Karty bankowe

(podstawowe informacje o kartach bankowych)

Opracowanie: Robert Radosław Jaszczuk

I . Zarys historyczny

1. Karty płatnicze na świecie

Karty płatnicze narodziły się w Stanach Zjednoczonych już z początkiem dwudziestego wieku. Najpierw miały charakter papierowych książeczek bądź metalowych płytek. Pierwsze karty wydały dla swoich klientów takie firmy jak Western Union i General Petroleum Corporation of California w 1914 roku oraz Smart And Roebuck w 1917 roku. Karty te pozwalały na regulowanie rachunków z opóźnieniem. Rozwój kart kredytowych przypadł jednak na przełom lat czterdziestych i pięćdziesiątych, kiedy to Stany Zjednoczone przeżywały szybki rozwój gospodarki - a co za tym idzie zwiększyło się zapotrzebowanie na takiego rodzaju produkty finansowe. Do wydawania kart przystąpiły różne firmy oferując różne produkty.
Szybki rozwój kart kredytowych zainteresował również banki, które zorientowały się, że karty stanowią doskonałe źródło dochodu. Pierwszą kartę o zasięgu lokalnym wydał Flatbush National Bank w roku 1947, a pierwszą kartę o zasięgu ponadstanowym wydał Franklin National Bank z Nowego Jorku w roku 1951. Oprócz kart wydawanych przez banki dużą popularnością zaczęły cieszyć się karty typu "Travel And Entertainment" czyli karty "pobytowo-podróżnicze" przeznaczone dla zamożnych osób dużo podróżujących po kraju. Tak narodziły się karty American Express i Carte Blanche, które wkrótce miały zasięg międzynarodowy. Po pierwszej fascynacji wydawanymi lokalnie kartami banki przystąpiły do wydawania kart o zasięgu krajowym a później międzynarodowym. Tak właśnie powstały w latach sześćdziesiątych dwa duże systemy zajmujące się emisją, obsługą, rozliczaniem i rozwojem kart znane dziś jako Visa i MasterCard.

2. Karty płatnicze w Polsce

Banki w Polsce rozpoczęły wydawanie kart płatniczych dopiero w 1991 roku. Wcześniej istniała wyłącznie możliwość ich akceptacji w dużych punktach handlowo-usługowych (hotele, restauracje, biura podróży). Działalnością związaną z akceptacją kart płatniczych w Polsce zajmowało się wówczas państwowe biuro podróży Orbis, które podpisywało odpowiednie umowy na akceptacje kart (pierwszą była karta Diners Club w 1968 roku).
Do roku 1990 Orbis był jedynym w Polsce przedstawicielem organizacji-wystawców kart kredytowych. Istniał specjalny wydział, który nazywał się Działem ds. Legitymacji Kredytowych (to taka ówczesna nazwa karty kredytowej). Oprócz firmy Orbis rozliczenia kartami płatniczymi realizowały wtedy również PLL LOT, które akceptowały wszystkie karty płatnicze honorowane przez Orbis a dodatkowo można było płacić również kartami płatniczymi służącymi wyłącznie do regulowania płatności za połączenia lotnicze, np. karty organizacji UATP lub Enroute. Ponieważ liczba turystów z kartami zaczęła się gwałtownie zwiększać w grudniu 1990 roku, Orbis, wraz z Bankiem Inicjatyw Gospodarczych S.A., zawiązał spółkę o nazwie PolCard mającą na celu rozliczanie transakcji dokonywanych przy użyciu kart płatniczych. Działalność PolCard rozpoczął 1 stycznia 1991 roku i obecnie zajmuje się autoryzacją i rozliczeniem transakcji dokonanych kartami: Visa, Eurocard, MasterCard, Access, Diners Club, JCB, PolCard, PBK Styl.

II. Podstawowe informacje

1. Rodzaje kart bankowych

a. Karty krajowe, karty międzynarodowe

Karty o zasięgu krajowym (Domestic Cards) ważne są wyłącznie na terenie jednego kraju - tego, w którym karta została wydana. Posługiwanie się taką kartą poza jego granicami może spowodować jej zatrzymanie przez bankomat bądź obsługę punktu handlowego. Na karcie w widocznym miejscu powinna znajdować się odpowiednia klauzula - dla kart ważnych wyłącznie w Polsce powinna brzmieć np. "Valid only in Poland" bądź "Ważna tylko w Polsce". Wzmianka ta jest szczególnie istotna dla kart o zasięgu krajowym, ale wydanych z symbolami międzynarodowych organizacji płatniczych takich jak Visa czy Eurocard/MasterCard. Karty krajowe to również wszystkie te karty, które wydane zostały przez organizacje krajowe np. karty PolCard, PBK Hermes oraz wszystkie karty bankomatowe.
Karty międzynarodowe (International Cards) ważne są na całym świecie bez żadnych ograniczeń - właśnie tego typu karty wydawane są w zdecydowanej większości w Polsce.

