ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA

Najwyższa Izba Kontroli

• jest naczelnym organem kontroli państwowej,

• podlega Sejmowi,

• kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności,

• może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych (jednostek organizacyjnych) z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności - a zatem nie celowości,

• może kontrolować działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa, ale wyłącznie z punktu widzenia legalności i gospodarności (art. 202-203 Konstytucji).

Prezes NIK:

• powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat, tylko jedna reelekcja,

• nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych,

• nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu,

• korzysta z immunitetu sądowego.

Inne konstytucyjne centralne organy państwa:

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

PRAWA i WOLNOŚCI

Przeważnie dodaje się określenie „obywatelskie”, co sugeruje, że chodzi tylko o osoby fizyczne. Tak jednak nie jest, w istocie chodzi o przysługujące w zasadzie każdemu podmiotowi znajdującemu się pod suwerennością RP, aczkolwiek największe znaczenie ma to w odniesieniu do osób fizycznych. Wyjątki dotyczą cudzoziemców, określa je ustawa. Wspomniane prawa i wolności można klasyfikować jako:

• ekonomiczne,

• polityczne,

• osobiste,

ale te kryteria nie zawsze są rozłączne.

Rozwiązania dotyczące wspomnianych praw (wolności) należy stosować bezpośrednio, chyba że Konstytucja odsyła do ustaw. Te ostatnie musza być zgodne z Konstytucją. Co do zasady każdy może powoływać się na prawa wynikające z Konstytucji i może ona być powoływana jako podstawa orzeczeń sądowych oraz decyzji administracyjnych.

Do najważniejszych należą:

• wolność tworzenia i działania partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji; ich tworzenie nie zależy (jak było dawniej) od uznania władzy, wystarczy spełnić przesłanki formalne (zasadą tryb rejestrowy); Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa,

• zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa (art. 11-13),

• zabronione jest istnienie zrzeszeń (w szerokim tego słowa znaczeniu) których działalność ma być sprzeczna z Konstytucją lub z ustawami, o odmowie rejestracji orzeka sąd; związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień; związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie; ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach,

• prawo do własności, jej ochrony i dziedziczenia; wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21),

• przepadek rzeczy tylko na podstawie orzeczenia sądu i tylko w przypadkach wskazanych w ustawie,

• swoboda działalności gospodarczej; jej ograniczenie jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny, w tym ze względu na wymagania ochrony środowiska (art. 22),

• prawo do ochrony pracy (art. 23),

• wolność wyznania, swoboda praktyk religijnych i równouprawnienie kościołów wszystkich wyznań; wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób; nikt nie może być zmuszany do udziału ani do powstrzymywania się od udziału w praktykach religijnych; nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania (art. 53),

• prawo do poszanowania wolności osobistych, w tym nietykalność cielesna, prawo do życia; pozbawienie wolności lub jej ograniczenie tylko w granicach ustaw; zatrzymanie (policyjne) tylko do 48 godzin, a jeżeli został złozony wniosek o tymczasowe aresztowanie - ewentualnie dodatkowo na 24 godziny do dyspozycji sądu w celu orzeczenia o tymczasowym aresztowaniu,

• każdy pozbawiony wolności musi być traktowany w sposób humanitarny,

• z tytułu bezprawnego pozbawienia wolności przysługuje - odszkodowanie (art. 41 - uwaga kolizja z KPK),

• zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy) oraz in dubio pro reo (domniemania niewinności),

• prawo do równego traktowania wszystkich przez władze publiczne (art. 32),

• zakaz dyskryminacji (z jakiejkolwiek przyczyny), w tym równość praw bez względu na płeć (art. 33),

• prawo mniejszości narodowych i etnicznych do zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, w tym tworzenia instytucji służących zachowaniu ich tożsamości narodowej bądź religijnej (art. 35),

• zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania; zakaz stosowania kar cielesnych (art. 40),

• tzw. prawo do sądu; powszechne prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45),

• jawność rozpraw jako zasada, dopuszczalne wyjątki.

• prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym,

• prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami,

• ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 47-48),

• prawo do nieujawniania danych osobowych; nie ma charakteru bezwzględnego, ale Konstytucja przewiduje, że władze publiczne mogą te dane pozyskiwać, gromadzić i udostępniać tylko w zakresie niezbędnym w demokratycznym państwie prawnym; zasadą jest że każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych, granice określają ustawy (art. 51),

• wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu; prawo do swobodnego opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; te wolności mogą jednak podlegać ograniczeniom wynikającym z ustaw (art. 52),

• wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (wyjątki określa ustawa); obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę; stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane; minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa; władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych (art. 65),

• prawo do prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa,

• prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa (art. 66 - UWAGA - a zatem ustawa o szkolnictwie wyższym jest niekonstytucyjna),

• prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego; szczegóły w ustawie (art. 67),

• prawo do ochrony zdrowia; niezależnie od sytuacji materialnej obywatela władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych; szczegóły w ustawie (art. 68),

• powszechne prawo do nauki, obowiązek nauki do ukończenia 18 roku życia, w tym wolność wyboru szkoły; powszechny i równy dostęp do wykształcenia,

