jest zdecydowanie przesunięty na zmiany motywacji, zmiany systemu wartości, norm zachowań, postaw kulturowych - to wszystko decyduje o indywidualnym podejmowaniu decyzji, także tych związanych z tworzeniem rodziny.
- ale zmiany dzietności w latach '60 XX w.
Teoria II przejscia demograficznego (autor, założenia, przyczyny, skutki, czas, miejsce
- podsumowuje istotę przemian demograficznych zachodzących od lat 60. w wysokorozwiniętych krajach Europy Zachodniej, a od początku lat 90. w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
- procesy te przejawiają się:
- spadek dzietności poniżej poziomu prostej zastępowalności pokoleń
- opóźnianie decyzji o urodzeniu pierwszego dziecka
- wzrost liczby urodzeń pozamałżeńskich
- spadek skłonności do zawierania małżeństw
- wzrost odsetek osób żyjących w związkach konsensualnych i zw. Typu LAT
- spadek umieralności i wydłużenie się życia
- nasilenie się procesów migracyjnych
1. przejście od ery królewskiego dziecka do ery pary królewskiej z dzieckiem
2. przejście od złotego wieku małżeństwa do świtu kohabitacji
3. przejście od zapobiegawczej antykoncepcji do świadomej prokreacji
4. przejście od jednorodnej do wielorakich form rodziny i gosp. domowego
5. przejście od granicy trwania życia wyznaczonej warunkami społeczno-ekonomicznymi do granicy umieralności biologicznej
6. przejście od wysyłania do przyjmowania imigrantów
- jest wynikiem postępujących od lat '60. przemian politycznych i światopoglądowych - rozwój egalitarnego społeczeństwa, wzrost autonomii jednostki, odrzucenie tradycyjnych wartości, poprawa warunków życia (rozwój usług, technologii, medycyny); - nasilenie dążeń samo-realizacyjnych jednostki - przejście indywidualistyczne
- zmiany zachodzą na 4 płaszczyznach:
1) technologiczna
2) ekonomiczna - odchodzimy od społ. opartego na sile rąk, przegraną jest klasa robotnicza; nowa klasa: intelektuariat; serwicyzacj społeczeństw
3) społeczna - egalitaryzm, nowy podział ról w rodzinie-demokratyzacja; ('60. ruchy feministyczne, rewolucja seksualna, bunt młodych - liberalizacja, laicyzacja)
4) kulturowa - styl życia, wzory zachowań, wartości; odrzucenie wartości tradycyjnych, indywidualizacja, samorealizacja, akceptacja różnych stylów życia (globalizacja), niezależność (teoria postmodernistyczna, postmaterialistyczna, rozwoju cywilizacji); zmiana motywacji prokreacyjnych - te zmiany mogą się odbić na sferze małżeństwa, rodziny (nowy model)
- cechy ponowoczesności:
1) wzrost alternatywnych stylów życia:
- single
- małżeństwa powtórne
- związki kohabitacyjne, typu LAT
- komuny - religijne, ekologiczne, feministyczne
- małżeństwa grupowe - kooperacja ekonomiczna par małżeńskich
- związki homoseksualne
- indywidualizacja: homo options - nieskończona ilość wyborów;
społeczeństwo ryzyka
- wzrost niespokrewnionych gospodarstw domowych - singularyzacja gospodarstw
- era świadomego planowania rodziny - silny spadek płodności (wzrost skuteczności środków antykoncepcyjnych)
- przechodzenie od epoki King child + parents do King parents+ Ew. dziecko (DINKS) - inwestycja w siebie, podmiotem para
Definicje:
1) żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, jak: czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli (mięśni szkieletowych) bez względu na to, czy sznur pępowiny został przecięty lub łożysko zostało oddzielone; każdy taki noworodek jest uważany za żywo urodzonego;
2) zgon płodu (martwe urodzenie) jest to zgon następujący przed całkowitym jego wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki — o ile nastąpił po upływie dwudziestego drugiego tygodnia ciąży lub później. O zgonie świadczy to, że po takim oddzieleniu płód nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jak: czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli;
3) Płodność kobiet mierzy się współczynnikiem obliczonym jako iloraz liczby urodzeń żywych i liczby kobiet w wieku rozrodczym (15—49 lat).
4) Współczynniki reprodukcji ludności:
— współczynnik dzietności kobiet oznacza liczbę dzieci, którą urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego (15—49 lat), przy założeniu, że w poszczególnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną w badanym roku, tzn. przy przyjęciu cząstkowych współczynników płodności z tego okresu za niezmienne;
— współczynnik reprodukcji brutto przedstawia liczbę córek urodzonych przeciętnie przez kobietę, przy
założeniu, że kobieta będąc w wieku rozrodczym (15—49 lat) rodzić będzie z częstotliwością, jaką charakteryzują się wszystkie kobiety rodzące w roku, dla którego oblicza się współczynnik reprodukcji (niezmienne współczynniki płodności);
— współczynnik reprodukcji netto przedstawia liczbę córek przypadających na kobietę (przy analogicznych
założeniach), z wyeliminowaniem córek, które — jak wynika z aktualnych tablic trwania życia — nie dożyją do wieku swoich matek. Współczynnik ten wyraża stopień zastępowania pokoleń matek przez córki.
5) Współczynnik dynamiki demograficznej jest to stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów w danym okresie.
6) Przyrost naturalny ludności obliczono jako różnicę liczby urodzeń żywych i liczby zgonów w danym okresie.
7) Mediana wieku (wiek środkowy) ludności jest parametrem wyznaczającym granicę wieku, którą połowa ludności już przekroczyła, a druga połowa jeszcze nie osiągnęła.
Dane na 2008 rok [w tys.]
ludność - 38116 - Mężczyźni 18414926, Kobiety - 19720950 [Feminizacja !]
Małżeństwa - 257,7
Rozwody - 65,5
Urodzenia - 414,5
Zgony - 379,4
Przyrost naturalny - 35,1
napływ - 405,5
_________________________
TYPOLOGIA MODELI AKSJOLOGICZNYCH (ODNOSZĄCYCH SIĘ DO WARTOŚCI) - autorstwa Slany i Kluzowej:
Model zunifikowanych wyborów aksjologicznych: Funkcjonuje on w sytuacji, w której wszyscy lub zdecydowana większość członków zbiorowości społecznej aprobuje określone wartości. Wartości te są najczęściej mocno osadzone w tradycji kulturowej danej zbiorowości i wspierane przez autorytety (kościół, państwo).
Model wspólnych środowiskowych wyborów aksjologicznych: Zakłada istnienie pewnego aksjologicznego układu odniesienia dla różniących się od siebie różnych opcji wartości reprezentowanych przez zbiorowość.
Model zindywidualizowanych wyborów aksjologicznych: Gdy nie istnieje żaden wyraźniej zarysowany społeczny układ odniesienia aksjologicznego. Podejmowane przez jednostkę decyzje wynikają z ich osobistego sposobu postrzegania świata.
Model rozbieżnych środowiskowych wyborów aksjologicznych: Występuje wówczas gdy poszczególne grupy tworzące zbiorowość reprezentują przeciwstawne opcje aksjologiczne.
Socjologia ludności - zagadnienia z egzaminu (2009, I termin)