b. Karty debetowe

Karty debetowe (Debit Cards) nazywane są również kartami funkcjonującymi na zasadzie "pay now" - kwota transakcji jest pobierana z rachunku karty z dniem otrzymania przez bank danych o przeprowadzonej transakcji. Karty debetowe wydawane są klientom banku w oparciu o istniejący rachunek (rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy bądź rachunek a'vista). Karty debetowe nie posiadają żadnych możliwości kredytowych - posiadacz karty może się nią posługiwać tylko do wysokości salda na rachunku. Dodatkowo warunkiem uzyskania karty debetowej może być blokada kwoty gwarancyjnej służącej jako zabezpieczenie dla banku przed ewentualnym przekroczeniem salda rachunku. Karty debetowe mogą być więc wydawane dla klientów nie znanych bliżej bankowi bądź nie posiadających zdolności kredytowych (studenci, osoby bezrobotne itp.). Za dokonane operacje bank nie musi pobierać żadnych odsetek, ponieważ nie angażuje w nie własnych środków finansowych - w wielu przypadkach jednak pobierane są prowizje za operacje gotówkowe (wypłata z bankomatu).
Jeśli posiadacz karty debetowej przekroczy saldo rachunku karty bank nalicza bardzo wysokie odsetki karne a także pobiera różnicę z zablokowanej kwoty gwarancyjnej.
W Polsce karty debetowe były pierwszymi kartami dostępnymi dla klientów indywidualnych. Jako pierwszy kartę debetową Visa Classic wydał Bank PKO S.A. - Grupa Pekao S.A. w lutym 1993 roku.

c. Karty kredytowe

Karty kredytowe (Credit Cards) nazywane są również kartami funkcjonującymi na zasadzie "pay later”, czyli za dokonane transakcje posiadacz płaci później. Karty kredytowe wydawane są klientom banku posiadającym zdolność kredytową - czyli mającym stałe źródło dochodu a także dobrą historię kredytową. Bank wydając kartę kredytową wyznacza limit kredytowy do wysokości, którego możemy się zadłużyć posługując się kartą w punktach handlowych lub bankomatach. Kredyt spłaca się na zasadzie ustalonej przez bank - najczęściej banki wymagają, aby co miesiąc była spłacana jego część - np. 10%. Niekiedy kwota zaciągniętego kredytu nie jest oprocentowana, jeśli dokonamy jego spłaty w przeciągu kilku dni od momentu dokonania transakcji.
Pierwszą kartą kredytową wydawaną w Polsce była karta prywatnej firmy Express M wydawana od listopada 1993 roku do marca 1996 roku. Inne karty kredytowe wydawane w Polsce to: karta Eurocard/MasterCard "Partner" wydawana przez Bank PKO S.A. - Grupa Pekao S.A. od 1995 roku. Początkowo była to karta krajowa, od grudnia 1997 roku karta ma już zasięg międzynarodowy, a od początku 1998 roku wydawana jest przez pozostałe banki należące do grupy Pekao S.A., karta Visa Silver oraz Visa Gold wydawana przez Citibank (Poland) S.A.
Do marca 1998 roku karty kredytowe Visa (karta krajowa i międzynarodowa) wydawał również Kredyt Bank PBI S.A.

d. Karty z odroczonym terminem płatności

Karty z odroczonym terminem płatności (Charge Cards) nazywane są także kartami obciążeniowymi bądź kartami funkcjonującymi na zasadzie "pay later". Funkcjonują one w oparciu o prowadzony rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy lub a'vista charakteryzujący się stałymi wpływami. Na podstawie ich wysokości bank ustala miesięczny limit wydatków, do którego wysokości możemy dokonywać transakcji bezgotówkowych i gotówkowych. Na końcu każdego cyklu (może to być np. ostatni dzień miesiąca) bank sumuje wszystkie nasze wydatki i pobiera w tym dniu całą kwotę z naszego rachunku. Przez cały okres od dokonania transakcji aż do momentu pobrania przez bank tej kwoty z naszego rachunku, transakcje nie są w żaden sposób oprocentowane, bank więc niejako udziela nam nie oprocentowanego kredytu na ten okres. Aby więc bank nie poniósł straty pobiera prowizje od każdej transakcji i są one wyższe dla transakcji gotówkowych (wypłaty) a niższe dla transakcji bezgotówkowych. Podczas trwania całego cyklu saldo naszego rachunku nie ma żadnego znaczenia dla dokonywanych transakcji - dopiero w dniu rozliczenia stan rachunku powinien zapewnić spłatę dokonanych transakcji, ponieważ w przeciwnym razie bank doliczy nam wysokie karne odsetki. W Polsce pierwszą kartę z odroczonym terminem ważności - Visa Business wydał Bank Inicjatyw Gospodarczych S.A. w 1991 roku. Dziś karty wydawane są również klientom indywidualnym.

