SKĄD WZIĘŁY SIĘ NAZWY DNI TYGODNIA I NAZWY MIESIĘCY
Dwa są źródła kultury europejskiej - starożytna kultura grecka i rzymska oraz kultura biblijna. W jednakowym stopniu wpłynęły one na rozwój innych kultur europejskich. Kultura rosyjska jest kulturą europejską, język rosyjski, jako język słowiański, należy do języków indoeuropejskich.
Unaocznienie tych zależności ułatwia nauczanie języka rosyjskiego, uczeń uzmysławia sobie przynależność kultury rosyjskiej do wielkiej kultury europejskiej, a znajomość tego faktu sprawia, że chętnie poznaje następną kulturę europejską, jednocześnie wzrasta świadomość, że znajomość gramatyki rosyjskiej, ułatwia zrozumienie i przyswojenie gramatyki języka ojczystego.
Ale przejdźmy do nazw dni tygodnia. Siedmiodniowy tydzień jako pośrednia jednostka między dobą a miesiącem powstał w Starożytnej Babilonii. Stamtąd taki tydzień rozprzestrzenił się wśród Żydów, potem wśród Greków i Rzymian. Wiele ludów arabskiego wschodu szybko zaakceptowało tydzień o siedmiu dniach.
Babilończycy przypisywali liczbie „siedem” znaczenie magiczne, uważali ją za „świętą”, Było to związane z liczbą znanych w tym czasie planet (do planet zaliczano Słońce i Księżyc).
Zgodnie z Biblią, Bóg pracował nad stworzeniem Świata 6 dni, a siódmego odpoczywał.
Zapewne powstanie siedmiodniowego tygodnia związane jest też ze zmianą faz księżycowych - księżyc bywa widoczny przez 28 dni- 4 tygodnie.
W Babilonii doba dzieliła się na 24 godziny i każdej godzinie był przypisany wpływ jakiejś planety. I tak pierwsza godzina soboty była poświęcona najdalszej planecie ( kiedy Rzymianie nazwali planety imionami bogów możemy powiedzieć Saturnowi), druga - Jowiszowi, trzecia - Marsowi, czwarta - Słońcu, piąta - Wenus, szósta - Merkuremu, i siódma - Księżycowi. Zgodnie z astrologicznymi zasadami dni otrzymywały swoje nazwy w zależności od tego, jakiej planecie była poświęcona pierwsza godzina. Dlatego sobota otrzymała nazwę dnia Saturna.
Pozostałe godziny soboty były także rozdzielone pomiędzy planety: 8, 15, 22 godziny były znów poświęcone Saturnowi; 23 godzina należała do Jowisza, 24 do Marsa. Pierwsza godzina następnego dnia przypadała Słońcu, dlatego też dzień ten nosi nazwę dnia Słońca. Licząc tak dalej, znajdujemy, że opiekę nad pierwszą godziną trzeciego dnia sprawował Księżyc, nad pierwszą godziną czwartego dnia - Mars, nad pierwszą godziną piątego dnia - Merkury, nad pierwszą godzina szóstego - Jowisz, a nad pierwszą godziną siódmego - Wenus. Zgodnie z tym rozumowaniem w języku łacińskim nazwy dni tygodnia otrzymały takie właśnie nazwy.
ROSYJSKA NAZWA DNI TYGODNIA |
ŁACIŃSKIE NAZWY DNI TYGODNIA |
Понедельник Вторник Среда Четверг Пятница Суббота Воскресенье |
Dies Lunae - день Луны Dies Martis - день Марса Dies Mercurii - день Меркурия Dies Jovis - дeнь Юпитера Dies Veneris - день Венеры Dies Saturni - день Сатурна Dies Solis - день Солнца |
W wielu językach narodów europejskich do dziś przetrwały nazwy dni tygodnia, wywodzące się z języka łacińskiego. W języku francuskim nazwa niedzieli już nie uwzględnia Słońca, niedziela to - dimanche - nazwa nie jest związana z planetą, pochodzi od łacińskiego dies domenica, oznacza dzień Pański ( Boży).
