O pracy przyrodniczej

Zanim wyruszysz ze swoją drużyną w świat przyrodniczej przygody, za­nim zaczniecie poznawać prawdy o życiu, zastanów się nad tym, jaka jest twoja rola w tym zadaniu. Pomyśl, co zrobić, aby zapewnić zuchom i harcerzom czas pełen wspaniałych przygód i niezapomnianych prze­żyć Poniżej znajdziesz kilka rad.

1. Obudź emocjonalny stosunek do przyrody.

Nie poprzestawaj na podawaniu suchej wiedzy. Ludzie lepiej się uczą, kiedy oddziałuje się na ich emocje. Najważniejsze jest, aby twoi pod­opieczni zaprzyjaźnili się z przyrodą, wczuli się w nią, stali się jej cząstką. Aby to osiągnąć, opowiadaj im o swoim stosunku do napotkanych obiek­tów przyrodniczych, o tym, jakie uczucia budzi w tobie drzewo, motyl, kwiat. Nakłoń zuchy i harcerzy, aby wyobrazili sobie, że są drzewem, jaszczurką, konikiem polnym, motylem... Niech wyobrażą sobie, co czuje drzewo, gdy ktoś scyzorykiem wycina na nim swoje inicjały, co czuje motyl, gdy jest łapany przez ręce olbrzyma, które niszczą jego delikatne skrzydełka.

2. Zapewnij harcerzom bezpośredni kontakt z przyrodą.

Opowiadanie o przyrodzie, oglądanie ilustracji czy filmów, (choć ważne) to stanowczo za mało, aby twoi harcerze pokochali przyrodę. Najcen­niejszy jest bezpośredni kontakt z nią, własne obserwacje i doświadcze­nia. Wtedy najłatwiej zrozumieć to, co się dzieje w przyrodzie. Pamiętaj przy tym, że ludzie reagują lepiej, gdy współuczestniczą w poznawaniu czegoś niż wtedy, gdy przedmiot nauki jest im tylko pokazywany. Naj­pierw więc wszyscy patrzcie i doświadczajcie, dopiero potem mówcie.

3. Pamiętaj, że pogodny nastrój sprzyja nawiązywaniu przyjaźni.

Pogodny nastrój sprzyja nawiązywaniu przyjaźni między ludźmi, a także - nawiązaniu pozytywnego kontaktu z przyrodą. Pozwoli ci również zbliżyć się do harcerzy, co przecież jest konieczne do pełnienia roli mistrza i przewodnika Zawsze uważnie słuchaj, wykorzystuj każde pytanie, każdą uwagę do budowania prawdziwego porozumienia. Poczucie radości i szczę­ścia powinno towarzyszyć wszystkim waszym spotkaniom z przyrodą.

4. Twoje zamierzenia powinny stać się zamierzeniami zuchów i harcerzy.

„Motywacja to sztuka nakłaniania ludzi do robienia tego, co chcesz, by robili, ponieważ oni tego chcą" (Dwight D. Eisenhower) Musisz połączyć się z tym „czymś" drzemiącym w twoich podopiecznych, co skłania ich do działania. Jak to zrobić? Pobudzając najpierw samego siebie! Nie można zmotywować kogoś, jeśli samemu nie jest się przekonanym do czegoś. Pamiętaj, że twój własny entuzjazm jest zaraźliwy i że to właśnie on jest twoją główną predyspozycją do roli mistrza i przewodnika.

5. Cały czas obserwuj.

Obserwuj otoczenie. W przyrodzie cały czas dzieje się coś fascynujące­go. Szczegółowy plan waszego spotkania z przyrodą powinien być ułożo­ny zgodnie z tym, co sama przyroda podpowiada

6. Stymuluj uwagę zuchów i harcerzy, wcześniej podając cel.

Jeśli na początku zbiórki drużynowy powie zuchom: „Dziś będziemy ob­serwować nad wodą śliczne kaczki", informacja ta wzbudzi radość i stwo­rzy nastrój pełen oczekiwania. Jeśli nawet po drodze nad staw zuchy zainteresują się czymś innym, w odpowiednim momencie łatwo będzie zwrócić ich uwagę na wcześniej wskazany cel.

7. Nie martw się, jeśli nie znasz nazw.

Nazwy są tylko etykietą dla tego, czym rzeczy są naprawdę. Dąb jest czymś znacznie więcej niż tylko nazwą i zestawem określonych cech. Zuchy i harcerze dużo lepiej zrozumieją, czym jest dąb dzięki jego ob­serwacji, dotykaniu, wczuciu się w drzewo.