e. Karty wstępnie opłacone

Karty wstępnie opłacone (Preloaded Cards) wydawane są przez banki dopiero od niedawna i znane są pod nazwą "elektronicznej portmonetki" (Electronic Purse) lub "elektronicznego portfela" (Electronic Wallet). Karty wstępnie opłacone nazywane są również kartami funkcjonującymi na zasadzie "pay before". Zasada funkcjonowania takie karty jest bardzo zbliżona do zasady funkcjonowania typowej karty telefonicznej. Klient "kupuje" w banku kartę o określonej wartości i za jej pomocą dokonuje transakcji w punktach handlowych wyposażonych w elektroniczne terminale i bankomatach. Podczas dokonywania zakupów kwota transakcji zostaje odjęta z karty posiadacza i dodana do pamięci terminala sklepowego lub bankomatu. Przyjmując zapłatę taką kartą sprzedawca więc nie musi się obawiać, że przyjmie kartę bez pokrycia lub nieważną. Tak samo bank nie musi się obawiać, że posiadacz karty wyda więcej niż ma. Podczas przeprowadzania transakcji nie trzeba więc dokonywać procesu autoryzacji. Dodatkowo karty te doskonale nadają się również do przeprowadzania transakcji o bardzo małej wartości (codzienne drobne zakupy, gazety, bilety, parkomaty itp.). Oczywiście karty - tak jak prawdziwe portmonetki - można ponownie załadować w banku bądź nawet w bankomacie przystosowanym do tego rodzaju operacji. Na świecie testowane są różne systemy elektronicznych kart wstępnie ładowanych. Do projektów bardziej znanych należą min. karty Visa Cash (Visa), Mondex (MasterCard), Clip (Europay) czy Proton (American Express).

f. Karty identyfikacyjno-gwarancyjne

Karty identyfikacyjne nie są typowymi kartami płatniczymi. Ich zastosowanie ogranicza się do potwierdzenia tożsamości klienta banku. Takie rozwiązanie jest korzystniejsze i bezpieczniejsze od stosowania innych dowodów tożsamości jak np. paszportu czy dowodu osobistego. Karty identyfikacyjne mogą być dwojakiego rodzaju: z paskiem magnetycznym zawierającym numer PIN bądź karty ze wzorem podpisu posiadacza. Pierwszy rodzaj kart jest stosowany podczas identyfikacji klienta przy okienku bankowym. Takie rozwiązanie stosuje już od kilku lat Bank PKO S.A. - Grupa Pekao S.A. który wprowadził kartę IKM (Identyfikacyjna Karta Magnetyczna) zastępującą dowód osobisty podczas dokonywania operacji na rachunku. Karty ze wzorem podpisu jej posiadacza stosowane są głównie jako karty gwarancyjne do czeków. Pozwala to na zabezpieczenie przed realizacją czeków zgubionych bądź skradzionych. Przykładem karty gwarancyjnej może być karta euroczekowa wydawana do euroczeków. W Polsce euroczeki i kartę euroczekową wydaje od marca 1996 roku Bank PKO S.A. - Grupa Pekao S.A. jako czeki do rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego (tzw. Eurokonta). Podobną kartę identyfikacyjno-gwarancyjną wydaje również Bank Pocztowy S.A. Karty identyfikacyjne mogą być również wydawane jako karty pracownicze przeznaczone dla pracowników banku - zastępuje ona system haseł w bankowych systemach informatycznych. Takie rozwiązanie stosuje już coraz więcej banków w Polsce. W przyszłości karty identyfikacyjne dzięki zastosowaniu układów elektronicznych z pamięcią i procesorem zastąpią tradycyjne dowody tożsamości czy prawa jazdy. Dzięki temu jedna karta może zastąpić zarówno kilka kart bankowych jak i również nasze obecne dokumenty.

g. Karty bankomatowe

Karty bankomatowe służą do dokonywania operacji w bankomatach. Każda karta bankomatowa musi posiadać pasek magnetyczny bądź układ elektroniczny gdzie jest zapisywany poufny numer PIN (Personal Identification Number - Osobisty Numer Identyfikacyjny). Numer ten jest generowany przez komputer podczas produkcji karty i znany jest tylko i wyłącznie posiadaczowi karty. Znajomość tego numeru jest konieczna do przeprowadzenia jakiejkolwiek operacji w bankomacie. Możliwości, jakie oferuje karta bankomatowa są uzależnione od banku, który wydał kartę i od bankomatów, w jakich karta może być używana - jednak podstawowym celem karty bankomatowej jest umożliwienie dokonania wypłaty gotówki z naszego rachunku bankowego.

