KLASYFIKACJA KOSZTÓW
Ponoszone przez jednostkę gospodarczą koszty mogą być klasyfikowane w różnych przekrojach w celu ułatwienia obserwacji i badania ich poziomu, struktury i dynamiki.. Ujęcie kosztów wg różnych kryteriów klasyfikacyjnych umożliwia pogrupowanie ich według przydatności dla rachunkowości finansowej (ustalenie wyniku, obliczenie podatku, sprawozdawczość) i rachunkowości zarządczej ( do celów analizy, kontroli, podejmowania decyzji).
Podstawowe przekroje klasyfikacji kosztów przedstawia tabela nr 1:
KRYTERIUM PODZIAŁU |
POZYCJE KOSZTÓW |
Rodzaj kosztu |
Amortyzacja , Zużycie materiałów i energii, Usługi obce, Podatki i opłaty, Wynagrodzenia, Świadczenia na rzecz pracowników, Pozostałe koszty rodzajowe |
Struktura wewnętrzna kosztów |
Koszty proste Koszty złożone |
Typ działalności gospodarczej (działalność operacyjna i finansowa)
|
Koszty zwykłej działalności operacyjnej Pozostałe koszty operacyjne Koszty finansowe |
Miejsce powstawania kosztów (dotyczy kosztów zwykłej działalności operacyjnej) |
Koszty działalności podstawowej Koszty działalności pomocniczej Koszty zarządu (ogólnozakładowe, administracyjne) Koszty zakupu Koszty sprzedaży |
Sfera działalności (cel poniesienia) |
Koszty zakupu Koszty produkcji Koszty sprzedaży Koszty zarządu |
Stopień reagowania kosztów na zmiany wielkości produkcji |
Koszty stałe Koszty zmienne |
Sposób odnoszenia kosztów na wytwarzane produkty |
Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie |
Związek kosztów z osiągniętymi przychodami |
Koszty uzyskania przychodów Koszty i wydatki nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów |
Koszty wg rodzaju - układ rodzajowy kosztów:
amortyzacja
zużycie materiałów i energii
usługi obce
podatki i opłaty
wynagrodzenia
ubezpieczenia społeczne i pozostałe świadczenia
pozostałe koszty rodzajowe
Układ ten wykazuje rodzaje kosztów bez względu na cel ich poniesienia, stąd jego przydatność na potrzeby zarządzania jest bardzo ograniczona. Dla potrzeb zewnętrznych , tj. sprawozdań , w których sumuje się jednorodne dane liczbowe - jest on w zupełności wystarczający. Koszty układu rodzajowego są z reguły kosztami prostymi .
Koszty wg struktury wewnętrznej:
koszty proste składają się z jednego rodzaju kosztu , który w danej jednostce gospodarczej nie może być rozłożony na bardziej elementarne składniki np. amortyzacja, wynagrodzenia
koszty złożone obejmują kilka rodzajów kosztów np. koszty własnych usług transportowych (w których skład wchodzi : amortyzacja samochodów, zużycie paliwa, płace kierowców), koszty własnych usług remontowych, koszty wytworzenia własnej energii.
Koszty wg typów działalności:
koszty zwykłej działalności operacyjnej - obejmują kilka pozycji kosztów wg rodzajów oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów wg cen ich nabycia. Koszty działalności operacyjnej przeciwstawione przychodom ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów prowadzą do ustalenia zysku lub straty ze sprzedaży.
