NIBBAANA
III. 32
To, naprawdę, jest Pokojem, to jest Najwyższe, mianowicie koniec wszystkich formacji Karmy, porzucenie każdego podłoża odrodzenia, zanik pragnienia. obojętność, wygaśnięcie, Nibbaana.
A. III. 55
Zachwycony żądzą, rozwścieczony gniewem, oślepiony przez złudzenie, przytłoczony, z omotanym umysłem, człowiek dąży do swej własnej ruiny, w ruinie innych, w ruinie obydwu i doświadcza umysłowego bólu i smutku. Ale, jeżeli żądza, gniew i złudzenie są porzucone, człowiek nie podąża ku własnej ruinie, ani ku ruinie innych, ani obydwu i nie doświadcza żadnego umysłowego bólu i smutku. W ten sposób Nibbaana staje się natychmiastowa, widoczna w tym życiu, zachęcająca, atrakcyjna i zrozumiała dla mądrego [człowieka].
S. XXXVIII. 1
Wygaśnięcie chciwości, wygaśnięcia nienawiści, wygaśnięcia złudzenia: to, zaprawdę, jest nazwane Nibbaana.
Nibbāna
Sanskryt nirvāna: dosł. Wygaśnięcie (nir + √vā stać się wygasłym). Według komentarzy jest to Wolność od Pragnienia (nir + vana). Nibbāna stanowi najwyższy i ostateczny cel wszelkich Buddyjskich aspiracji, to znaczy całkowitego wygaśnięcia tej utwierdzającej życie woli, która manifestuje się jako Chciwość, Nienawiść, Ułuda i uparte przywiązanie do istnienia. Jest ona więc ostatecznym i całkowitym wyzwoleniem od całego przyszłego odradzania, starości, choroby i śmierci, od wszelkiego cierpienia i bólu (porównaj parinibbāna).
"Wyzwolenie od chciwości, wyzwolenie od nienawiści, wyzwolenie od ułudy to nazywane jest Nibbāną" (S. XXXVIII. 1).
Dwoma aspektami Nibbāny są:
(1) Całkowite Wygaśnięcie Skalań (kilesa-parinibbāna) także nazywane sa-upādi-sesa-nibbāna (patrz It. 41), czyli Nibbana z wciąż pozostającymi skupiskami istnienia (patrz upādhi). Następuje to, gdy osiągany jest poziom Arahata, doskonałej świętości (patrz ariya-puggala).
(2) Całkowite Wygaśnięcie Skupisk Istnienia (khandha-parinibbāna) także nazywana an-upādi-sesa-nibbāna (patrz It. 41, A. IV, 118), czyli Nibbāna pozbawiona pozostających skupisk, innymi słowy dojście do spoczynku lub raczej nie kontynuowania już więcej tych fizyko-mentalnych procesów istnienia. Następuje to w chwili śmierci Arahata. (Nibbāna zał|Załącznik)
Czasem oba aspekty następują w jednym i tym samym momencie to znaczy śmierci Arahata, patrz sama-sīsī.
"O Mnisi, to prawdziwie jest spokojem, to jest najwyższe, a dokładnie koniec wszelkich formacji, porzucenie wszelkich poziomów odradzania się, ustanie przywiązania, wolność od przywiązania, wygaśnięcie, Nibbāna." (A. III, 32)
"Rozradowany pożądaniem (rāga), rozwścieczony przez gniew (dosa), oślepiony przez złudzenia (moha), owładnięty, z umysłem usidlonym, człowiek zmierza ku własnej ruinie, ku ruinie innych, ku ruinie obu i doświadcza mentalnego bólu i goryczy. Lecz jeżeli pożądanie, gniew i ułuda zostaną porzucone, człowiek nie zmierza ani ku własnej ruinie, ani ruinie innych, ani obu i nie doświadcza mentalnego bólu i goryczy. W taki sposób Nibbāna jest widoczna w tym życiu, natychmiastowa, zapraszająca, przyciągająca, i do zrozumienia przez mądrych." (A. III, 55)
"Podobnie jak lita skała pozostaje niewzruszona przez wiatr, tak też ani przedmioty wzroku, ani dźwięki, ani zapachy, ani smaki, ani doznania dotyku, ani to co pożądane czy niepożądane nie mogą doprowadzić kogoś takiego do chwiejności. Niezachwiany jest jego umysł i wyzwolenie jest uzyskane." (A, VI, 55)
"Prawdziwie istnieje Niezrodzone, Niepowstałe, Niestworzone, Niewytworzone. Jeżeli by nie istniało Niezrodzone, Niepowstałe, Niestworzone, Niewytworzone ucieczka ze świata rzeczy zrodzonych, powstałych, stworzonych, wytworzonych by nie była możliwa." (Ud. VIII, 3)
Nigdy nie dość powtarzania i nie dość podkreślania, że koniecznym wstępnym warunkiem nie tylko dla samego osiągnięcia Nibbāny, ale także dla jej analitycznego zrozumienia jest pełne uchwycenie prawdy o Anattā, czyli braku "ja" i niesubstancjalności wszystkich form istnienia. Bez takiego zrozumienia nieuchronnie błędnie pojmuje się Nibbānę - stosownie do własnego materialistycznego lub metafizycznego poglądu - jako unicestwienie "ja" lub stan wiecznego istnienia, w który jakieś "Ja" lub Jaźń wstępują.
Dlatego powiedziane jest:
"Jedynie cierpienie istnieje, nie można odnaleźć cierpiącego,
Istnieje działanie, lecz nie ma czyniącego go,
Nibbāna istnieje, lecz nie człowiek w nią wstępujący,
Istnieje ścieżka, lecz nie widać nikogo nią kroczącego."
(Vis.M. XVI)