Rynek krótkoterminowych kapitałów i papierów wartościowych.

Rynek kapitałów krótkoterminowych jest określany w Polsce jako rynek pieniężny, którego przedmiotem jest kapitał o terminie zapadalności do jednego roku.

UCZESTNICY RYNKU PIENIĘŻNEGO:

1. Skarb państwa - emitent bonów skarbowych - występuje jako pożyczkobiorca
2. Bank centralny - jako emitent bonów pieniężnych, pełni funkcję regulacyjną - ma wpływ
na cenę pieniądza, czyli stopy procentowe
3. Banki (głównie) komercyjne - występują jako emitenci - certyfikaty depozytowe

4. Banki inwestycyjne głównie jako inwestorzy, czyli zakupują papiery wartościowe,
również jako agenci emisji
4. Przedsiębiorstwa - jako emitenci papierów komercyjnych, także jako inwestorzy
5. Inwestorzy instytucjonalni, np. fundusze emerytalne, inwestycyjne, towarzystwa
ubezpieczeniowe
6. Brokerzy - pośrednicy rynku pieniężnego - ich zadaniem jest upłynnić rynek.

7. Osoby fizyczne - „drobni”, indywidualni inwestorzy

CECHY RYNKU PIENIĘŻNEGO:

• Rynek pieniężny obejmuje instrumenty o okresie zapadalności do 1 roku

• Cecha charakterystyczna instrumentów rynku pieniężnego: instrumenty rynku pieniężnego mają zwykle charakter dyskontowy - wszelkie zobowiązania emitenta wobec pożyczkodawców realizowane są w dniu zapadalności instrumentu finansowego, a sprzedaż tych instrumentów następuje z dyskontem

• Emitenci instrumentów rynku pieniężnego: państwo, agencje rządowe, władze lokalne, banki oraz duże przedsiębiorstwa, czyli podmioty o wysokiej wiarygodności kredytowej i trwałej zdolności do szybkiego pozyskania środków w celu wywiązania się ze swoich zobowiązań,

• zobowiązania zaciągane na rynku pieniężnym nie posiadają specjalnych zabezpieczeń, jakie często występują przy pozyskiwaniu środków finansowych na dłuższe terminy.

PODSTAWOWE FUNKCJE RYNKU PIENIĘŻNEGO:

• krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nadmiaru środków pochodzących z operacji klientów, bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji,

• zabezpieczenie przez banki koniecznych rezerw pieniężnych,

• średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bilansu między ryzykiem i dochodem poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego
  i ryzyka procentowego z operacji klientowskich, a także optymalizacji zysku poprzez zmianę struktury aktywów,

• określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientami,

• stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunkturę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej (polityka otwartego rynku, obowiązkowej rezerwy, redyskontowa).

RYNEK PIERWOTNY I RYNEK WTÓRNY

Rynek pierwotny - rynek, na którym następuje sprzedaż nowych papierów wartościowych bezpośrednio przez emitenta - akcji i obligacji dopuszczonych do obrotu przez KNF (poprzednio przed Komisję Papierów Wartościowych i Giełd). Cenę papierów wartościowych w tym wypadku zwykle ustala emitent. Emisja i zakup papierów wartościowych na rynku pierwotnym odbywa się za pośrednictwem domów maklerskich lub banków prowadzących działalność maklerską.

Funkcje rynku pierwotnego:

• alokacja kapitału do najbardziej efektywnych sektorów gospodarki,

• zwiększenie możliwości rozwojowych podmiotów gospodarczych - dodatkowe kapitały umożliwiają podejmowanie nowych inwestycji,

• zwiększenie konkurencji na rynku finansowym - możliwość wyboru źródła kapitału obniża koszt kapitału,

• rozwój rynku papierów wartościowych - nowe emisje wpływają na pojawiania się nowych inwestorów,

• lepsza ocena emitenta przeprowadzającego emisję - każda emisja wymaga przygotowania prospektu emisyjnego zawierającego szczegółowe informacje o emitencie.