• autonomia szkół wyższych, na zasadach określonych w ustawie (art. 70),

• obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

• osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może na stałe osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 52),

• wolność prasy i innych środków społecznego przekazu; powszechna wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji; zabroniona jest cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane; przedmiotem koncesji może być tylko prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej (art. 54),

• zakaz ekstradycji obcokrajowca podejrzanego o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych,

• ekstradycja tylko na podstawie orzeczenia sądu, w zasadzie niedozwolona w stosunku do obywateli RP (art. 55)

• prawo do informacji w sprawach publicznych, w tym do informacji o środowisku; obejmuje uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa, w tym dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu; może podlegać ustawowemu ograniczeniu ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa,

• prawo do składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym (innej osoby - za jej zgodą, art. 61).

PRAWA MNIEJSZOŚCI

KONWENCJA RAMOWA o ochronie mniejszości narodowych z dnia 1 lutego 1995 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 22, poz. 209):

• uznaje ochronę mniejszości narodowych oraz praw i wolności osób należących do tych mniejszości jako integralną część międzynarodowej ochrony praw człowieka,

• każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako osoby należącej bądź też nienależącej do takiej mniejszości, a wybór taki lub korzystanie ze związanych z tym wyborem praw nie pociągnie za sobą jakichkolwiek niekorzystnych skutków,

• zakaz dyskryminacji wynikającej z przynależności do mniejszości narodowej,

• obowiązek przyjęcia odpowiednich środków w celu popierania, we wszystkich sferach życia ekonomicznego, społecznego, politycznego i kulturalnego pełnej i rzeczywistej równości pomiędzy osobami należącymi do mniejszości narodowej a osobami należącymi do większości, biorąc pod uwagę specyficzne warunki osób należących do mniejszości narodowych,

• nakaz tworzenia warunków koniecznych do utrzymywania i rozwijania przez osoby należące do mniejszości narodowych ich kultury, jak również zachowania zasadniczych elementów ich tożsamości, to jest ich religii, języka, tradycji i dziedzictwa kulturowego,

• zakaz działań lub praktyk mających na celu asymilację osób należących do mniejszości narodowych wbrew ich woli i będą chronić te osoby przed jakimkolwiek działaniem mającym na celu taką asymilację,

• nakaz podjęcia odpowiednich środków chroniących osoby, które mogą być obiektem zastraszania bądź też aktów dyskryminacji, wrogości lub przemocy będących skutkiem ich etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej tożsamości,

• nakaz poszanowania praw każdej osoby należącej do mniejszości narodowej do swobodnego, pokojowego zgromadzania się, swobodnego stowarzyszania się, wolności wyrażania opinii, wolności myśli, sumienia i religii,

• prawo używanie języka mniejszości w stosunkach pomiędzy tymi osobami a organami administracyjnymi, a państwo ma to ułatwić,

• prawo posługiwania się nazwiskiem w brzmieniu języka mniejszości, do umieszczenia w jego lub jej języku znaków, napisów i innych informacji o charakterze prywatnym w sposób widoczny dla osób postronnych,

• w rejonach tradycyjnie zamieszkałych przez znaczącą ilość osób należących do mniejszości narodowej strony będą starać się - zgodnie z obowiązującym prawem, w tym także, tam gdzie to stosowne, umowami z innymi państwami oraz przy uwzględnieniu ich specyficznych warunków - umieszczać również w języku mniejszości tradycyjne nazwy lokalne, nazwy ulic i inne oznakowania topograficzne o charakterze publicznym, o ile istnieje tam wystarczające zapotrzebowanie na takie oznakowania.

Wg Konstytucji:

• język polski jest językiem urzędowym, ale to nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych (art. 27),

• nakaz zapewnienia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury,

• prawo mniejszości do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej (art. 35).

U. z 6 I 2005 r. o mniejszościach narodowych, Dz. U. Nr 62, poz. 550 ze zm.

Mniejszości narodowe:

• białoruska,

• czeska,

• litewska

• niemiecka,

• ormiańska,

• rosyjska,

• słowacka,

• ukraińska,

• żydowska.

Mniejszości etniczne:

• karaimska,

• łemkowska,

• romska,

• tatarska,

Istnieją przepisy „prawa szkolnego” dotyczące warunków i sposobu wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej uczniów należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych.

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw (art. 31). Przykładem mogą być tzw. stany nadzwyczajne (art. 228 i nast. Konstytucji)

Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy (art. 217 Konstytucji).

NIEKTÓRE INSTRUMENTY OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW

Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji).

• liczne środki przewidziane zwykłym ustawodawstwem,

• dwuinstancyjność orzecznictwa (art. 78), 

• tzw. skarga konstytucyjna (art. 79) - o szczegółach przy źródłach prawa,

• prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej,

• ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77).

POWSZECHNA SKARGA KONSTYTUCYJNA

Stosownie do art. 79 Konstytucji

Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji (ust. 1). Nie dotyczy to spraw związanych z azylem i statusem uchodźcy (ust. 2).