2. Budowa i zabezpieczenia karty

a. Numer karty

Numer karty bankowej jest jej najważniejszym i najistotniejszym elementem. Zawiera on nie tylko informację o rachunku posiadacza karty, ale również o banku, który wydał kartę oraz o organizacji płatniczej, do której karta należy. Zasady numeracji kart zostały określone międzynarodowymi standardami ISO (International Standard Organization) i każda karta bankowa, płatnicza lub bankomatowa powinna być zgodna z tymi standardami. Każdy numer karty (zgodny ze standardami ISO) składa się z numeru BIN (Bank Identification Number), numeru karty oraz cyfry kontrolnej. Numer BIN określa zarówno organizację płatniczą, do której należy dana karta jak i bank, który wydał kartę. Numer ten składa się zazwyczaj z sześciu cyfr. Po numerze BIN następuje właściwy numer karty i jest to z reguły kolejny numer wydanej karty bądź numer rachunku posiadacza karty. Ostatnia cyfra jest cyfrą kontrolną, która obliczana jest na podstawie całego numeru wg algorytmu Luhn-10.

b. Data ważności karty

Każda karta płatnicza jest ważna przez określony czas (najczęściej rok bądź dwa lata od daty jej wydania). Kartą można się posługiwać do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa jej ważność. Data ważności podana jest w dokładności do miesiąca w formacie MM/RR. Niekiedy na karcie podana jest również data początkowa ważności karty. Posługiwanie się kartą nieważną najczęściej kończy się jej zatrzymaniem przez obsługę banku bądź punktu handlowego. Po zakończeniu okresu ważności karty bank wznawia kartę automatycznie bądź posiadacz musi złożyć stosowną dyspozycję wznowienia (w zależności od regulaminu karty).

c. Typ karty

Każda organizacja płatnicza posiada w swojej ofercie karty przeznaczone dla różnych klientów banku (karty złote, prestiżowe, business itp.). Typ karty jest również niekiedy umieszczany na karcie, i tak np.
- karty wydane przez organizację Visa są oznaczone symbolem w zależności od typu karty, np. CV lub V dla karty Classic, BV dla karty Business;
- karty wydane przez organizację American Express są również oznaczone dwuliterowym symbolem, w którym ostatnią literą jest litera X, zwykła karta American Express oznaczona jest jako AX a np. karta Optima oznaczona jest symbolem OX;
- karty wydane przez organizację Diners Club oznaczone są symbolem DC;
- karty wydane przez organizację MasterCard oznaczone są symbolem stylizowanym na litery MC.

d. Dane o posiadaczu karty

Oczywiście każda karta bankowa powinna posiadać również dane o jej posiadaczu. Tak więc na karcie umieszczone jest imię i nazwisko posiadacza karty oraz - jeśli jest to karta typu Business - nazwa firmy

e. Dodatkowe elementy umieszczane na karcie

Dodatkowo na karcie może być umieszczony: hologram, charakterystyczny wzór graficzny, znak organizacji płatniczej, podpis posiadacza karty, zdjęcie posiadacza karty, zabezpieczenia widoczne w promieniach ultrafioletowych, mikrodruk i inne zabezpieczenia nie dające się usunąć i czytane tylko elektronicznie.