pozostałe koszty operacyjne - nie wiążą się bezpośrednio ze zwykłą działalnością jednostki gospodarczej. Zalicza się do nich:
koszty spowodowane sprzedażą, likwidacją lub nieplanowymi odpisami amortyzacyjnymi (umorzeniowymi) środków trwałych
koszty odpisanych inwestycji , które nie dały zamierzonego efektu gospodarczego
koszty likwidacji wartości niematerialnych i prawnych
odpisane należności przedawnione, umorzone i nieściągalne
utworzone rezerwy na spodziewane straty
odpisy aktualizujące wartość zapasów rzeczowych składników majątku obrotowego
zapłacone odszkodowania, kary i grzywny
przekazane darowizny
koszty finansowe - to poniesione koszty operacji finansowych , m.in.:
odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek
prowizje od kredytów, pożyczek i zobowiązań
straty na sprzedaży papierów wartościowych
ujemne różnice kursowe
Koszty wg miejsc powstawania:
Koszty zwykłej działalności operacyjnej dzielą się wg miejsc powstawania na:
koszty działalności podstawowej, stanowiącej główny przedmiot działalności gospodarczej jednostki (produkcja, usługi, handel) związane z celem dla którego powołano jednostkę do życia (produkcja odzieży w zakładach odzieżowych, pieczywa w zakładach piekarniczych itp.)
koszty działalności pomocniczej to głównie koszty wytworzenia usług świadczonych na potrzeby działalności podstawowej i zarządu np. usługi remontowe, transportowe, produkcja różnych rodzajów energii , produkcja opakowań, narzędzi, usługi bytowe dla pracowników
koszty ogólnego zarządu (tzw. koszty ogólnozakładowe) , związane z utrzymaniem zarządu oraz organizacją i ogólną obsługą jednostki gospodarczej
koszty zakupu materiałów, surowców i półfabrykatów obcych nie objętych ceną zakupu, a ponoszone przez nabywcę do momentu, gdy te zapasy zostaną przekazane po raz pierwszy do magazynu ; są to koszty transportu, ubezpieczenia w drodze, składowania, płace za prace za- , prze- oraz wyładunkowe wraz z narzutami, koszty opakowań nie nadających się do powtórnego użytku
koszty sprzedaży - rzeczywiste koszty - obciążające dostawcę- związane ze sprzedażą wyrobów gotowych, półfabrykatów i materiałów: koszty opakowań, za-, prze- i wyładunku , przewozów ponoszonych po wydaniu towaru z magazynu
Koszty wg celu poniesienia (sfer działalności) - układ funkcjonalny kosztów:
koszty zakupu
koszty produkcji (działalności właściwej) - w zależności od charakteru działalności jednostki występują pod różnymi nazwami:
- w jednostkach wytwórczych - jako produkcja podstawowa
- w jednostkach handlowych - jako koszty handlowe
koszty sprzedaży
koszty zarządu
Koszty wg stopnia reagowania na zmiany wielkości produkcji:
koszty stałe (dla danego okresu) - kształtują się w zasadzie na tym samym poziomie niezależnie od wielkości produkcji np. amortyzacja metodą liniową, czynsze dzierżawne, koszty oświetlenia, ogrzewania, koszty zarządu (wynagrodzenia personelu kierowniczego i administracyjnego. Koszty stałe reagują minimalnie lub wcale na zmiany wielkości produkcji w pewnym przedziale czasowym. Często są też nazywane kosztami względnie stałymi , gdyż w dłuższym horyzoncie czasowym wszystkie koszty stają się kosztami zmiennymi.
koszty zmienne - kształtują się w określonej proporcji do wielkości produkcji , w miarę jej wzrostu - rosną, w miarę spadku - maleją. Typowym przykładem kosztów zmiennych jest zużycie materiałów, wynagrodzenia (wraz z narzutami) pracowników bezpośrednio produkcyjnych
Koszty wg sposobu odnoszenia na wytwarzane produkty - układ kalkulacyjny
kosztów:
koszty bezpośrednie - dotyczą jednostki produkowanego wyrobu (usługi) i mogą być w dokładny sposób - za pomocą pomiaru lub dokumentów źródłowych - odniesione na właściwy przedmiot kalkulacji . Typowymi kosztami bezpośrednimi są: materiały bezpośrednie wraz z kosztami zakupu tych materiałów, płace bezpośrednie z narzutami.
koszty pośrednie - dotyczą kilku lub wszystkich produkowanych wyrobów (usług) i na podstawie dokumentów źródłowych nie da się ich odnieść na konkretny przedmiot kalkulacji ; podział tych kosztów wymaga stosowania odpowiednio dobranych kluczy rozliczeniowych (podziałowych). Kosztami pośrednimi są: koszty wydziałowe, koszty zarządu, koszty sprzedaży.