Rynek wtórny - rynek, będący uzupełnieniem rynku pierwotnego, na którym dokonywany jest obrót (sprzedaż i kupno) papierów wartościowych pomiędzy uczestnikami innymi niż emitenci. Rynek wtórny charakteryzuje się tym, że nie następuje zasilanie emitenta papierów wartościowych w kapitał. Stronami transakcji na tym rynku są inwestorzy. W skład rynku wtórnego wchodzi Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie oraz Centralna Tabela Ofert.

Funkcje rynku wtórnego:

• wpływa na mobilizację kapitału - inwestor podejmując decyzję kieruje się warunkami panującymi na rynku wtórnym,

• umożliwia transformację kapitału - zamianę jednej formy kapitału (np. akcje) w drugą (np. obligacje, instrumenty pochodne) i odwrotnie,

• wpływa na kierunki alokacji kapitału - inwestor ma możliwość obserwacji notowanych spółek, w celu wyrobienia sobie opinii o przyszłych inwestycjach,

• wycena kapitału - pozwala na ustalenie relacji pomiędzy ceną emisyjną i rynkową.

INSTRUMENTY FINANSOWE RYNKU PIENIĘŻNEGO

Weksle są krótkoterminowymi papierami wartościowymi, funkcjonującymi na zasadach obowiązującego w Polsce Prawa Wekslowego z 1936 roku. Najczęściej są wykorzystywane w transakcjach handlowych i związane z kredytem kupieckim. Weksle handlowe mogą być przedmiotem dyskonta i redyskonta w bankach komercyjnych i banku centralnym.

Weksle finansowe są bardziej popularne na polskim rynku. Występują jako papiery wierzytelnościowe różnych podmiotów gospodarczych, które jednak nie podlegają dyskontowaniu czy redyskontowaniu. Weksle finansowe związane są przede wszystkim z długiem nie posiadającym charakteru handlowego.

Akcepty bankowe nazywane także wekslami bankierskimi, wykorzystywane są do finansowania transakcji w handlu międzynarodowym. W międzynarodowych transakcjach handlowych występują zazwyczaj dwa banki; bank eksportera i importera. Ich zadaniem jest rozliczenie transakcji oraz ograniczenie ryzyka nie wywiązania się przez strony z przyjętych zobowiązań. Niskie ryzyko kredytowe takich instrumentów sprawia, że stają się one przedmiotem obrotu na rynku pieniężnym podobnie jak certyfikaty bankowe.

W Polsce obrót tym instrumentem występuje w ograniczony zakresie.

Noty depozytowe banków są imiennymi świadectwami przyjęcia depozytów dewizowych od inwestorów zagranicznych. Mają one ograniczoną zbywalność.

Bony skarbowe są emitowanymi przez Skarb Państwa krótkoterminowymi papierami wartościowymi. Przez ich emisję Minister Finansów zaciąga krótkoterminową pożyczkę przeznaczoną na sfinansowanie deficytu budżetowego lub krótkotrwałych niedoborów. Wartość nominalna bonów skarbowych wynosi 10.000 zł. Bony są emitowane od 1 do 52 tygodni. Mają postać zdematerializowaną - występują w postaci zapisów na kontach depozytowych. Konta prowadzone są przez NBP w CRBS. Nabywca bonów otrzymuje świadectwo depozytowe potwierdzające ich posiadanie. Na rynku pierwotnym w Polsce bony skarbowe sprzedawane są na przetargach organizowanych przez Ministerstwo Finansów za pośrednictwem NBP. Na rynku wtórnym bony skarbowe mogą być kupowane i sprzedawane za pośrednictwem banków lub bezpośrednio pomiędzy podmiotami. Dobrze rozwinięty rynek wtórny gwarantuje wysoką płynność tego instrumentu; uznawany jest on także za jeden z najbardziej bezpiecznych na rynku pieniężnym.