3. Proces autoryzacji i rozliczania

Autoryzacja transakcji przeprowadzanej przy użyciu karty płatniczej jest niezwykle istotnym elementem związanym z bezpieczeństwem posiadaczy kart, podmiotów przyjmujących zapłatę kartami płatniczymi, banków wydających karty oraz organizacji płatniczych.
Często bowiem zdarza się, że posiadacz karty zamierza dokonać transakcji mimo, iż nie posiada odpowiednich środków finansowych bądź posługując się kartą nieważną, sfałszowaną lub skradzioną. Pracownik punktu handlowego przyjmujący zapłatę kartą płatniczą nie ma możliwości sprawdzenia na podstawie samej karty czy istnieje pokrycie na jej rachunku bądź czy karta nie została skradziona lub wycofana z obiegu. Stąd właśnie powstała konieczność autoryzacji transakcji przeprowadzanych przy użyciu kart płatniczych.
Autoryzacja polega na skontaktowaniu się z bankiem, który wystawił kartę w celu upewnienia się, że karta rzeczywiście została wydana przez ten bank, istnieje odpowiedni rachunek karty, w przypadku karty debetowej - na jej rachunku znajdują się wystarczające środki finansowe pozwalające na dokonanie transakcji, w przypadku kart pozostałych typów - istnieje dostępny limit kredytowy dla karty pozwalający na dokonanie transakcji, karta nie została wycofana z obiegu (nie została zastrzeżona np. wskutek kradzieży lub zgubienia), posiadacz karty ma prawo do dokonania transakcji.
Oczywiście w przypadku kart światowych organizacji płatniczych takich jak Visa, MasterCard czy Eurocard - gdzie karty są wydawane przez banki na całym świecie, niemożliwe jest bezpośrednie skontaktowanie się usługodawcy z bankiem, który wystawił kartę w celu dokonania autoryzacji. Dlatego też na całym świecie znajdują się specjalne firmy (mogą to być również banki) zajmujące się pośrednictwem w dokonywaniu autoryzacji i rozliczeniach - nazywają się one centrami autoryzacyjno-rozliczeniowymi. Np. w Polsce takie centrum autoryzacyjno-rozliczeniowe prowadzi spółka PolCard S.A.
Każde centrum autoryzacyjno-rozliczeniowe powinno być bezpośrednio połączone do światowych sieci informatycznych - za pomocą, których centrum ma możliwość dokonania szybkiej autoryzacji oraz rozliczenia transakcji - do sieci tej bowiem są podłączone również wszystkie banki prowadzące rachunki kart. Zastosowanie takiego rozwiązania pozwala na bardzo szybkie skontaktowanie się z systemem informatycznym banku, który wydał kartę i dokonaniu wszelkich niezbędnych czynności związanych z autoryzacją bądź rozliczeniem transakcji. Podczas dokonywania transakcji usługodawca kontaktuje się telefonicznie bądź faksem ze swoim centrum autoryzacyjno-rozliczeniowym i za jego pośrednictwem w przeciągu kilku, kilkunastu sekund otrzymuje odpowiedź z banku, który wystawił kartę.
Oczywiście w ten sposób nie autoryzuje się wszystkich dokonywanych transakcji, ponieważ ciągłe dzwonienie do centrum autoryzacyjno-rozliczeniowego zabierałoby zbyt dużo czasu i środków finansowych (opłaty za połączenia telefoniczne). Dlatego też każde centrum autoryzacyjno-rozliczeniowe ustala tzw. Floor Limit, czyli dolny limit transakcji. Jeśli wartość dokonywanej transakcji jest niższa od ustalonego dolnego limitu, usługodawca nie ma obowiązku dokonywania autoryzacji - wystarczy, że sprawdzi numer karty na specjalnej stop-liście, którą otrzymuje co pewien czas (np. co miesiąc) od swojego centrum autoryzacyjno-rozliczeniowego, a która zawiera listę kart płatniczych wycofanych z obiegu.
Inną możliwością dokonywania autoryzacji przez punkt handlowy jest dokonywanie autoryzacji za pomocą dzierżawionego od centrum autoryzacyjno-rozliczeniowego urządzenia zwanego elektronicznym terminalem sklepowym. Terminal jest podłączony do zwykłej sieci telefonicznej i w momencie dokonywania transakcji sprzedawca jedynie przesuwa kartę w specjalnym czytniku terminala i wpisuje kwotę transakcji a cały proces autoryzacji dokonuje terminal łącząc się automatycznie z centrum autoryzacyjno-rozliczeniowym przekazując mu dane o karcie i o transakcji. Jeśli terminal otrzyma odpowiedź pozytywną to drukuje odpowiedni dowód sprzedaży, który wymaga tylko podpisu posiadacza karty. Możliwe jest również zastosowanie - zamiast podpisu - wprowadzenia do terminala (przez posiadacza karty) numeru PIN, który zostaje sprawdzony podczas procesu autoryzacji. Numer PIN wprowadzany jest za pomocą specjalnego urządzenia zwanego PIN-Padem stanowiącego integralną część takiego elektronicznego terminala. Oczywiście również i elektroniczny terminal nie dokonuje autoryzacji każdej transakcji a jedynie tych, których kwota przewyższa Floor Limit oraz tych, w których dane z karty wprowadzane są ręcznie (np. wskutek rozmagnesowania paska magnetycznego karty bądź podczas transakcji bez fizycznego użycia karty), a także losowo wybranych transakcji.
Aby transakcja mogła być autoryzowana przez bank prowadzący rachunek karty niezbędne jest podanie mu następujących informacji:
- imię i nazwisko posiadacza - umieszczone na karcie,
- numer karty - umieszczony na karcie,
- data ważności karty - umieszczona na karcie,
- kwota transakcji,
- numer PIN wprowadzony przez posiadacz karty w przypadku transakcji dokonywanej w elektronicznym terminalu sklepowym lub bankomacie,
- wybrane informacje zakodowane na pasku magnetycznym karty w celu weryfikacji karty (dotyczy tylko urządzeń elektronicznych np. bankomatów),
Wszystkie dane sprawdzane są w bazie danych zawierającej informacje o wydanych kartach przez bank. Jeśli wszystkie są zgodne - i kwota transakcji jest również zaakceptowana - to zostaje wysłana odpowiedź pozytywna. Dlatego bardzo ważne jest chronienie karty tak, aby postronne osoby nie mogły odczytać danych zamieszczonych na karcie. W przypadku poznania tych danych, osoby nieuprawnione mogą dokonywać za ich pomocą transakcji w sposób, który nie wymaga fizycznej obecności karty - czyli wszelkie transakcje dokonywane w sieci internet lub dokonywane za pomocą telefonu czy faksu. Oczywiście w takich przypadkach wymagana jest każdorazowa autoryzacja.