Nikt nie jest w stanie nazwać wszystkich roślin i zwierząt, jakie występują na Ziemi. Nie skupiaj się, więc tylko na identyfikacji gatunków, szcze­gólnie, jeśli twoi podopieczni są w wieku zuchowym. Nie, dlatego, że nazwy nie są ważne - po prostu nie są najważniejsze. Pamiętaj, że jeśli coś 9*ęboko zafascynuje twoich podopiecznych, sami będą chcieli poznać nazwę l wtedy na pewno ją zapamiętają na długo.

8. Nie mów zawsze wszystkiego, co wiesz.

Najlepiej zapamiętywane są treści, które dostosowane są do możliwości percepcyjnych odbiorcy. Dlatego do nich właśnie powinien być dostoso­wany poziom przekazu i analizy treści.

9. Prowadź, a nie popychaj.

Nie zmuszaj do uczenia się. Próbuj raczej zachęcać. Aktywizuj każdego - stawiając pytania, wskazując interesujące obiekty, kolory, dźwięki. Spró­buj znaleźć coś, co zainteresuje uczestników i stwórz nastrój wnikliwej obserwacji. Daj im odczuć, że ich odkrycia i spostrzeżenia sadła ciebie ważne, że ciebie również fascynują Mów tylko wtedy, gdy chcesz na czymś skupić uwagę grupy. Pamiętaj przy tym, że istnieje niebezpie­czeństwo, iż będziesz mówił zbyt długo, podając zbyt wiele szczegółów, zachwycony swą własną wiedzą.

Jedną z najczęściej stosowanych metod aktywizowania jest zadawa­nie pytań. Nie jest to wcale łatwe, można bowiem wytworzyć napiętą atmosferę lekcyjnego przepytywania, a przez to wprawić w zakłopotanie i zniechęcić Pamiętaj - nie jesteś egzaminatorem! Przede wszystkim zadawaj pytania całej grupie, a nie jednej osobie. Daj czas na zastano­wienie się. Nie zakładaj, że zawsze uzyskasz odpowiedź. Ważny jest też sposób zadawania pytań Można pytać jakby samego siebie. Pytanie nie zawiera wówczas groźby oceny. Zamiast pytać: „Jaką powierzchnię ma kora tego drzewa?", zapytaj: „Ciekawy jestem, jaką powierzchnię może mieć kora tego drzewa?".

10. Wykorzystuj w swojej pracy środki artystyczne.

Środki artystyczne bardzo pomagają w budzeniu emocji i zainteresowa­nia tematem. Opowiadania, wiersze, piosenki, zagadki rozbudzają zain­teresowanie przedmiotem późniejszej obserwacji.

11. Wracaj czasem do poruszonego niegdyś tematu.

Raz obudzone zainteresowanie sprzyja skupieniu uwagi i chęci dokład­niejszego obserwowania zjawisk. Z reguły dokładniej obserwuje się dany obiekt, jeśli posiada się już jakąś wiedzę na jego temat.

12. Pamiętaj o tym, że w nauczaniu najlepszym środkiem przekazu jest magia - magia odkrycia, zachwytu i radości.

Spis treści

KILKA OBRAZKÓW.............................................................................................. 5

O PRACY PRZYRODNICZEJ................................................................................ 8

GAWĘDY NA RÓŻNE OKAZJE............................................................................. 11

Harcerz miłuje przyrodę....................................................................................... 11

Tajemnica milczącego lasu................. ................................................................ 13

Gdzie ptaki śpią? ................................................................................... .... ..............14

Przyjaciele Wiaducha............................................................................................ 15

LAS . .. .... ....................................................................................................................17

Wprowadzenie .................................................................................................. 17

Ćwiczenia i zadania .................................................................. ................................ 19

Na polowanie.......................................................................................................... 19

Przyrodniczy zwiad ................................................................................................ 20

Mój las . .. ... ... ............................................................................................................... 20

Historia liścia ........................................................................................................... 20

Gdzie rośnie drzewo? ..............................................................................................21

Historia lasu ..... ......................................................................................................... 21

Gry na podsumowanie....................................................................................... 21

Po leśnych tropach ....... ....................................................................................... 21

W gościnie u Matki Natury..................................................................................... 22

POWIETRZE, KTÓRYM ODDYCHAMY ............................................................... 25

Ćwiczenia i zadania ......................................................................................... 25