Bony pieniężne są krótkoterminowym papierem wartościowym emitowanym przez NBP w postaci zdematerializowanej. Są one emitowane w imieniu własnym przez bank centralny, a uzyskane w ten sposób środki są przeznaczane na realizację funkcji NBP, np. inwestycje na rynku międzybankowym. Bony pieniężne są sprzedawane w drodze przetargu na aukcjach organizowanych przez NBP, przy czym sprzedaż następuje z dyskontem, a wykup po ich wartości nominalnej.. Mechanizm przebiegu przetargów jest taki sam jak w przypadku bonów skarbowych . W tym wypadku jednak to bank centralny podejmuje decyzje o rozmiarach podaży , strukturze emisji i oprocentowaniu bonów pieniężnych. Nabywane mogą być przez banki krajowe, oddziały banków zagranicznych i Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Mają one postać zdematerializowaną , więc transakcje zakupu na rynku pierwotnym (przetarg NBP), obroty na rynku wtórnym i wykup przez emitenta są odnotowywane w rejestrze prowadzonym przez NBP, w którym banki mają konta depozytowe , rejestrujące operacje kupna-sprzedaży bonów i stan posiadania. Papiery banku centralnego wykorzystywane są w ramach przeprowadzanych operacji na otwartym rynku, będących jednym z rynkowych (pośrednich) instrumentów polityki pieniężnej.

Rynek lokat międzybankowych wykorzystywany jest przez banki przede wszystkim do zarządzania płynnością. Ułatwia on przepływ środków strumieni pieniężnych pomiędzy bankami i optymalne wykorzystanie przez nie posiadanych zasobów pieniężnych. Banki mogą utrzymywać płynność przy minimalizacji kosztów, bo posiadając nadwyżki środków mogą je ulokować w innym banku, a w przypadku spiętrzenia płatności mogą zasilać się lokatami innych banków, mających w tym czasie nadwyżki. Umożliwia im to pełnienie podstawowej funkcji bankowych. Ponadto bank centralny może wykorzystywać ten rynek dla realizacji założeń polityki pieniężnej, przeprowadzając na nim operacje otwartego rynku.

Instrumentami międzybankowego rynku pieniężnego w Polsce są przede wszystkim wzajemne lokaty i depozyty międzybankowe i bony skarbowe.

Lokata - umieszczanie środków finansowych poza instytucją tj. na rynku międzybankowym.

Depozyt - przyjmowanie środków finansowych z rynku międzybankowego przez instytucje finansowe.

Lokatę i depozyt można analizować w aspekcie daty waluty.

Data waluty - to dzień w którym środki pieniężne efektywnie zmieniają właściciela (jedna strona zostaje obciążona, druga uznana).

Najczęstsze terminy zapadalności depozytów na rynku międzybankowym to:

• 1 dzień,

• 7 dni,

• 14 dni,

• 1 miesiąc,

• 3 miesiące,

• 6 miesięcy.

Największa liczba transakcji dokonywana jest na rynku depozytów jednodniowych.

Wyróżnia się trzy rodzaje depozytów jednodniowych:

• O/N (overnight) - pożyczone środki płatnicze otrzymuje się w dniu zawarcia transakcji i są one zwracane w następnym dniu roboczym.

• T/N (tomorrow next) - pożyczone środki płatnicze przekazywane są pożyczkobiorcy w następnym dniu roboczym od zawarcia umowy, zwrot następuje w następnym dniu roboczym.

• S/N (spotnext) - przekazanie środków płatniczych następuje po dwóch dniach roboczych od zawarcia umowy, zwrot następuje w następnym dniu roboczym.

Rynek depozytów międzybankowych umożliwia bankom nie tylko zarządzanie płynnością. Mogą na nim także pożyczać środki potrzebne do sfinansowania akcji kredytowej, jeśli wpłacane do banku depozyty okazują się niewystarczające.

Największy udział w międzybankowym rynku pieniężnym mają lokaty krótkoterminowe.

W codziennej prasie można znaleźć informacje o stawkach WIBOR. Mówią one o średniej wysokości oprocentowania, przy jakim w danym dniu banki są gotowe lokować depozyty na warszawskim rynku międzybankowym. Tak więc WIBOR jest polskim odpowiednikiem LIBOR.

Krótkoterminowe papiery komercyjne CP (commercial papers) są to krótkoterminowe instrumenty dłużne emitowane przez przedsiębiorstwa w celu pozyskania kapitału obcego. Stanowią one dla wielu przedsiębiorstw alternatywę dla kredytów bankowych. Rynek poprzez decyzje inwestorów, ograniczył tą grupę do podmiotów o wysokiej wiarygodności kredytowej, dających solidną gwarancję wywiązania się ze swoich zobowiązań. Wartość nominalna - zwykle100 tys. zł (rynek polski).