Szczegóły określa ustawa z dnia 1 VIII 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.)

Skarga konstytucyjna może:

• dotyczyć wyłącznie aktu normatywnego (w tym już nieobowiązującego), który stał się podstawą ostatecznego orzeczenia organu państwa (po wyczerpaniu drogi prawnej),

• dotyczyć tylko takiego aktu normatywnego, którego zastosowanie naruszyło prawa (wolności) konstytucyjne,

• być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia,

• zostać sporządzona tylko przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.

Przesłanki SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

Przysługuje każdemu, którego konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Przepis ten określa równocześnie podstawowe warunki rozpoznania takiej skargi przez Trybunał Konstytucyjny. Szczegółowe uregulowania odnoszące się do skargi konstytucyjnej zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym:

• skargę konstytucyjną może sporządzić w zasadzie wyłącznie adwokat lub radca prawny.

• (we własnej sprawie może sporządzić sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych),

• jeżeli skarżący, ze względu na sytuację majątkową, nie jest w stanie opłacić kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radcę prawnego, ma prawo zwrócić się do sądu o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu,

• przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny (ustawa, rozporządzenie, zarządzenie itd.); TK odmawia nadania biegu skargom konstytucyjnym kierowanym wyłącznie na określone orzeczenie sądu czy organu administracji; w skardze konstytucyjnej można kwestionować wyłącznie regulację prawną, która była podstawą takiego orzeczenia,

• w pewnych sytuacjach dotyczy nawet już nieobowiązujących aktów normatywnych,

• TK rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji RP, z wyłączeniem spraw określonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez cudzoziemców prawa azylu lub statusu uchodźcy).

• TK może rozpoznawać skargę konstytucyjną wyłącznie wówczas, gdy skarżący wykorzystał już wszystkie, przysługujące mu w ramach postępowania sądowego lub administracyjnego, środki zaskarżenia lub środki odwoławcze.

• skargę można złożyć dopiero po wyczerpaniu drogi prawnej, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

SKARGA DO EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU PRAW CZŁOWIEKA

Dnia 4 listopada 1950 r. (ze zm.) sporządzono w Rzymie KONWENCJĘ O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI (Dz. U. 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.). Jej podstawowe założenia:

• wprowadza obowiązek przestrzegania praw człowieka,

• powołuje EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA o charakterze stałym, z siedzibą w Strasburgu, który orzeka w sprawach:

• wniesionych przez stronę (państwo) która uważa, że inna strona narusza konwencje (protokoły do niej),

• skarg indywidualnych poszczególnych osób, organizacji pozarządowej, grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w Konwencji lub jej protokołach,

• te skargi indywidualne dopuszczalne są dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, pod warunkiem, że sprawa została wniesiona w ciągu sześciu miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji,

• w razie naruszenia konwencji (protokołów) oraz jeśli prawo wewnętrzne pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH (RPO-ombudsman, art. 80 Konstytucji)

Instytucja ombudsmana, nosząca różną nazwę w poszczególnych państwach, wywodzi się ze Skandynawii (XIX w.). W 1809 r. w Szwecji został ustanowiony parlamentarny ombudsman, następnie w Finlandii (1919) . Instytucja ta jest znana w ponad 100 państwach.

RPO:

• stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych,

• jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat,

• nie zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych,

• nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu,

• w swej działalności jest niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie,

• korzysta z immunitetu sądowego,

• może żądać wyjaśnień od wszelkich organów państwa,

• podejmować interwencje, żądać wszczęcia postępowania administracyjnego, cywilnego, uczestniczyć w każdym z nich na prawach strony,

• corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej (art. 208, art. 80 Konstytucji).

Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się RPO, obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu pomocy, a w szczególności:

• zapewniać dostęp do akt i dokumentów,

• udzielać Rzecznikowi żądanych przez niego informacji i wyjaśnień,

• udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć,

• ustosunkowywać się do ogólnych ocen, uwag i opinii Rzecznika.

Szczegóły reguluje u. z 15 lipca 1987 r. o rzeczniku praw obywatelskich, Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.

RZECZNIK PRAW DZIECKA (art. 72 Konstytucji)

U. z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. Nr 6, poz. 69 ze zm.)

• stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców,

• dzieckiem w tym znaczeniu jest każda istota ludzka od poczęcia (nasciturus) do osiągnięcia pełnoletności,

• RPD działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności prawa do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowania w rodzinie, prawa do godziwych warunków socjalnych, prawa do nauki,

• zasada niepołączalności urzędu,

• jest niezawisły,

• korzysta z immunitetu sądowego,

• kompetencje podobnie jak RPO.

ZMIANA KONSTYTUCJI

Inicjatywa ustawodawcza:

- minimum 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat (jako całość) lub Prezydent.

Uchwalenie:

- Sejm (wymagana jest większość 2/3 z połowy ustawowej liczby posłów), a następnie Senat do 60 dni, uchwały muszą być w jednakowym brzmieniu.

Niekiedy można żądać referendum konstytucyjnego

1

13

20-11-2011 III-PODSTAWY USTROJU

20-11-2011 III-PODSTAWY USTROJU

---