Czy powietrze waży .............................................................................................. 25

Dlaczego samoloty latają? ................. ................................................................. 25

Pojemność płuc..................................................................................................... 26

Telefon ......................................... ............................................................................. 27

Ocena zanieczyszczenia powietrza .......................................................................27

Smog .........................................................................................................................28

Kwaśne deszcze............. .................................................................................. 28

Jak chronić powietrze? ......................................................................................... 29

Okno do krainy czystego powietrza....................................................................... 29

Gra na podsumowanie ................................................................................... 29

Zamczysko Króla Przestworzy .............................................................................. 29

WODA..... . .. ... . ........................................................................................33

Ćwiczenia i zadania .......................................................................................... 33

Nasz staw ..... ........................................................................................................33

Wodne laboratorium.............................................................................................. 34

Gra na podsumowanie ....................................................................................40

Woda - Królowa Życia ..............................................................................................40

PORY ROKU........................................................................................... ............. 45

Wprowadzenie....................................................................................................... 45

Fenologiczne pory roku ......................................................................................... 45

Ćwiczenia i zadania ................................................................................................46

„Harmonijkowy" rozkład pór roku........................................................................46

Kalendarz ochrony przyrody...............................................................................47

Wiosna ..................................................................................................................47

Posłuchaj! ..............................................................................................................47

Pełnia wiosny........................................................................................................ 48

Ćwiczenia i zadania ..............................................................................................49

Czy już przyszła wiosna? .......................................................................................49

Wiosenna aura .................................................................................................... 50

Kraina kwiatów ...................................................................................................... 52

Kwiatowy zegar................................................................................................... 53

Zaczarowany ogród ............................................................................................ 54

Zwierzęta wiosną............................................................................................. 54

Lato ..... ... . . ...........................................................................................................55

U progu lata ............................................................................................................... 55

Lato w pełni ............................................................................................................... 56

Ćwiczenia i zadania ............................................................................................. 57

Czy już przyszło lato? ......................................................................................... 57

Pogoda latem .......................................................................................................... 57

Przewidywanie pogody........................................................................................ 57

Parowanie....................................................................................................... 60

Suszenie na wietrze ............................................................................................. 60

Słone morze ............................................................................................................ 60

Kolor a temperatura...........................................................................................61

Letnie niebo ............................................................................................................ 61

Rośliny latem .......................................................................................................... 62

Zboża, żniwa, sianokosy .................................................................................. 63

Zwierzęta latem .....................................................................................................63

Jesień................................................................................................................... 64

Idzie jesień. ....................................................................................................... 64

Późna jesień ....................................... ....................................................................65

Ćwiczenia i zadania .............................................................................................. 66

Czy już przyszła jesień? ...................................................................................... 66

Owoce jesieni ...................................................................................................... 66

Kwasy owocowe .................................................................................................. 68

Rozsiewanie nasion ............................................................................................. 69

Żyj kolorowo ........................................................................................................... 70

Grzybobranie .............................................................................................. ........70

Święto Ziemniaka ............................................................................................... 71

Zwierzęta jesienią................................................................................................. 71

Ptasia spiżarnia ................................................. ................ ....................................... ....71

Zima...... . . . ....... ..................................... ..................... ......................74

Pierwsze kroki zimy . ............ .... ... ........ ... ....... ....... .......... ...... .................... .... ....... 74

Czas mrozu i głodu .... ....... ............... ............................................................................ 75

Ćwiczenia i zadania ................. .............................................................. ..... . .... 76

Czy już przyszła zima? .................. ... .................... ..... ...... ............... ........................ 76

Wietrzenie skał i gleby ........................ ..................... ............................................... .. 77

Wiatr i chłód .. ................................. ....... ......................................................... .. ...77

Zimowy strój .... .......... ... ............. ...................... .......... .................................. ... .78

Utrzymanie ciepła............................................................................... ......................78

Śliskość i poślizg ................................ .. ............................................................... ......79

Rakiety śniegowe ....................................... .................................................... ... ...... 79

Rośliny zimą. .. .. . ...................................................... .............................. .79

Zwierzęta zimą . . .. ... ................ .. ........ ... ........... .......................................... .... 80

Choinka .. .. . .................................................. ............ ........................81

Zaczarowany ogród pór roku............ ......... ......... ................ .........................82

BIBLIOGRAFIA ... ... .. ....... ........................ ........... .... .......... ........................ ....93

---