Zalety dla emitentów:

• alternatywa pozyskania krótkoterminowego kapitału w stosunku do kredytów bankowych

• niższe koszty kapitału wynikają z wysokiej wiarygodności podmiotu emitującego papiery dłużne

• poprzez zastępowanie zapadających papierów nowymi istnieje możliwość wykorzystywania KPD do finansowania działalności emitenta w dłuższym okresie

• zmniejszenie wpływu wierzycieli na spółkę.

Zalety dla inwestorów:

• wyższa stopy zwrotu w porównaniu do papierów skarbowych przy umiarkowanym ryzyku kredytowym

• papiery dłużne przedsiębiorstw posiadają zróżnicowany czas zapadalności co pozwala na wybór instrumentów odpowiednich dla danego nabywcy

• możliwość dywersyfikacji ryzyka poprzez budowanie portfela składającego się z dużej ilości papierów dłużnych różnych emitentów.

Certyfikaty depozytowe są emitowanymi przez banki komercyjne papierami wartościowymi, stwierdzającymi ulokowanie przez deponenta w wystawiającym je banku, określonej kwoty w charakterze depozytu pieniężnego na określony czas i procent. Certyfikaty depozytowe są papierami wartościowymi o terminie wykupu od 14 dni do roku, choć zdarzają się emisje na dłuższy okres - 5 a nawet 7 lat. W obrocie pierwotnym zdecydowanie przeważają jednak certyfikaty depozytowe z terminem wykupu od 1 do 6 miesięcy. Papiery te są łatwo zbywalne, co podnosi atrakcyjność oferty i zapewnia im stosunkowo wysoką rentowność. Zaletą ich jest pewność lokaty, która nie może być wycofana z banku przed umownym terminem, a deponent lokaty może ją w każdej chwili upłynnić, zbywając posiadany certyfikat na rynku wtórnym.

Operacje otwartego rynku są podobnie jak bony instrumentem oddziaływania banku centralnego na rynek pieniężny. Bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych (zwykle bonów skarbowych). Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mają wpływ na ilość pieniądza w obiegu:

• zakup papierów wartościowych - powiększa aktywa banku centralnego i zwiększa
  obieg pieniądza,

• sprzedaż papierów wartościowych - z własnego portfela - zmniejsza aktywa banku
  centralnego i obieg pieniądza.

W Polsce operacje otwartego rynku mają charakter aukcji, w których do przetargu stawać mogą jedynie banki będące (na podstawie umowy z NBP) dealerami rynku pieniężnego. Przetarg może mieć charakter ilościowy bądź procentowy:

• ilościowy - bank centralny podaje stałą stawkę zakupu, a banki podają kwoty jakie chciałyby za tę stawkę bankowi sprzedać,

• procentowy - banki komercyjne podają stawki procentowe, za jakie chciałyby zawrzeć transakcję, a bank centralny w ramach ustalonej przez siebie kwoty przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę.

Bank centralny może połączyć operację zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Mamy wtedy do czynienia z operacjami warunkowymi repo i reverse repo:

• operacje repo - zakup zwrotny - zakup przez NBP od banków bonów skarbowych z obowiązkiem ich odkupu przez banki w terminie określonym przez banki; przedmiotem przetargu jest różnica pomiędzy zaoferowanymi przez banki cenami odkupu i sprzedaży,

• operacje reverse repo - sprzedaż zwrotna - sprzedaż bankom przez NBP bonów z obowiązkiem ich odkupu przez NBP w terminie określonym przez NBP; kryterium wyboru ofert stanowi tu wysokość proponowanej przez banki stopy oprocentowania środków NBP za okres na który NBP sprzedał bony.

Operacje otwartego rynku mogą być efektywne jedynie wtedy, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny oraz budzące zaufanie papiery wartościowe.

Struktura rynku krótkoterminowych kapitałów pieniężnych

Rynek krótkoterminowych kapitałów pieniężnych

Weksle

Bony lokacyjne

Lokaty międzybankowe

Weksle handlowe

Weksle finansowe

Akcepty bankowe

Bony skarbowe

Bony pieniężne banku centralnego

Bony

komercyjne

Noty depozytowe banków

Certyfikaty depozytowe

2

6

---