W językach hiszpańskim i włoskim w pięciu nazwach pozostały nazwy planet. W języku angielskim nazwom planet odpowiadają wprost nazwy takich dni jak sobota - Saturday - dzień Saturna; niedziela - Sunday -dzień Słońca; i poniedziałek - Monday -dzień Księżyca; pozostałe dni tygodnia noszą również nazwy planet, ale związane z nazwami bogów mitologii skandynawskiej - Tiu, Wotana, Thora i Frei, będących odpowiednikami rzymskich - Marsa, Merkurego, Jowisza i Wenus.
W języku niemieckim i dziś Sonntag (dzień Słońca) - niedziela, Montag (dzień Księżyca) - poniedziałek, a i piątek Freitag przypomina zapomnianą skandynawską boginię Freję.
Spójrzmy, więc na tablicę, obrazującą nazwy dni tygodnia w niektórych językach europejskich.
Język rosyjski |
Język francuski |
Język włoski |
Język hiszpański |
Język angielski |
Понедельник Вторник Среда Четверг Пятница Суббота Воскресенье |
Lundi Mardi Mercredi Jeudi Vendredi Samedi Dimanche |
Lunedi Martedi Mercoledi Giovedi Venerdi Sabato Domenica |
Lunes Martes Mirecoles Jueves Viernes Sabado Domenigo |
Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sunday |
Wspólne praindoeuropejskie dziedzictwo językowe sprawiło, że niektóre języki azjatyckie uwzględniają w nazwach dni tygodnia również te same nazwy planet. W Indiach w języku hindi dni tygodnia noszą nazwy następujące:
Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela |
Somwar (dzień Księżyca) Mangalwar (dzień Marsa) Budchawar (dzień Merkurego) Wirwar (dzień Jowisza) Szukrawar (dzień Wenus) Szaniwar (dzień Saturna) Rawiwar (dzień Słońca) |
W języku rosyjskim i w innych językach słowiańskich: polskim, ukraińskim, białoruskim, bułgarskim, czeskim, słowackim, serbo-chorwackim, nazwy dni tygodnia związane są numerami porządkowymi. Niedziela w języku rosyjskim nosi nazwę воскресенье i oznacza Zmartwychwstanie. Spójrzmy na słowiańskie nazwy dni tygodnia:
ły
Język polski |
Język rosyjski |
Język ukraiński |
Język czeski |
Język bułgarski |
Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela |
Понедельник Вторник Среда Четверг Пятница Суббота Воскресенье |
Понедiлок Вiвторок Середа Четвер Пятниця Субота Недiля |
Pondelek Uterek Streda Ctvrtek Patek Sobota Nedele |
Понеделник Вторник Сряда Четвъртък Петък Събота Неделя |
Na Rusi długi czas cotygodniowe święto nazywało się „седмица” lub „неделя”.
Poniedziałek (понедельник) - bo następuje po niedzieli, wtorek ( вторник) - wtóry ( drugi) dzień po niedzieli, środa (среда) - środkowy dzień tygodnia, czwartek i piątek ( четверг i пятница) dni czwarty i piąty, a nazwa soboty ( суббота) pochodzi od żydowskiego słowa - szabat, szabas, co oznacza odpoczynek, spokój. Po przyjęciu chrześcijaństwa na Rusi jeden dzień nosił nazwę воскресенье - była to nazwa pierwszego dnia Wielkanocy, w XIV wieku wprowadzono nazwę воскрксенье na oznaczenie każdej niedzieli, a nazwę неделя zachowano na oznaczenie całego tygodnia. Na pamiątkę Zmartwychwstania Pana Jezusa niedziela jest dniem wolnym od pracy, muzułmanie mają wolny piątek ( w piątek urodził się prorok Mahomet).
Próbowano zmienić tę miarę czasu, jaką jest tydzień, - w czasie Rewolucji Francuskiej i w czasie Rewolucji Październikowej w Rosji, wrócono jednak dość szybko do zwykłego siedmiodniowego tygodnia.
Nazwy miesięcy w języku rosyjskim
Historia nie zachowała dokładnych wiadomości o początkach rzymskiego kalendarza. Wiadomo jednak, że w czasach Romulusa ( legendarnego założyciela Rzymu) około połowy VIII przed naszą erą Rzymianie posługiwali się kalendarzem, w którym rok liczył 10 miesięcy i trwał 304 dni. Pierwotnie miesiące nie miały nazw, były oznaczone numerami porządkowymi. Nowy rok rozpoczynał się pierwszego dnia miesiąca, w którym zaczynała się wiosna.