III. Informacje techniczne

1. Informacje techniczne o bankomatach

Pierwsze bankomaty zostały uruchomione w Stanach Zjednoczonych już w 1964 roku przez First Pensylvania Bank. Początkowo służyły one wyłącznie do dokonywania wypłat gotówkowych za pomocą specjalnej karty magnetycznej. Konieczność instalowania takich urządzeń wynikała z chęci udostępniania klientom środków zgromadzonych na ich rachunkach również poza godzinami otwarcia banku. Od tego czasu bankomaty przeszły wiele zmian i udoskonaleń - dzisiejsze urządzenia pełnią już rolę "mini" banków pozwalając na dokonywanie prawie wszystkich operacji na rachunku klienta.
Bankomaty - ze względu na pełnione funkcje - dzielimy na bankomaty typu ATM (Automated Teller Machine) będące bankomatami wielofunkcyjnymi, bankomaty typu CD (Cash Dispenser) dysponującymi wyłącznie funkcją wypłaty gotówki.
Inne funkcje, jakie może pełnić bankomat - oprócz wypłaty gotówki - to: sprawdzenie bieżącego stanu rachunków klienta, wydruk historii rachunków, zmiana numeru PIN karty, możliwość zapoznania się z informacjami i ogłoszeniami banku, przyjmowanie gotówki w depozyt, wydruk i wydawanie czeków, realizacje czeków, dokonywanie przelewów, wymiana walut, obsługa czeków podróżniczych, zamawianie dodatkowych usług i produktów np. książeczki czekowej i wiele innych operacji, których zakres zależy jedynie od banku będącego właścicielem bankomatu. Coraz częściej spotyka się bankomaty pełniące również funkcje nie związane bezpośrednio z produktami i usługami bankowymi jak np. rezerwację biletów lotniczych, sprzedaż znaczków pocztowych itp.
Dostępność funkcji w bankomacie jest uzależniona od jego typu oraz sposobu podłączenia do sieci informatycznej banku. Pod tym względem bankomaty dzielą się na:
- bankomaty pracujące w trybie standalone
- bankomaty pracujące w trybie off-line
- bankomaty pracujące w trybie on-line
Bankomaty pracujące w trybach standalone są bankomatami nie posiadającymi żadnego połączenia z systemem informatycznym banku. Są to urządzenia pełniące najprostsze funkcje jak np. wypłata gotówki i to w bardzo ograniczonym zakresie. Ich ograniczona funkcjonalność wynika bowiem właśnie z braku połączenia wewnętrznego komputera bankomatu z systemem informatycznym banku. Podczas pracy w trybie standalone bankomat korzysta jedynie z informacji zawartych w jego wewnętrznym komputerze, które aktualizowane są raz dziennie lub częściej z reguły za pomocą zwykłych dyskietek. Ze względu na małą pojemność tych komputerów wprowadza się do nich jedynie najważniejsze informacje np. wykaz kart zastrzeżonych. Wszelkie transakcje dokonywane przez bankomat również rozliczne są raz dziennie (lub częściej) za pomocą dyskietki, którą następnie wczytuje się do systemu informatycznego banku.
W podobny sposób pracują bankomaty typu off-line. Ich jedyną różnicą jest fakt podłączenia ich do lokalnego komputera (tzw. "Intercept Procesor"), który jednak nie ma dalszego połączenia z system informatycznym zarządzającym pracą bankomatów. Tego typu bankomaty podłączane są np. w ramach jednego oddziału banku (który może posiadać kilka bankomatów).
Najnowocześniejsze są bankomaty pracujące w trybie on-line czyli z bezpośrednim dostępem komputera bankomatu do sieci informatycznej banku - a za jej pośrednictwem również np. do światowych sieci autoryzacyjno-rozliczeniowych jak np. VisaNet. Bankomaty on-line są jednak zdecydowanie droższe - również w użytkowaniu. Wymagają bowiem stałego i bezpośredniego połączenia z systemem informatycznym banku (a konkretnie z komputerem sterującym jej pracą - tzw. "hostem") a także wymagają stosowania bardziej zaawansowanych programów i systemów je obsługujących. Dzięki możliwości dokonywania natychmiastowej autoryzacji bankomaty on-line są "odporne" na karty sfałszowane lub karty bez odpowiedniego salda na rachunku karty. Dodatkowo zastrzeżenia kart skradzionych lub zgubionych są szybciej dostępne dla bankomatów ponieważ wystarczy tylko raz wprowadzić numer karty do bazy danych kart zastrzeżonych - każdy bankomat ma do niej dostęp i sprawdza numer podczas dokonywania transakcji.