Koszty wg związku z osiągniętymi przychodami:
koszty uzyskania przychodów - zgodnie z przepisami w sprawie podatku dochodowego - są ponoszone przez jednostkę na działalność w celu uzyskania przychodów (np. odpisy amortyzacyjne, zużycie materiałów, wynagrodzenia pracowników)
koszty i wydatki nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów np. wydatki na wykup obligacji, grzywny i kary z odsetkami, odsetki od pożyczek przeterminowanych)
UKŁAD RODZAJOWY KOSZTÓW
Układ rodzajowy kosztów jest jedynym obligatoryjnym układem ewidencyjnym kosztów dla wszystkich przedsiębiorstw prowadzących księgę handlową, czyli posiadających własny zakładowy plan kont.
Ewidencję kosztów rodzajowych prowadzi się na kontach zespołu 4 planu kont: „Koszty według rodzajów i ich rozliczenie”. Nie księguje się w tym układzie pozostałych kosztów operacyjnych, kosztów finansowych, kosztów inwestycji rozpoczętych oraz kosztów pokrywanych z funduszy specjalnych.
Układ rodzajowy kosztów obejmuje następujące pozycje:
zużycie materiałów i energii
usługi obce
podatki i opłaty
wynagrodzenia
ubezpieczenia społeczne i pozostałe świadczenia
amortyzacja
pozostałe koszty rodzajowe
Konto „Zużycie materiałów i energii”
rozchód nabytych materiałów podstawowych (surowców, półfabrykatów obcych), materiałów pomocniczych (oleje, smary, czyściwo), opakowań, paliwa, ogumienia, części zapasowych maszyn i urządzeń
zużycie energii elektrycznej, pary, wody, gazu
zużycie materiałów gospodarczych, biurowych, reklamowych
Konto „Usługi obce”
obróbka obca tj. koszty usług i robót wykonywanych przez obce jednostki - na powierzonych im elementach produkcji- określonych części procesów technologicznych (np. obróbka termiczna, szlifowanie, farbowanie)
usługi transportowe i spedycyjne związane z zakupem materiałów i towarów, ze sprzedażą produktów i towarów, z przewozami obcymi wewnątrz jednostki
usługi remontowe - koszty wykonywanych przez inne podmioty gospodarcze remontów, napraw i konserwacji środków trwałych
inne usługi obce - np. wynajem urządzeń i pomieszczeń (dzierżawa, leasing); usługi łączności (pocztowe, telefoniczne, telefax), informatyczne, projektowe, komunalne, pralnicze, wydawnicze, poligraficzne, pośrednictwa itp.
Konto „Podatki i opłaty”
podatek od towarów i usług (VAT) naliczony
podatek od nieruchomości
podatek od gruntów
podatek drogowy
inne podatki i opłaty lokalne
wpłaty na PFRON
opłaty sądowe, skarbowe, notarialne
Konto „Amortyzacja”
zużycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych
Konto „Wynagrodzenia”
ogół wynagrodzeń pieniężnych i świadczeń w naturze (np. deputatów) za pracę bez względu na charakter stosunku pracy
Nie ujmuje się na tym koncie premii, nagród i wynagrodzeń wypłacanych ze środków funduszy specjalnych lub z zysku.
Konto „Ubezpieczenia społeczne i pozostałe świadczenia”
składki z tytułu ubezpieczenia społecznego (emerytalne, rentowe, wypadkowe) w części obciążającej pracodawcę oraz składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (ZFŚS)
koszty posiłków regeneracyjno- wzmacniających
koszty bezpieczeństwa i higieny pracy
koszty szkolenia pracowników
Konto „Pozostałe koszty”
koszty podróży służbowych tj. koszty przejazdów, noclegów, diet, ryczałtów
koszty reprezentacji i reklamy np. koszty podejmowania delegacji i kontrahentów, udziału w targach, reklamy w mediach
inne - ubezpieczenia osobowe i majątkowe, opłaty za parkingi
UKŁAD FUNKCJONALNO-KALKULACYJNY KOSZTÓW
Jeżeli w przedsiębiorstwie stosowany jest rozwinięty wariant rachunku kosztów, wówczas następuje dalsze rozliczenie kosztów rodzajowych w przekroju miejsc ich powstawania i nośników kosztów, czyli na układ funkcjonalno- kalkulacyjny.