Dopiero w końcu VIII wieku przed naszą erą niektóre miesiące otrzymały swoje nazwy. I tak pierwszy miesiąc roku otrzymał nazwę Martius ( rosyjska nazwa - март) na cześć boga wojny Marsa, drugi miesiąc otrzymał nazwę Aprilis ( rosyjska nazwa - апрель ), po łacinie wyraz „aperire”, co znaczy otwierać - wszak otwierają się pączki na drzewach i krzewach, trzeci miesiąc był poświęcony bogini Mai - matce boga Hermesa i otrzymał nazwę Majus ( rosyjska nazwa - май), a czwarty otrzymał nazwę związaną z boginią Junoną - Junius ( rosyjska nazwa - июнь). Pozostałe miesiące zachowały swoje nazwy liczbowe:
Quintilis - piąty
Sextilis - szósty
September - siódmy
October - ósmy
November - dziewiąty
December - dziesiąty
W VII wieku przed naszą erą, w czasach cesarza Numy Pompiliusza została przeprowadzona reforma kalendarza, w wyniku której dodano do kalendarzowego roku dwa miesiące - jedenasty i dwunasty. Pierwszy z nich - Januarius, poświęcono bogu Janusowi, (bogu o dwóch twarzach; jedno oblicze było zwrócone do tyłu - patrzył w przeszłość, drugie oblicze było zwrócone do przodu - patrzył w przyszłość).
Nazwa drugiego miesiąca pochodzi od łacińskiego wyrazu „februarius” i oznacza oczyszczenie, widoczny związek z obrzędem oczyszczenia, obchodzonym każdego roku 15 lutego. Ten miesiąc poświęcony był bogu Februusowi - panu podziemnego królestwa.
Nieodzowną reformę kalendarza przeprowadził w 46 roku przed naszą erą Juliusz Cezar. Będąc w Egipcie, poznał kalendarz egipski - to sprawiło, że postanowił wnieść poprawki do kalendarza rzymskiego, powierzył te pracę aleksandryjskim astronomom na czele z Sozigenem. Uczony podzielił rok na 12 miesięcy, zachowując ich nazwy, uporządkowano liczbę dni każdego miesiąca, miesiące nieparzyste ( I, III, V,VII, IX, XI) miały 31 dni, parzyste (II,IV,VI, IX, X,XII) 30, luty roku zwykłego miał 29 dni. Z wdzięczności za reformę kalendarza Senat na wniosek Marka Antoniusza miesiąc piąty - Quintilis - kiedy to Juliusz Cezar się urodził - nazwał Juliusem.
Nowy kalendarz zaistniał 1 stycznia 45 przed naszą erą. W nowym kalendarzu pojawiły się błędy, źle liczone były lata przestępne i dlatego nieodzowna była nowa reforma. Kolejny raz, kalendarz zreformowano w czasach panowania cesarza Augusta. W dowód uznania i temu władcy poświęcono miesiąc Sekstilis - Augustus. Właśnie w tym miesiącu odniósł on najwięcej zwycięstw. Ale pojawił się problem - nie wypadało poświęcać miesiąca o mniejszej liczbie dni, niż miał miesiąc poświęcony Juliuszowi Cezarowi, w związku z tym do 30-dniowego miesiąca dodano jeden dzień i takim sposobem Augustus liczył 31 dni. Dzień ten zabrano lutemu i luty ma do dziś 28 lub 29 dni.
Niektórzy późniejsi rzymscy władcy pragnęli zachować swoje imiona dla potomnych w nazwach miesięcy ( na przykład: Neron, Tyberiusz), nie udało im się to.
Należy zwrócić jeszcze uwagę na słowo високосный - oznacza ono rok przestępny. Wyrażenie „високосный год” związane jest z pochodzeniem kalendarza juliańskiego i swoistym liczeniem dni - dodatkowy dzień znajdował się nie po 28 lutego, a między 23 i 24 lutego. 24 lutego był więc dwukrotnie, ale zamiast 24 lutego, Rzymianie mawiali „sześć dni do kolend marcowych, po łacinie szósty to sekstus a jeszcze raz szósty - bissekstus. Dlatego też rok, który miał w lutym dodatkowy dzień nazywał się „bissekstilis”. Rosjanie, usłyszawszy ten wyraz od Greków bizantyjskich, wymawiających „b” jak „w” przekręcili go na „високос”.