2. Karty z paskiem magnetycznym

Z końcem lat sześćdziesiątych rozpoczęto stosowanie w kartach specjalnego paska magnetycznego, na którym zapisywano nie tylko numer karty i dane o jej posiadaczu, ale również inne informacje pozwalające na sprawdzenie, czy osoba dokonująca transakcji kartą jest jej faktycznym posiadaczem (dane pozwalające na weryfikację kodu PIN).
Szybki rozwój techniki spowodował jednak, że obecnie odczytanie zawartości paska magnetycznego karty nie stanowi już żadnego problemu, nie ma również żadnych trudności w modyfikacji informacji na nim zapisanych. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby np. przekopiować zawartość paska magnetycznego na inną kartę - czyli wykonać dodatkową identyczną kartę, którą można dokonać nadużyć.
Sposób zapisywania informacji na pasku magnetycznym jest ściśle określony odpowiednimi normami ISO (International Standard Organization), tak więc nie ma żadnego problemu z zapoznaniem się z tymi informacjami. Zresztą odpowiednie urządzenia służące do odczytu i zapisu danych na pasku magnetycznym są dostępne w normalnej sprzedaży i nie są to drogie urządzenia (w granicach kilkuset złotych w zależności od możliwości urządzenia).
Dodatkowo - dane zapisane na pasku magnetycznym są mało odporne na przypadkowe rozmagnesowania przez urządzenia wytwarzające pole magnetyczne (głośniki, telewizory, silniki itp.) a nawet przez materiały mające pewne właściwości magnetyczne. Zresztą sam pasek magnetyczny ma również ograniczoną trwałość (do trzech lat). Często zdarza się nawet, że pasek magnetyczny ulega samoistnemu rozmagnesowaniu jeszcze przed końcem terminu ważności samej karty.
Mimo wielu wad karty z paskiem magnetycznym są najczęściej stosowanymi kartami. Jest to oczywiście spowodowane tzw. rachunkiem ekonomicznym. Karty z paskiem magnetycznym są bowiem niezwykle tanie w produkcji. Koszt wyprodukowania takiej karty w skali masowej wynosi zaledwie ułamek dolara. Dodatkowo - karty są produkowane już od przeszło trzydziestu lat i w tym czasie powstało wiele potężnych firm, których głównym dochodem jest produkcja kart bądź urządzeń, do których karta jest przeznaczona (bankomaty, terminale sklepowe, czytniki itp.). Koszty związane z masową zamianą infrastruktury kart magnetycznych (bankomaty, czytniki kart, terminale sklepowe) na analogiczne urządzenia nowszej generacji przystosowane już do obsługi kart procesorowych są zbyt duże (łączny koszt oprzyrządowania związanego z kartami magnetycznymi sięga dziesiątków miliardów dolarów).
Tak więc - mimo, że karty z paskiem magnetycznym mają bardzo dużo wad a niewiele zalet - są one powszechnie stosowane i wszystko wskazuje na to, że przez najbliższe lata ich pozycja nie będzie zachwiana.
Jak już zostało wspomniane wyżej normy określające sposób zapisu danych na pasku magnetycznym zostały ustalone przez ISO. Zgodnie z tym standardem pasek magnetyczny jest podzielony na trzy ścieżki umieszczone wzdłuż paska.
Najważniejszą ścieżką na karcie jest ścieżka środkowa (druga) zawierająca wszystkie niezbędne informacje. Ze względu na położenie oraz na małe "upakowanie" bitów ścieżka ta charakteryzuje się dużo większą odpornością na błędy podczas odczytu niż pozostałe ścieżki. Ścieżka ta - jak i ścieżka pierwsza - są przeznaczone wyłącznie do odczytywania informacji. Modyfikacja danych możliwa jest wyłącznie na ścieżce trzeciej - tam też zapisywane są wszelkie informacje o dokonanych transakcjach, pozostałym limicie itp. zmieniające się informacje.

