1) Twardość w skali Mohsa została ułożona przez niemieckiego mineraloga Friedricha Mohsa w 1812 r. Jest to skala dziesięciostopniowa, przy czym twardość poszczególnych minerałów nie jest ułożona proporcjonalnie pod względem twardości. Każdy minerał może zarysować minerał poprzedzający go na skali - bardziej miękki i może być porysowany przez następujący po nim - twardszy. Jest to jedynie skala orientacyjna, a klasyfikacja polega na tym, że jeżeli badany minerał będzie w stanie zarysować powierzchnię minerału wzorcowego, będzie zaklasyfikowany z jego twardością. Np. jeżeli minerał badany zarysuje powierzchnię kwarcu, będąc jednocześnie rysowany przez niego będzie miał taką twardość. Minerały są ustawione od najmniej do najbardziej twardego. Jeżeli minerał badany będzie w stanie zarysować np. kwarc, a on nie będzie w stanie zarysować materiału badanego, to twardość próbki uznamy za co najmniej 7,5 (porównanie z topazem mówi czy nie jest większa).

Jako przykładowe minerały wzorcowe uznaje się:

1. talk

2. gips

3. kalcyt

4. fluoryt

5. apatyt

6. ortoklaz

7. kwarc

8. topaz

9. korund

10. diament

Obecnie twardość absolutną można mierzyć za pomocą sklerometrów

2) Przełam to w mineralogii zdolność minerału do dzielenia się wzdłuż powierzchni nierównych, przypadkowych nie związanych z wewnętrzną strukturą kryształu.

O przełamie mówimy tylko w przypadku tych kryształów, które nie mają łupliwości i rozpadają się pod działaniem czynników mechanicznych nieprawidłowo, wzdłuż krzywych powierzchni przełamu.

Powierzchnie przełamu są zazwyczaj nierówne, a najbardziej charakterystyczne formy są określane własnymi nazwami opisowymi.

Wyróżniamy następujące rodzaje przełamu:

• muszlowy - charakteryzuje się falistą powierzchnią przypominającą muszlę małży. Często spotykany jest u kamieni ozdobnych np. kwarc, opal, apatyt, piryt

• nierówny - jest typowy dla kamieni tworzących drobnoziarniste skupienia zbite

• haczykowaty - chropowata i nierówna powierzchnia jest cechą metali rodzimych np. srebro, złoto

• zadziorowaty - np. nefryt

• ziemisty

3) Łupliwość to w mineralogii zdolność minerału do pękania i podziałów wzdłuż określonych kierunków zwanych płaszczyznami łupliwości pod wpływem uderzenia lub nacisku.

Liczba kierunków łupliwości oraz kątów, które one tworzą, jest zmienna, ale stała dla wszystkich osobników tego samego rodzaju minerału.

Powierzchnie łupliwości są zawsze równoległe do istniejących lub możliwych ścian kryształu. Jeżeli minerał łupie się według jakiejś płaszczyzny, jest przynajmniej teoretycznie możliwe zrobienie nieskończonej liczby innych płaszczyzn łupliwości tak blisko jedna drugiej, jak to określają położenia odpowiednich wiązań w krysztale.

Płaszczyzny łupliwości nie mają nic wspólnego z zewnętrznym kształtem minerału, są zależne wyłącznie od struktury jego sieci.

Wyróżnia się następujące rodzaje łupliwości:

• doskonała - dostrzegalna na mikach i chlorytach, które mają zdolność do dzielenia się na cieniutkie blaszki według dwuścianu podstawowego<001>. Rozłupanie tych minerałów w innych kierunkach jest bardzo trudne. np. chryzoberyl, topaz, epidot

• dokładna - pod naciskiem lub uderzeniem z łatwością rozpadają się na odłamki ograniczone prawidłowymi ścianami przypominającymi ściany kryształów naturalnych; np. galena według sześcianu <100>, kalcyt według romboedru <1011>, sól kamienna według ścian sześcianu <100>,

• wyraźna - pod wpływem uderzenia pękają wzdłuż równych płaszczyzn łupliwości, obok których pojawiają się przełamy w kierunkach przypadkowych np. anhydryt, amfibol, pirokseny

• niewyraźna - płaszczyzny łupliwości niewyraźnej trzeba wyszukiwać wśród przeważających przypadkowych przełamów; np. kasyteryt, heliodor, granat

• bardzo niewyraźna lub brak - płaszczyzny można wyjątkowo dostrzec na odłamkach rozbitego kryształu; np. złoto, chryzopraz, platyna

Wiele minerałów wykazuje łupliwość w kilku kierunkach, przy czym jej stopień bywa różny np. łupliwość gipsu (klasa słupa jednoskośnego) w kierunku ścian <001> jest doskonała, w kierunku <111> - wyraźna, a według <100> niewyraźna.

Oprócz tego określa się ją w odniesieniu do liczby kierunków łupliwości i kątów, które tworzą; używa się takich terminów jak:

• łupliwość dwuścienna (pinakoidalna),

• sześcienna,

• romboedryczna,

• ośmiościenna

• słupowa.

Kamienie nie wykazujące łupliwości pękają wzdłuż nierównych powierzchni pęknięć zwanych przełamem.

Łupliwość jest wykorzystywana przy obróbce drogich kamieni.

4) Właściwości mechaniczne minerału - odporność danego minerału na rozbicie lub odkształcenie.

Własność ta ma ścisły związek ze spójnością elementów, które tworzą sieć krystaliczną minerału.

Ze względu na wytrzymałość minerały możemy podzielić:

• kruche - rozpryskują się pod wpływem niezbyt silnego uderzenia, np. kwarc

• ciągliwe - można z nich wyciągnąć drut, np. metale rodzime: miedź, srebro, złoto

• kowalne - minerały, z których można wykuć cienkie blaszki, np. miedź

• sprężyste - wykazują elastyczność, po usunięciu siły odkształcającej powracają do pierwotnej postaci, np. mika

• giętkie - pod działaniem siły odkształcają się na stałe, np. gips

• strugalne - dają się ciąć nożem i strugać na wióry, np. gips

5) Gęstość minerału

Jest bardzo ważną cechą diagnostyczną; zależy od:

• składu chemicznego,

• porowatości,

• obecności defektów wewnętrznych - szczelin, pęknięć, inkluzji

Gęstość względna minerału jest względną liczbą wskazującą, ile razy jest on cięższy lub lżejszy od tej samej ilości wody.

Gęstość bezwzględna tzw. masa właściwa - czyli stosunek masy do objętości (g/cm³).

Gęstość pozorna - = ciężar objętościowy (G/cm³) - wyraża stosunek masy do objętości wraz z zawartymi w minerale porami (pustkami).

Różnica między gęstością bezwzględną a gęstością pozorną jest miarą porowatości minerału.

Dokładne określenie gęstości wymaga specjalnych metod.

Pomiar gęstości przeprowadza się najczęściej przy użyciu wagi hydrostatycznej, której zasada działania opiera się na prawie Archimedesa. Ponieważ gęstość zależy od temperatury pomiaru (maleje w miarę jej wzrostu), dlatego należy utrzymywać stałe warunki pomiaru, tj. temperaturę +20^o i dla takiej wartości podawać mierzone G.

Gęstość minerałów jest bardzo zróżnicowana.

Największe wartości (w G/cm³) posiadają:

• metale rodzime (10,0 - 23,0)

• minerały kruszcowe (9 - 4)

Najmniejsze zaś substancje pochodzenia organicznego:

• np. bursztyn (1,33)

Większość minerałów, głównie skałotwórczych, posiada gęstość w granicach 2 -4 G/ cm³.

---