Na Soborze w Nicei w 325 roku naszej ery Kalendarz Juliański został przyjęty dla całego Świata Chrześcijańskiego.
Kolejna wielka reforma kalendarza dokonała się w XVI wieku na wniosek papieża Grzegorza XIII. Wyrównano nieścisłości jakie miał kalendarz dotąd używany. Kalendarz gregoriański nie od razu wszedł do powszechnego użycia, tam gdzie religią dominującą był katolicyzm w obrządku rzymskim wszedł w 1582 w użycie, w innych później. Cerkiew prawosławna stosuje do dziś kalendarz juliański ( stąd różnice w obchodzeniu niektórych Świąt kościelnych).Cerkiew Prawosławna nie uznaje zwierzchnictwa papieży, stąd obojętność wobec reformy dokonanej przez papieża!
Zapoznając się z nazwami miesięcy w języku rosyjskim, nie od rzeczy będzie uświadomić sobie skąd wywodzą się nasze polskie nazwy - a są to nazwy słowiańskie opierające się przecież na obserwacji przyrody: I tak: styczeń- styka się stary rok z nowym, luty - nazwa oznacza silny mróz, marzec - pochodzenie z kalendarza rzymskiego - miesiąc poświęcony bogu Marsowi, kwiecień - kwitnienie łąk i kwiatów dało nazwę temu miesiącowi, maj - pochodzenie rzymskie, bogini Maja patronuje temu miesiącowi, czerwiec - pozyskiwano w tym miesiącu maleńkie owady czerwce do wyrobu koloru czerwonego, lipiec - kwitną lipy, sierpień - miesiąc żniw ( zboża ścinano wyłącznie sierpem), wrzesień - kwitną wrzosy, październik - czesano w tym miesiącu len i fruwały w powietrzu paździerze, listopad - liście z drzew już opadły i przyroda szykuje się do zimowego snu, ziemia zamarza na grudę - grudzień.
Dla porównania spójrzmy na nazwy miesięcy w niektórych europejskich językach:
Języki słowiańskie:
Współczesne nazwy rosyjskie |
Najbardziej znane nazwy starosłowiańskie |
Współczesne nazwy ukraińskie |
Współczesne nazwy białoruskie |
Współczesne nazwy polskie |
Январь Февраль Март Апрель Май Июнь Июль Август Сентябрь Октябрь Ноябрь Декабрь |
Сечень Лютый Березозол Цветень Травень Червень Липец Серпень Вересень Листопад Грудень Студень |
Сiчень Лютий Березень Квiтень Травень Червень Липень Серпень Вересень Жовтень Листопад Грудень |
Студзень Люты Сакавiк Красавiк Май Чэрвень Лiпень Жнiвень Верасень Кастрычнiк Лiстопад Снежань |
Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień |
Języki zachodnioeuropejskie:
Współczesne nazwy angielskie |
Współczesne nazwy niemieckie |
Współczesne nazwy francuskie |
Współczesne nazwy włoskie |
January February March April May June July August September October November December |
Januar Februar Marz April Mai Juni Juli August September Oktober November Dezember |
Janvier Fevrier Mars Avril Mai Juin Juillet Aout Septembre Octobre Novembre Decembre |
Gennaio Febbraio Marzo Aprile Maggio Giugno Luglio Agosto Settembre Ottobre Novembre Dicembre |
Sądzę, że powyższy szkic pomoże uporządkować wiadomości na temat nazw miesięcy i poszczególnych dni tygodnia. W czasie pracy dydaktycznej spotkałam się z uczniowską opinią, że lipiec i sierpień mają po 31 dni, aby wakacje trwały dłużej. No tak, dzieci i młodzież, a nawet i dorośli, wszyscy lubimy wakacje.
2
OPRACOWAŁA MGR MARZENA NOWORYTA
NAUCZYCIEL ZESPOŁU-SZKOŁ EKONOMICZNO CHEMICZNYCH W TRZEBINI