3. Karty procesorowe

Postępująca miniaturyzacja pozwoliła już z początkiem lat siedemdziesiątych na skonstruowanie układu elektronicznego, który mógł się zmieścić na niewielkiej powierzchni co pozwoliło na konstruowanie kart procesorowych. Układ umieszczany wewnątrz karty to niewielki prostokąt wykonany z krzemu, na którego powierzchni wyprodukowano odpowiednią strukturę elektroniczną. Połączenie układu znajdującego się wewnątrz karty z elektronicznymi czytnikami odbywa się za pomocą kilku (najczęściej ośmiu) pozłacanych styków, które na powierzchni karty tworzą charakterystyczne pole o okrągłym bądź kwadratowym kształcie. Położenie oraz znaczenie poszczególnych styków określają międzynarodowe normy ISO, co m.in. ułatwia produkcję sprzętu współpracującego z kartą.
Na świecie istnieje wiele standardów karty elektronicznej różniących się kilkoma cechami. I tak np. ze względu na budowę, karty dzielimy na: karty pamięciowe i karty procesorowe.
Karty pamięciowe są najprostszymi kartami elektronicznymi zawierającymi tylko sam układ pamięci. Karty te nie posiadają żadnych zaawansowanych zabezpieczeń przed odczytem i zmianą stanu ich pamięci, tak więc stosowane są głównie np. jako karty telefoniczne. Bardziej zaawansowane możliwości zabezpieczeń posiadają karty pamięciowe wyposażone w procesor, który kontroluje odczyt i zapis danych zawartych w pamięci. Aby odczytać bądź zapisać dane użytkownik musi najpierw przejść przez wszystkie procedury ochronne takie jak podanie numeru PIN. Dodatkowo procesor może kontrolować same nieudane próby podania numeru PIN i blokować kartę np. po trzeciej z rzędu próbie. Procesor zajmuje się również zarządzaniem pamięcią karty, co pozwala na przeznaczenie części pamięci do zapisu innych informacji. Karta staje się wtedy kartą wielofunkcyjną i może służyć np. zarówno jako karta telefoniczna i jako karta parkingowa. Aby procesor mógł funkcjonować poprawnie karta zawiera również pamięć stałą ROM na której zapisany jest prosty system operacyjny. W takich kartach pamięć podzielona jest zwykle na trzy obszary: obszar swobodnego odczytu, obszar poufny, obszar roboczy.
Pierwszy obszar może zawierać dane nie mające charakteru poufnego, takie jak imię i nazwisko posiadacza, data ważności czy numer karty. Odczyt tych informacji nie jest ograniczony, natomiast dane zapisywane są do karty tylko raz - na etapie personalizacji karty. Obszar poufny zawiera informacje, które nie zmieniają się również w trakcie używania karty, ale których odczyt wymaga podania karcie odpowiedniego klucza ustalanego już na etapie personalizacji karty. W obszarze roboczym znajdują się informacje, które mogą być zmieniane w trakcie używania karty, a reguły dostępu do tego obszaru ustalane są również w procesie personalizacji. W tym obszarze znajdują się wszelkie informacje o dostępnym limicie transakcji oraz informacje o ostatnio dokonanych operacjach. Każda karta ma zapisany również specjalny kod ustalany podczas jej produkcji. Jest to kod znany tylko producentowi karty i służy również do zabezpieczenia kart w razie kradzieży jeszcze przed dokonaniem jej personalizacji.
Technologia kart procesorowych jest wykorzystywana w kartach wstępnie ładowanych (tzw. elektronicznych portmonetkach), które można ponownie uzupełniać informacjami. Służy ona do przeprowadzania transakcji finansowych o niewielkiej wartości, np. do opłacania przejazdów środkami komunikacji publicznej lub taksówkami, przy płaceniu za parkowanie oraz tam, gdzie używanie tradycyjnej karty jest nieopłacalne (kioski, sklepy spożywcze itd.).
W zależności od rodzaju karty i sposobu rozliczenia - rozróżnia się następujące typy transakcji:
- odpowiednia ilość impulsów jest usuwana z pamięci karty (takie rozwiązanie stosuje się w kartach jednorazowych bez możliwości ponownego ich naładowania);
- odpowiednia ilość impulsów jest usuwana z pamięci karty jednak nadal istnieje możliwość uzupełnienia stanu poprzez ponowne załadowanie karty (uzupełnienie stanu odbywa się tylko w autoryzowanych punktach sprzedaży kart);
- dokonuje się elektronicznego przepływu impulsów z karty do terminala (po dokonaniu czynności sprzedawca może - na podstawie impulsów zebranych przez jego terminal sklepowy - uzyskać rozliczenie transakcji).
Ostatnie rozwiązanie testowane było przez organizację Visa International podczas olimpiady w Atlancie w 1996 roku. Elektroniczna portmonetka Visa Cash o nominałach do 100 USD pozwalała na dokonywanie transakcji w punktach handlowych. Kartę można było ponownie załadować korzystając ze specjalnych bankomatów dokonujących przelewu określonej kwoty ze zwykłej karty płatniczej. Również konkurencyjna organizacja Europay wprowadziła w czerwcu 1996 roku swoje rozwiązanie elektronicznej portmonetki o nazwie Clip. System ten jest już testowany w kilku krajach, min. we Włoszech, Islandii i Czechach.

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---