Jako miejsca powstawania kosztów traktuje się zakresy działalności jednostki gospodarczej, wyodrębnione ze względu na realizowane w nich efekty gospodarcze lub spełnione przez nich funkcje, dla których odrębnie grupowane są koszty. Koszty wg miejsc powstawania ewidencjonuje się na kontach zespołu 5 planu kont : „Koszty według typów działalności i ich rozliczenie”. Są to więc:
„Koszty działalności podstawowej”
„Koszty działalności pomocniczej”
„Koszty ogólnego zarządu”
„Koszty zakupu”
„Koszty sprzedaży”
„Koszty działalności podstawowej” - to konto ujmujące koszty działalności stanowiącej zasadniczy przedmiot działania jednostki gospodarczej: produkcja wyrobów, wykonanie robót budowlanych, świadczenie usług, handel detaliczny lub hurtowy.
Dla celów kalkulacyjnych konieczne jest wyodrębnienie kosztów bezpośrednich i pośrednich każdego rodzaju działalności podstawowej, głównie w jednostkach wytwórczych. Wówczas koszty bezpośrednie ujmowane są na koncie „Produkcja podstawowa” , natomiast koszty pośrednie na koncie „Koszty wydziałowe”.
Koszty wydziałowe to głównie:
koszty utrzymania w ruchu maszyn i urządzeń (materiały pośrednie, paliwo technologiczne, remonty, amortyzacja)
koszty ogólnowydziałowe (płace kierownictwa, administracji i obsługi wydziału, koszty BHP, utrzymania budynków, oświetlenia, ogrzewania, amortyzacja budynków)
„Koszty działalności pomocniczej” to:
świadczenie usług transportowych, sprzętowych, remontowych, komputerowych itp. na rzecz innych komórek jednostki, szczególnie dla komórek działalności podstawowej
wytwarzanie na własne potrzeby energii oraz materiałów, narzędzi itp.
świadczenie usług mających na celu zaspokojenie potrzeb bytowych pracowników np. prowadzenie hoteli robotniczych, stołówka zakładowa, prowadzenie domów mieszkalnych.
Na tym koncie ujmowane są zarówno koszty bezpośrednie, jak i pośrednie dotyczące działalności pomocniczej , a następnie rozliczane na miejsca powstawania kosztów (ośrodki odpowiedzialności), które korzystały z usług pomocniczych
Konto „Koszty sprzedaży” ujmuje rzeczywiste koszty związane ze sprzedażą wyrobów gotowych ponoszone po ich wydaniu z magazynu:
materiały pomocnicze i opakowania zużyte do wysłanych (sprzedanych) produktów, towarów, materiałów
przewozy - opłaty za usługi przewoźników i spedytorów
koszty sprzedaży eksportowej - prowizje płacone jednostkom lub agentom zagranicznym
koszty reklamy, udziału w targach i wystawach, zużycia eksponatów reklamowych
Konto „Koszty ogólnego zarządu” służy do ewidencji kosztów związanych z zarządzaniem (koszty administracyjne) i utrzymaniem jednostki jako całości (koszty ogólnozakładowe)
Koszty administracyjne:
wynagrodzenia wraz ze świadczeniami pracowników zarządu
delegacje krajowe i zagraniczne
opłaty pocztowe i telekomunikacyjne
zużycie materiałów na cele biurowe
Koszty ogólnozakładowe:
utrzymanie magazynów
ochrona majątku firmy
bezpieczeństwo i higiena pracy